Khuyến nghị của cơ quan Đặc nhiệm Tài chính về phòng chống rửa tiền

Trịnh Thanh Huyền và Nguyễn Thị Mai - Viện Đào tạo Quốc tế

(Taichinh) - Cơ quan đặc nhiệm tài chính FATF được thành lập tại Paris năm 1989 bởi nhóm G7, nhằm phát triển các hoạt động hợp tác quốc tế đối phó với việc rửa tiền. Hiện nay, tổ chức FATF có khoảng 30 thành viên, chủ yếu là các nước OECD và hai tổ chức quốc tế, đó là Uỷ ban châu Âu (Uỷ ban các cộng đồng Châu Âu – cơ quan hành pháp cao nhất của Liên minh Châu Âu) và Hội đồng hợp tác vùng Vịnh.

Ảnh minh họa. Nguồn: Internet
Ảnh minh họa. Nguồn: Internet

Nhiệm vụ chính của FATF là giúp các nước thành viên ban hành các quy định về Phòng chống rửa tiền (PCRT) và tài trợ khủng bố (TTKB), luật chống rửa tiền và TTKB. Bên cạnh đó, FATF đánh giá các nước trong việc PCRT và TTKB, để đảm bảo các nước thành viên không chỉ ban hành hệ thống luật pháp PCRT và TTKB, mà còn phải thực hiện các luật đó một cách nghiêm túc. FATF cũng biên soạn và cập nhật danh sách những nước và những tổ chức khủng bố liên quan đến rửa tiền và TTKB - được gọi là danh sách đen. Mục đích của danh sách đen này là “chỉ tên và làm xấu hổ” các nước được coi là thiên đường của việc rửa riền và TTKB. Năm 2010, FATF đã liệt vào ”danh sách đen” 8 nước bao gồm Angola, Ecuador, Ethiopia, Iran, Pakistan, Triều Tiên, Turkmenistan, São Tomé&Principe. Khi danh sách được công bố, hàng loạt các ngân hàng đã cắt bỏ quan hệ đại lý với các ngân hàng tại các nước trong danh sách trên. Mặc dù một mặt, các nước trên đều phản đối danh sách này, mặt khác, hầu hết họ đều cố gắng ra khỏi danh sách trên bằng cách ban hành hoặc sửa đổi các luật lệ và quy tắc cho phù hợp với hướng dẫn của FATF, đồng thời hợp tác quốc tế toàn diện và báo cáo các giao dịch đáng ngờ.

I. Các khuyến nghị của FATF

Tháng 4 năm 1990, FAFT đã ban hành 40 gợi ý hay khuyến nghị nhằm tìm kiếm sự nhất trí giữa các nước trong việc ban hành luật và thống nhất hành động của các ngân hàng để hạn chế các dòng tiền thu được từ hoạt động buôn bán ma tuý chuyển qua hệ thống ngân hàng và các tổ chức tài chính phi ngân hàng. Nội dung chính của các khuyến nghị được tóm tắt trong bảng dưới đây:

Khuyến nghị

NỘI DUNG

1. Các hệ thống pháp lý

1, 2

- Phạm vi của tội phạm hình sự rửa tiền

+ Hình sự hóa tội rửa tiền

+ Áp dụng tội phạm rửa tiền vào tất cả các tội nghiêm trọng với mục đích tập hợp thành một phạm vi rộng nhất các tội phạm nguồn của tội rửa tiền

+ Các tội phạm nguồn của tội rửa tiền cần bao trùm cả hành vi xảy ra tại một quốc gia khác, mà hành vi đó cấu thành tội phạm tại quốc gia đó, đồng thời nó cấu thành tội phạm tiền thân nếu nó xảy ra trong nước

3

- Các biện pháp tạm thời và tịch thu

+ Các biện pháp pháp lý, để cho phép các cơ quan có thẩm quyền tịch thu tài sản đã được tẩy rửa, các khoản thu từ rửa tiền hoặc từ các tội phạm nguồn, các công cụ được sử dụng hoặc định sử dụng để thực hiện các tội phạm này, hoặc tài sản có giá trị tương đương mà không gây ảnh hưởng gì tới quyền của các bên thứ ba có thiện chí (bona fide).

+ Các biện pháp đó cần bao gồm các quyền để: (a) Nhận dạng, lần theo dấu vết và đánh giá tài sản sẽ bị tịch thu; (b) Tiến hành các biện pháp tạm thời như phong toả và tạm giữ để ngăn chặn bất cứ giao dịch nào, chuyển giao hoặc huỷ hoại tài sản đó; (c) áp dụng các bước ngăn ngừa hoặc tránh các hành động nhằm hạn chế khả năng của nhà nước tìm ra tài sản sẽ bị tịch thu; và (d) Tiến hành bất cứ biện pháp điều tra thích hợp.

