Công tác chỉ đạo thực hiện chuyển đối số

Nhận thức được tầm quan trọng của ứng dụng công nghệ thông tin và công nghệ số trong quản lý nhà nước về hải quan, Tổng cục Hải quan đã tích cực, chủ động, nghiên cứu và triển khai ứng dụng công nghệ thông tin trong các hoạt động nghiệp vụ. Đến nay, Tổng cục Hải quan đã hoàn thành mục tiêu 5E (E-Declaration, E-payment, E-C/O, E-Permit, E-Manifest) với các hệ thống công nghệ thông tin tập trung cấp Tổng cục hoạt động ổn định, thống suốt, bao phủ và hỗ trợ hầu hết các lĩnh vực nghiệp vụ trọng yếu như: thủ tục hải quan, nộp thuế, quản lý hàng hóa tại cảng biển, quản lý rủi ro, kiểm tra sau thông quan, xử lý vi phạm, cung cấp dịch vụ công trực tuyến, thực hiện Cơ chế một cửa quốc gia, quản lý nội ngành…

Ngày 20/5/2022, Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Quyết định số 628/QĐ-TTg về Chiến lược phát triển hải quan đến năm 2030. Theo đó, mục tiêu tổng quát đến năm 2030 là “Xây dựng Hải quan Việt Nam chính quy, hiện đại, ngang tầm Hải quan các nước phát triển trên thế giới, dẫn đầu trong thực hiện Chính phủ số, với mô hình Hải quan số, Hải quan thông minh.” Trong đó, yêu cầu và quan điểm phát triển của Hải quan trong Chiến lược là: “Lấy cải cách, hiện đại hóa làm cơ sở, hiện đại hóa mô hình quản lý hải quan làm trọng tâm, đẩy mạnh thực hiện chuyển đổi số trong ngành hải quan làm nền tảng cho phát triển Hải quan trong thời kỳ mới”. Cũng trong tháng 05/2022, Tổng cục Hải quan đã ban hành Kế hoạch chuyển đổi số ngành Hải quan đến năm 2025, định hướng đến năm 2030 được phê duyệt tại Quyết định số 707/QĐ-TCHQ (sửa đổi bổ sung tại Quyết định số 2854/QĐ-TCHQ ngày 20/11/2023).

Để triển khai các Kế hoạch trên, Tổng cục Hải quan đã thành lập Ban Chỉ đạo và Tổ giúp việc Ban Chỉ đạo chuyển đổi số của Tổng cục Hải quan nhằm thống nhất chỉ đạo trong toàn Ngành. Trưởng ban Chỉ đạo chuyển đổi số đã ký ban ban hành quy chế làm việc của Ban Chỉ đạo, đồng thời có phân công trách nhiệm chỉ đạo cụ thể triển khai từng nhiệm vụ chuyển đổi số cho từng thành viên, định kỳ họp Ban chỉ đạo để kịp thời triển khai các nhiệm vụ theo kế hoạch.

Hàng năm, Tổng cục Hải quan và các Cục Hải quan tỉnh, thành phố rà soát, ban hành kế hoạch chuyển đổi số của năm để đảm bảo tính phù hợp, khả thi, thực chất trong triển khai kế hoạch chuyển đổi số, đồng thời, nâng cao nhận thức về chuyển đổi số của các đơn vị, cán bộ, công chức trong toàn Ngành.

Năm 2024, trước yêu cầu thực tiễn cấp bách về thay thế Hệ thống thông quan tự động (VNACCS/VCIS) và khó khăn về kinh phí khi kết thúc cơ chế tài chính đặc thù của ngành Hải quan, ngay từ đầu năm, Đảng ủy cơ quan Tổng cục Hải quan đã ban hành Nghị quyết số 22-NQ/ĐU ngày 10/01/2024 về việc tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác chuyển đối số của Tổng cục Hải quan; Tổng cục trưởng Tổng cục Hải quan ban hành Chỉ thị số 381/CT-TCHQ ngày 24/01/2024 về việc đẩy mạnh chuyển đổi số, cải cách hiện đại hóa Hải quan giai đoạn 2024-2025.

Nghị quyết số 22-NQ/ĐU, Chỉ thị số 381/CT-TCHQ đều chỉ rõ, chuyển đổi số được thực hiện theo lộ trình, kế hoạch cụ thể, căn cứ vào cơ chế chính sách, nguồn lực, kinh phí triển khai, đảm bảo tính khả thi, hiệu quả, bám sát vào Chiến lược phát triển Hải quan đến năm 2030 đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt tại Quyết định số 628/QĐ-TTg và Kế hoạch chuyển đổi số ngành Hải quan tại Quyết định số 707/QĐ-TCHQ.

