Ra đời ngày 8/3/2005 với tên gọi ban đầu là Trung tâm Giao dịch Chứng khoán Hà Nội với chỉ mấy chục con người cùng cơ sở vật chất thiếu thốn. Trải qua 9 năm xây dựng và phát triển, HNX đã có bước chuyển mình vượt bậc trên tất cả mọi phương diện. Đó là việc xây dựng thành công mô hình Sở Giao dịch chứng khoán năng động, hiện đại, quản lý vận hành đồng thời 3 thị trường: Cổ phiếu niêm yết; Trái phiếu chính phủ (TPCP) chuyên biệt; Đăng ký giao dịch (UpCoM), đóng góp ngày càng tích cực và hiệu quả vào việc huy động vốn cho nền kinh tế.

Mô hình một sở, 3 thị trường

Trước khi HNX ra đời, thị trường chứng khoán (TTCK) Việt Nam đã có sàn cổ phiếu niêm yết. Nhưng trong con mắt giới đầu tư tổ chức và các nhà đầu tư (nhà đầu tư) nước ngoài, thị trường vẫn rất nghèo nàn và còn thiếu hụt lớn. Đó là thị trường trái phiếu kém phát triển, thị trường cổ phiếu chưa niêm yết (OTC) vận hành tự phát, rủi ro cao…Sứ mệnh mở rộng quy mô thị trường cổ phiếu niêm yết, đồng thời khắc phục các khiếm khuyết kể trên được Chính phủ và Bộ Tài chính tin tưởng giao cho HNX. Thời gian không dài nhưng đủ để minh chứng cho niềm tin của các cấp, ngành vào một đơn vị trẻ giàu sức bật.

Đối với thị trường cổ phiếu niêm yết: Từ 6 doanh nghiệp niêm yết (DNNY) buổi đầu tiên, tính đến hay, sàn HNX đã có 377 DN với tổng giá trị niêm yết đạt trên 87.500 tỷ đồng. Giá trị giao dịch bình quân đã tăng từ 3 tỷ đồng/phiên trong thời kỳ đầu lên trung bình 650 tỷ đồng/phiên những tháng đầu năm 2014, tạo kênh huy động vốn hiệu quả cho DN.

Để hỗ trợ thị trường, HNX đã có nhiều chương trình hỗ trợ DNNY thực thi các nghĩa vụ công bố thông tin, nâng cao năng lực quản trị công ty, kiểm soát rủi ro… Hệ thống quản lý thông tin công ty (CIMS) đưa vào sử dụng thành công từ 2011 là một trong những bước đột phá về tổ chức công bố thông tin. Các DNNY/đăng ký giao dịch có thể chủ động công bố thông tin qua hệ thống CIMS, rút ngắn thời gian, chi phí công bố và nhất là hạn chế sai sót thông tin, đảm bảo thông tin đến với các nhà đầu tư đúng, đủ và kịp thời, nhờ đó giảm đáng kể tỷ lệ vi phạm công bố thông tin.

Bên cạnh đó, HNX còn đặc biệt chú trọng đến vấn đề quản trị công ty. Sở thường xuyên tổ chức đào tạo, tập huấn về quản trị công ty cho các DNNY và trong 2 năm 2012 - 2013, đã nghiên cứu, phát triển bộ tiêu chí quản trị công ty để đánh giá chất lượng công bố thông tin của DNNY yết nhằm khích lệ các DN tuân thủ tốt nghĩa vụ công bố thông tin đối với thị trường.

Đối với thị trường UPCoM: Ra đời năm 2009, thị trường cổ phiếu đăng ký giao dịch (UPCoM) đã thu hút 142 công ty đăng ký giao dịch với tổng giá trị đăng ký giao dịch hơn 20.421 tỷ đồng, góp phần thu hẹp thị trường tự do (OTC). Nhằm phát triển thị trường này, HNX hiện đang tiếp tục xây dựng và hoàn thiện cơ sở pháp lý để tạo cơ chế đăng ký và giao dịch linh hoạt nhằm thu hút DN và nhà đầu tư tham gia thị trường, đón đầu làn sóng cổ phần hóa trong năm 2014.

Đối với thị trường TPCP: Là Sở duy nhất được chọn phát triển thị trường TPCP, HNX đã đưa thị trường này phát triển vượt bậc từ 2009 đến nay. Chín năm qua, HNX đã tổ chức được 859 phiên đấu thầu TPCP, huy động cho NSNN tổng cộng 427.709 tỷ đồng. Tháng 8/2012, HNX chính thức khai trương hệ thống đấu thầu điện tử, đưa hoạt động này tiệm cận với các chuẩn mực quốc tế.