2. Các biện pháp được các định chế tài chính và các loại hình phi tài chính thực hiện nhằm ngăn ngừa hoạt động rửa tiền và tài trợ khủng bố

4

Các quốc gia cần phải đảm bảo rằng luật bí mật của các định chế tài chính không ngăn cản việc triển khai các khuyến nghị của FATF


- Cập nhật, theo dõi thông tin về khách hàng (CDD) và lưu giữ hồ hơ:

5

+ Nhận dạng khách hàng và xác minh nhận dạng của khách hàng thông qua việc sử dụng những tài liệu, các dữ liệu và thông tin gốc, độc lập, đáng tin cậy[1].

+ Xác định chủ sở hữu thụ hưởng và thực hiện các biện pháp thích hợp để xác minh nhận dạng của chủ sở hữu thụ huởng để định chế tài chính an tâm rằng định chế này biết được chủ sở hữu thụ hưởng là ai. Đối với các pháp nhân và các thoả thuận pháp lý, các định chế tài chính cần áp dụng các biện pháp thích hợp để hiểu được quyền sở hữu và cơ cấu kiểm soát của khách hàng.

+ Lấy thông tin về mục đích và bản chất của quan hệ kinh doanh.

+ Thực hiện CDD thường xuyên đối với quan hệ kinh doanh và kiểm soát kỹ lưỡng các giao dịch được thực hiện trong quá trình duy trì mối quan hệ đó để đảm bảo rằng các giao dịch đang tiến hành phù hợp với những hiểu biết của định chế tài chính về khách hàng đó, về hoạt động kinh doanh và về những rủi ro, khi cần thiết bao gồm cả nguồn gốc vốn của khách hàng đó.

6, 7

+ Thực hiện các biện pháp CDD đặc biệt đối với những người có quan hệ chính trị, các định chế tài chính, đối với hoạt động ngân hàng đại lý qua biên giới hoặc các quan hệ tương tự

8

+ Chú ý đặc biệt tới bất cứ mối đe doạ về rửa tiền nào có thể phát sinh từ các công nghệ mới hoặc đang phát triển có thể có lợi cho người nặc danh

9

+ Các tiêu chí yêu cầu đối với trường hợp các định chế tài chính dựa vào các trung gian hoặc các bên thứ ba khác để thực hiện các mục từ (a) đến (c) của quy trình CDD hoặc để giới thiệu hoạt động kinh doanh

10

+ Duy trì, lưu giữ ít nhất trong 5 năm, tất cả các hồ sơ cần thiết về các giao dịch cả trong nước và quốc tế, cũng như các dữ liệu nhận dạng có được trong quá trình CDD

11

+ Chú ý đặc biệt tới tất cả các giao dịch lớn, bất thường, phức tạp và tất cả các khía cạnh bất thường của các giao dịch không có mục đích hợp pháp hay kinh tế rõ ràng

12

+ Các yêu cầu về CDD và lưu giữ hồ sơ khách hàng được quy định trong Khuyến nghị 5, 6, 8 đến 11 áp dụng với các loại hình kinh doanh: (i)sòng bạc (ii)đại lý BĐS (iii) nhà buôn bán kim loại quý và đá quý…

- Báo cáo các giao dịch đáng ngờ và tuân thủ

13

+ Nếu một định chế tài chính nghi ngờ hoặc có những cơ sở hợp lý để nghi ngờ rằng khoản tiền này là khoản thu từ hoạt động phạm tội hoặc liên quan đến hoạt động tài trợ khủng bố, thì theo luật định, định chế đó phải báo cáo ngay những nghi ngờ của mình cho đơn vị tình báo tài chính (FIU)

14

+ Các định chế tài chính, các giám đốc và nhân viên cần phải (i) Được các quy định pháp luật bảo vệ khỏi trách nhiệm hình sự và dân sự khi vi phạm bất cứ sự cấm đoán tiết lộ thông tin theo hợp đồng hay do bất cứ điều khoản luật pháp, quy chế hay hành chính nào khác đặt ra, nếu họ báo cáo những nghi ngờ của mình một cách trung thực cho FIU, thậm chí nếu họ không biết chính xác hoạt động phạm tội liên quan nào đã xảy ra và không kể đến hoạt động phi pháp thực sự có xảy ra hay không; (ii) Bị pháp luật cấm không cho phép tiết lộ về việc báo cáo giao dịch đáng ngờ (STR) hoặc thông tin liên quan đang được báo cáo cho FIU

15,16

+ Các định chế tài chính phải xây dựng các chương trình chống rửa tiền và tài trợ khủng bố

- Các biện pháp khác nhằm ngăn chặn rửa tiền và tài trợ khủng bố

17

+ Các quốc gia phải đảm bảo rằng có các biện pháp xử phạt hữu hiệu, phù hợp và có tính thuyết phục, dù đó là biện pháp hình sự, dân sự hoặc hành chính, để xử lý đối với các thể nhân hoặc pháp nhân nêu trong các khuyến nghị này, khi họ không tuân theo các yêu cầu về chống rửa tiền hoặc tài trợ khủng bố.