Ngành Hải quan đã xác định thứ tự ưu tiên trong chuyển đổi số. Theo đó, ưu tiên hàng đầu là số hóa toàn bộ quy trình nghiệp vụ Hải quan tất cả các khâu trước, trong và sau thông quan gồm quy trình tổng thể nghiệp vụ hải quan và các quy trình nghiệp vụ đối với từng lĩnh vực (quy trình nhánh), đảm bảo đơn giản hóa, tự động hóa, liên thông giữa các luồng thông tin và phản ánh toàn diện yêu cần quản lý nhà nước về Hải quan từ khâu đầu đến khâu cuối, ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI), dữ liệu lớn (Big data), kết nối đồng bộ với các hệ thống trang thiết bị chuyên dùng (máy soi containner, máy soi hàng hóa, máy soi hành lý, seal định vị, camera giám sát, barie điện tử...) để phân tích, xử lý thông tin. Đồng thời, xây dựng công cụ quản trị nghiệp vụ hải quan để xác định rõ vai trò, trách nhiệm của đơn vị, cá nhân thực hiện quy trình nhiệm vụ trong môi trường số.

Ưu tiên tiếp theo là triển khai Dự án mở rộng Cổng thông tin một cửa Quốc gia và kết nối cơ chế một cửa ASEAN (giai đoạn 3) đáp ứng triển khai Nghị định quy định về trình tự, thủ tục kiểm tra nhà nước về chất lượng, kiểm tra an toàn thực phẩm đối với hàng hóa nhập khẩu và triển khai cửa khẩu số, cửa khẩu thông minh. Theo đó, thực hiện kết nối dữ liệu của các bộ, ngành, nội bộ ngành Tài chính lên Cổng thông tin một cửa quốc gia để thực hiện thủ tục đối với hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu; cơ sở quan trọng để triển khai chuyển đổi số trong Cơ chế một cửa Quốc gia. Tiếp đến là ưu tiên triển khai kết nối, chia sẻ dữ liệu giữa Hệ thống công nghệ thông tin của Tổng cục Hải quan và Cơ sở dữ liệu Quốc gia về dân cư theo Quyết định số 06/QĐ-TTg ngày 06/01/2022 của Thủ tướng Chính phủ về Đề án phát triển ứng dụng dữ liệu về dân cư, định danh và xác thực điện tử, phục vụ chuyển đổi số quốc gia giai đoạn 2022-2025, tầm nhìn đến năm 2030.

Kết quả khả quan

Nhờ sự đổi mới, quyết liệt trong chỉ đạo, điều hành, công tác chuyển đổi số của ngành Hải quan đến nay đã đạt một số kết quả đáng ghi nhận trong công tác quản lý hải quan, triển khai Cơ chế một cửa quốc gia, Cơ chế một cửa ASEAN và quản lý nội ngành.

Chuyển đổi số trong công tác nghiệp vụ hải quan

Ngày 15/9/2023, Bộ trưởng Bộ Tài chính phê duyệt Quyết định số 1957/QĐ-BTC về việc phê duyệt chủ trương đầu tư dự án “Xây dựng hệ thống công nghệ thông tin thực hiện hải quan số đáp ứng yêu cầu nghiệp vụ trong thông quan” (Dự án số 01). Dự án nhằm xây dựng và triển khai hệ thống công nghệ thông tin phục vụ các hoạt động nghiệp vụ hải quan giai đoạn trong thông.

Triển khai quyết định trên, thời gian qua, Tổng cục Hải quan đã tập trung nguồn lực để rà soát, hoàn thiện yêu cầu quy trình nghiệp vụ, yêu cầu danh sách chức năng, yêu cầu kỹ thuật, công nghệ; lập hồ sơ cấp độ an toàn thông tin để gửi cơ quan có thẩm quyền phê duyệt; lập thiết kế cơ sở phục vụ xây dựng hồ sơ lập dự án; xây dựng báo cáo nghiên cứu khả thi… Hiện nay, Tổng cục Hải quan đang trình Bộ Tài chính phê duyệt Dự án, đồng thời, thực hiện xin ý kiến thẩm định của Bộ Thông tin và Truyền thông (qua Cục An toàn thông tin) đối với Hồ sơ đề xuất cấp độ an toàn hệ thống thông tin.