Ngày 18/3/2013, hệ thống đường cong lợi suất chuẩn đã được HNX chính thức vận hành tạo được hiệu ứng tốt từ các thành viên. Bên cạnh đó, hệ thống giao dịch TPCP phiên bản 2 với nhiều tính năng hiện đại theo chuẩn mực quốc tế được chính thức hoạt động.

Bước đột phá nữa trên thị trường giao dịch TPCP là tháng 9/2012, HNX đã hoàn thành và chính thức khai trương giao dịch Tín phiếu Kho bạc, liên kết giữa thị trường nợ ngắn hạn và thị trường nợ dài hạn, góp phần tạo thuận lợi cho việc điều hành chính sách tài khoá và tiền tệ. Năm 2013, giao dịch tín phiếu đã có bước tăng trưởng tốt khi tổng giá trị giao dịch cả năm đạt 12.114 tỷ đồng, tăng 1.231,92% so với năm 2012.

Vì một HNX hiện đại và minh bạch

Từ khi thị trường bắt đầu đi vào hoạt động, hệ thống công nghệ giao dịch tại HNX đã phát triển mạnh mẽ và không ngừng. Từ hình thức giao dịch thô sơ ban đầu là báo giá trung tâm, năm 2008, Sở đã đưa vào vận hành hình thức giao dịch từ xa và năm 2010 là giao dịch trực tuyến theo chuẩn FIX.

Năm 2013 đánh dấu một bước phát triển đột phá của Sở với việc đưa vào vận hành hệ thống giao dịch cổ phiếu niêm yết core i5. Hệ thống mới áp dụng công nghệ xử lý khớp lệnh trên memory, thay vì khớp lệnh trên data như trước đây đã gia tăng đáng kể tốc độ xử lý của hệ thống. Năng lực xử lý của hệ thống có thể đạt 20 - 30 triệu lệnh/phiên, tốc độ xử lý lệnh có thể đạt ngưỡng 15.000 - 20.000 lệnh/giây.

Bên cạnh việc không ngừng nâng cấp hệ thống giao dịch, với mục tiêu xây dựng một TTCK hiện đại, minh bạch và hấp dẫn nhà đầu tư, Sở đã và đang không ngừng đưa ra các sản phẩm mới. Tháng 7/2012 là sự ra đời chỉ số HNX30 - chỉ số giá của 30 cổ phiếu có tính thanh khoản nhất trên sàn Hà Nội. Đến nay, giao dịch của nhóm cổ phiếu HNX30 luôn chiếm tỷ trọng cao trên thị trường với giá trị giao dịch chiếm từ 50% - 80% tổng giá trị giao dịch sàn Hà Nội. Tháng 12/2013, HNX cho ra mắt 6 chỉ số mới: Chỉ số tổng hợp HNX FF Index, ba chỉ số ngành (công nghiệp, xây dựng, tài chính) và hai chỉ số quy mô (HNX Large Cap Index và HNX Mid/Small Cap Index), đánh dấu một bước phát triển trong quá trình hoàn thiện các hoạt động trên TTCK, đa dạng hóa sản phẩm, cung cấp cho nhà đầu tư và thị trường thêm công cụ chỉ báo trên thị trường cổ phiếu niêm yết.

Với thị trường TPCP, HNX hiện đã hoàn thành dự thảo Bộ nguyên tắc xây dựng và quản lý chỉ số trái phiếu Bond-index và chạy thử nghiệm bộ dữ liệu chỉ số trái phiếu Kho bạc, dự kiến Bond-index sẽ hoàn thành và ra mắt vào quý II/2014. Sở cũng đang phối hợp với cơ quan quản lý nghiên cứu các sản phẩm mới như When issued, Bond future, Bond options, bộ sản phẩm Repos, đến nay đang trong giai đoạn hoàn thiện đề tài nghiên cứu. Dự kiến các sản phẩm này sẽ được hoàn thiện và ra mắt vào năm 2015.

Ngoài ra, HNX cũng đầu tư nghiên cứu và đang chuẩn bị điều kiện cho giao dịch sản phẩm Quỹ ETF. Đối với các sản phẩm phái sinh, HNX sẽ hoàn thiện đề án phát triển trên cổ phiếu và TPCP, trong đó hai sản phẩm dự kiến đầu tiên là Index futures và Bond futures.

Thành tựu lớn trong 9 năm phát triển và dựng xây là nền tảng để HNX tiếp tục hội nhập với TTCK khu vực và thế giới. Định hướng phát triển đến năm 2015 của Sở là tập trung phát triển các thị trường dựa trên chuẩn mực chung và các thông lệ quốc tế tốt nhất, phù hợp với quy định của pháp luật, với điều kiện thực tế và định hướng phát triển kinh tế - xã hội của đất nước, thống nhất với chiến lược tài chính, chiến lược phát triển TTCK và định hướng phát triển Trung tâm tài chính của Thủ đô.

Bài đăng trên Tài chính & Đầu tư số 3 - 2014