Hệ thống được triển khai sẽ nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước về Hải quan, có khả năng mở rộng và tích hợp với các hệ thống công nghệ thông tin hiện tại trên cơ sở ứng dụng những thành tựu mới về công nghệ, phù hợp với chuẩn mực quốc tế, đáp ứng yêu cầu quản trị thông minh; hướng tới quản lý doanh nghiệp, hàng hóa xuất nhập khẩu, quá cảnh; phương tiện vận tải xuất cảnh, nhập cảnh, quá cảnh toàn diện từ khâu đầu đến khâu cuối; có khả năng tích hợp, kết nối, chia sẻ thông tin với các bộ, ngành, doanh nghiệp thông qua Cơ chế một cửa quốc gia và sẵn sàng trao đổi dữ liệu hải quan với các nước trong khu vực và trên thế giới, xây dựng Hải quan Việt Nam thành Hải quan số.

Song song với việc triển dự án Xây dựng hệ thống công nghệ thông tin thực hiện hải quan số đáp ứng yêu cầu nghiệp vụ trong thông quan, năm 2023, Tổng cục Hải quan tích cực mở rộng ứng dụng công nghệ thông tin trong các lĩnh vực nghiệp vụ. Điển hình là việc triển khai thí điểm thanh toán thuế, phí liên quan đến hoạt động xuất nhập khẩu thông qua các trung gian thanh toán; Triển khai, vận hành Hệ thống quản lý cửa hàng kinh doanh hàng miễn thuế.

Trong thí điểm việc thanh toán thuế, phí liên quan đến hoạt động xuất nhập khẩu thông qua các trung gian thanh toán, Đề án được phê duyệt theo Quyết định số 101/QĐ-TCHQ ngày 18/01/2023 mở ra một kênh thanh toán mới, tạo thuận lợi hơn nữa cho người dân và doanh nghiệp. Theo đó, người dân và doanh nghiệp có thể sử dụng tài khoản mở tại các ngân hàng, tổ chức cung ứng dịch vụ trung gian thanh toán để thanh toán trực tuyến các khoản thuế, phí, lệ phí đối với hàng hóa xuất nhập khẩu. Đề án góp phần giảm thời gian nộp thuế, rút ngắn thời gian thực hiện thủ tục hải quan đối với hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu, đặc biệt, hỗ trợ các cá nhân xuất cảnh, nhập cảnh khi phát sinh khoản phải nộp được thực hiện nhanh chóng, chính xác mà không cần phải có tài khoản tại ngân hàng phối hợp thu.

Triển khai, vận hành Hệ thống quản lý cửa hàng kinh doanh hàng miễn thuế, ngày 31/10/2023, Tổng cục Hải quan ban hành Công văn số 5609/TCHQ –CNTT về việc triển khai trên diện rộng Hệ thống quản lý cửa hàng kinh doanh miễn thuế trên phạm vi toàn quốc. Theo đó, Hệ thống phần mềm quản lý cửa hàng kinh doanh miễn thuế của Tổng cục Hải quan cho phép các doanh nghiệp kết nối chính thức từ ngày 15/11/2023, giúp việc trao đổi thông tin giữa cơ quan Hải quan và doanh nghiệp kinh doanh cửa hàng miễn thuế được nhanh chóng, chính xác, đồng thời nâng cao hiệu quả quản lý của cơ quan Hải quan, góp phần tạo thuận lợi cho hoạt động kinh doanh cửa hàng miễn thuế nói riêng và hoạt động xuất nhập khẩu của Việt Nam nói chung.

Bên cạnh đó, năm 2023 Tổng cục Hải quan cũng triển khai Hệ thống tiếp nhận kiểm tra, xác nhận Bản kê thông tin hàng hóa nhập khẩu điện tử đối với hàng hóa nhập khẩu qua cửa khẩu đường bộ, đường thủy nội địa; nâng cấp Hệ thống quản lý Phương tiện vận tải; Triển khai diện rộng hệ thống kế toán nội bộ… Đồng thời, tiếp tục quản lý, giám sát và đảm bảo vận hành Hệ thống thông quan tự động VNACCS/VCIS và các hệ thống công nghệ thông tin tập trung của ngành Hải quan ổn định 24/7, đảm bảo an ninh, an toàn, đường truyền thông suốt phục vụ đắc lực cho việc thông quan hàng hóa xuất nhập khẩu; xây dựng và báo cáo Lãnh đạo Bộ Tài chính về các phương án ứng phó và xử lý sự cố hệ thống công nghệ thông tin ngành Hải quan.

Chuyển đổi số trong triển khai Cơ chế một cửa quốc gia, một cửa ASEAN

Với vai trò là Cơ quan Thường trực Ủy ban chỉ đạo quốc gia về Cơ chế một cửa quốc gia, Cơ chế một cửa ASEAN và tạo thuận lợi thương mại, Tổng cục Hải quan đã tích cực đôn đốc, phối hợp chặt chẽ với các Bộ, ngành để thực hiện Kế hoạch tổng thể triển khai Cơ chế một cửa quốc gia, Cơ chế một cửa ASEAN và tạo thuận lợi thương mại. Tính đến ngày 15/02/2024, Cơ chế một cửa quốc gia đã có 250 thủ tục hành chính của 13 bộ, ngành kết nối với sự tham gia của hơn 69,5 nghìn doanh nghiệp.

Việt Nam cũng duy trì kết nối chính thức Cơ chế một cửa ASEAN để trao đổi thông tin chứng nhận xuất xứ mẫu D điện tử với tất cả 9 nước thành viên ASEAN; thực hiện trao đổi chính thức tờ khai hải quan với Campuchia và Indonesia (từ tháng 12/2022), với Thái Lan và Malaysia (từ tháng 12/2023). Hiện nay, Tổng cục Hải quan đang tiếp tục phối hợp với Ban thư ký ASEAN và các nước còn lại để trao đổi chính thức tờ khai Hải quan ASEAN theo kế hoạch của ASEAN; chuẩn bị các yêu cầu liên quan để kết nối thử nghiệm trao đổi chứng nhận kiểm dịch thực vật. Bên cạnh đó, ASEAN cũng đang trao đổi để xây dựng giải pháp, lộ trình kết nối trao đổi chứng từ điện tử giữa ASEAN và các đối tác như: Nhật Bản, Trung Quốc, Hàn Quốc.

Đối với các đối tác ngoài ASEAN, ngày 23/6/2023, Bộ Công Thương Việt Nam, Tổng cục Hải quan Việt Nam và Tổng cục Hải quan Hàn Quốc đã ký Tuyên bố chung về kết nối kỹ thuật của Hệ thống trao đổi dữ liệu xuất xứ điện tử (EODES) nhằm tạo thuận lợi trong thực thi Hiệp định Thương mại tự do. Theo đó, Hệ thống EODES được kết nối kỹ thuật kể từ ngày 01/7/2023 để truyền và nhận dữ liệu C/O mẫu AK và mẫu VK/KV điện tử. Hai Bên thống nhất về việc sử dụng dữ liệu C/O điện tử truyền qua EODES để thông quan hàng hóa và cho hưởng ưu đãi thuế quan.

Ngoài ra, Việt Nam cũng đã hoàn thành trao đổi thử nghiệm tờ khai hải quan xuất khẩu với Liên minh kinh tế Á - Âu giai đoạn 1, hiện nay hai bên tiếp tục phối hợp tiến hành giai đoạn 2. Đồng thời, Tổng cục Hải quan đang phối hợp với Bộ Nông nghiệp Phát triển nông thôn và Đại sứ quán New Zealand để triển khai trao đổi thử nghiệm chứng nhận kiểm dịch điện tử với New Zealand.

Kết nối, chia sẻ dữ liệu với Cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư

Thực hiện Quyết định số 06/QĐ-TTg ngày 06/01/2022 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt “Đề án phát triển ứng dụng dữ liệu về dân cư, định danh và xác thực điện tử phục vụ chuyển đổi số quốc gia giai đoạn 2022 – 2025, tầm nhìn đến năm 2030”, năm 2023, Tổng cục Hải quan đã phối hợp làm việc với Cục Tin học và Thống kê tài chính, Trung tâm cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư của Bộ Công an (C06) để trao đổi, thống nhất phương án kết nối, chia sẻ dữ liệu giữa Tổng cục Hải quan và Cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư. Ngày 12/6/2023, Tổng cục Hải quan và Trung tâm cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư của Bộ Công an C06 đã ký biên bản làm việc kèm theo kế hoạch, lộ trình làm việc cụ thể của 2 bên.

Nhiệm vụ cụ thể trong giai đoạn 2024-2025

Trong thời gian tới, Tổng cục Hải quan sẽ đẩy mạnh thực hiện chuyển đổi số công tác quản lý nhà nước về Hải quan một cách toàn diện, đồng bộ trên tất cả các lĩnh vực, trong đó một số nhiệm vụ, trọng tâm cốt lõi như sau:

Một là, tập trung nguồn lực triển khai Quyết định số 1957/QĐ-BTC ngày 15/09/2023 về việc phê duyệt chủ trương đầu tư dự án “Xây dựng hệ thống công nghệ thông tin thực hiện Hải quan số đáp ứng yêu cầu nghiệp vụ trong thông quan” (Dự án số 01): Hoàn thành hồ sơ trình Bộ Tài chính phê duyệt Dự án; Tổ chức đấu thầu và phối hợp với nhà thầu xây dựng hệ thống công nghệ thông tin theo đúng quy định của pháp luật; Hoàn thiện các yêu cầu kỹ thuật/thiết kế chi tiết của dự án và các yêu cầu khi đấu thầu để nhà thầu thi công; giám sát đảm bảo thi công đúng thiết kế...

Hai là, hoàn thiện và báo các Bộ Tài chính phê duyệt chủ trương triển khai Dự án “Xây dựng hệ thống công nghệ thông tin thực hiện hải quan số đáp ứng yêu cầu nghiệp vụ trước, sau thông quan” (Dự án số 02) để thực hiện chuyển đổi số toàn diện trong các lĩnh vực nghiệp vụ Hải quan

Ba là, đẩy mạnh chuyển đổi số trong triển khai Cơ chế một cửa quốc gia và Cơ chế một cửa ASEAN, trong đó tập trung thực hiện Dự án Mở rộng Cổng thông tin một cửa quốc gia và kết nối Cơ chế một cửa ASEAN (giai đoạn 3) ...

Bốn là, trình ban hành Kế hoạch hành động triển khai cơ chế một cửa quốc gia, thúc đẩy logistics và tạo thuận lợi thương mại đến năm 2026; Danh mục thông tin kết nối, chia sẻ qua Cổng thông tin một cửa quốc gia vào Danh mục cơ sở dữ liệu quốc gia theo quy định tại Luật giao dịch điện tử và các văn bản hướng dẫn;

Năm là, hoàn thành kết nối với Cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư theo Đề án phát triển ứng dụng dữ liệu về dân cư, định danh và xác thực điện tử phục vụ chuyển đổi số quốc gia giai đoạn 2022 – 2025, tầm nhìn đến năm 2030.

Sáu là, kịp thời rà soát các văn bản quy phạm pháp luật về Hải quan (Nghị định, Thông tư), quy trình, quy chế có liên quan để đề xuất sửa đổi, bổ sung đáp ứng bài toán nghiệp vụ tổng thể chuyển đổi số toàn diện và căn cứ pháp lý triển khai Hệ thống công nghệ thông tin thực hiện Hải quan số; đồng thời làm cơ sở để chuẩn bị kiến nghị, sửa đổi, bổ sung luật Hải quan.

Bảy là, Tổng cục Hải quan sẽ tiếp tục thực hiện chuyển đổi số trong công tác quản lý nội ngành; xây dựng cơ sở dữ liệu quốc gia về Hải quan; xây dựng kho dữ liệu của cơ quan Hải quan để phục vụ quy trình nghiệp vụ hải quan, ứng dụng các kỹ thuật phân tích thông tin tiên tiến (BI, Big Data) để phân tích, đánh giá các dấu hiệu bất thường làm cơ sở đánh giá rủi ro, áp dụng các biện pháp nghiệp vụ, quản lý nguồn lực và hỗ trợ ra quyết định; hoàn thiện, nâng cao chất lượng hạ tầng số đảm bảo phù hợp với Kiến trúc tổng thể hướng tới Bộ Tài chính số và Kiến trúc tổng thể hướng tới Hải quan số...

Tài liệu tham khảo:

1. Thủ tướng Chính phủ, Quyết định số 628/QĐ-TTg ngày 20/5/2022 phê duyệt về chiến lược phát triển hải quan đến năm 2030;
2. Tổng cục Hải quan, Quyết định số 707/QĐ-TCHQ ngày 04/05/2022 về việc ban hành Kế hoạch chuyển đổi số ngành Hải quan đến năm 2025, định hướng đến năm 2030;
3. Tổng cục Hải quan, Quyết định số 1105/QĐ-TCHQ ngày 22/5/2023 về việc ban hành Kế hoạch chuyển đổi số của Tổng cục Hải quan năm 2023;
4. Đảng ủy cơ quan Tổng cục Hải quan, Nghị quyết số 22-NQ/ĐU ngày 10/01/2024 về việc tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác chuyển đối số của Tổng cục Hải quan;
5. Tổng cục trưởng Tổng cục Hải quan, Chỉ thị số 381/CT-TCHQ ngày 24/01/2024 về việc đẩy mạnh chuyển đổi số, cải cách hiện đại hóa Hải quan giai đoạn 2024-2025.