18

+ Các quốc gia không được chấp thuận cho việc thành lập hoặc chấp nhận hoạt động của các ngân hàng vỏ bọc. Các định chế tài chính phải từ chối tham gia vào hoặc tiếp tục quan hệ ngân hàng đại lý với các ngân hàng vỏ bọc. Các định chế tài chính cũng phải đề phòng việc thiết lập quan hệ với các đối tác là các định chế tài chính nước ngoài cho phép các ngân hàng vỏ bọc được sử dụng tài khoản của mình.

19

+ Các quốc gia cần xem xét tính khả thi và hữu ích của hệ thống, trong đó các ngân hàng, định chế và trung gian tài chính khác sẽ báo cáo tất cả các giao dịch tiền tệ trong nước và quốc tế vượt quá một mức cố định nào đó cho một cơ quan trung ương quốc gia với cơ sở dữ liệu được vi tính hoá, sẵn sàng cho các cơ quan có thẩm quyền sử dụng trong phòng, chống rửa tiền và tài trợ khủng bố, với các quy định bảo vệ chặt chẽ để đảm bảo sử dụng phù hợp thông tin đó.

20

+ Các quốc gia cần xem xét việc áp dụng các khuyến nghị của FATF đối với các loại hình kinh doanh và ngành nghề, ngoài những loại hình kinh doanh và ngành nghề phi tài chính, có rủi ro về chống rửa tiền hoặc tài trợ khủng bố. Các quốc gia phải khuyến khích hơn nữa việc phát triển kỹ thuật quản lý tiền hiện đại và an toàn, ít có khả năng rửa tiền hơn.

- Các biện pháp cần phải tiến hành đối với các quốc gia không tuân thủ hoặc tuân thủ không đầy đủ các khuyến nghị của FATF

21

+ Các định chế tài chính phải chú ý đặc biệt tới các quan hệ và giao dịch kinh doanh với những người, bao gồm cả các công ty và định chế tài chính, từ các nước không áp dụng hoặc áp dụng không đầy đủ các khuyến nghị của FATF.

22

+ Các định chế tài chính phải đảm bảo rằng các nguyên tắc áp dụng đối với các định chế tài chính nêu ở trên cũng được áp dụng đối với các chi nhánh và các chi nhánh phụ ở nước ngoài, đặc biệt ở các quốc gia không áp dụng hoặc áp dụng không có hiệu quả các khuyến nghị của FATF, trong phạm vi luật và các quy định bản địa cho phép

- Quản lý và giám sát

23

+ Các quốc gia phải đảm bảo rằng các định chế tài chính phải chịu sự quản lý, giám sát thích hợp và thực thi các khuyến nghị FATF một cách hiệu quả.

24

+ Các loại hình kinh doanh chỉ định và ngành nghề phi tài chính phải chịu sự điều chỉnh của các biện pháp quản lý và giám sát

25

+ Các cơ quan có thẩm quyền phải xây dựng hướng dẫn và cung cấp thông tin phản hồi hỗ trợ các định chế tài chính, các loại hình kinh doanh chỉ định và ngành nghề phi tài chính trong việc áp dụng các biện pháp quốc gia nhằm phòng, chống rửa tiền và tài trợ khủng bố, đặc biệt là trong việc phát hiện và báo cáo các giao dịch đáng ngờ.

3. Các biện pháp tổ chức và biện pháp khác cần thiết trong hệ thống chống rửa tiền và tài trợ khủng bố

- Các cơ quan có thẩm quyền, quyền hạn và nguồn lực của họ

26

+ Các quốc gia phải thành lập các FIU hoạt động như trung tâm quốc gia để tiếp nhận (và yêu cầu, nếu được phép), phân tích và phổ biến STR và các thông tin khác về việc rửa tiền và tài trợ khủng bố có nguy cơ xảy ra.

27

+ Các quốc gia phải đảm bảo rằng các cơ quan thi hành pháp luật được chỉ định có trách nhiệm điều tra chống rửa tiền và tài trợ khủng bố.

28

+ Khi tiến hành điều tra rửa tiền và những tội phạm nguồn, các cơ quan có thẩm quyền phải có khả năng lấy được những tài liệu và thông tin để sử dụng trong các cuộc điều tra này, trong việc khởi tố và các hoạt động liên quan.

29

+ Các giám sát viên phải có quyền hạn thích hợp để giám sát và đảm bảo sự tuân thủ của các định chế tài chính đối với các yêu cầu chống rửa tiền và tài trợ khủng bố, bao gồm cả quyền thực hiện thanh tra

30

+ Các quốc gia phải trang bị cho các cơ quan có thẩm quyền tham gia vào công cuộc chống rửa tiền và tài trợ khủng bố nguồn kỹ thuật, nhân lực và tài chính đầy đủ.

31

+ Các quốc gia phải đảm bảo rằng các nhà làm chính sách, FIU, cơ quan thực thi pháp luật và các giám sát viên có cơ chế hiệu quả cho phép họ hợp tác và ở nơi thích hợp thì điều phối với nhau trong nước liên quan đến việc xây dựng và thực hiện các chính sách và hoạt động để chống rửa tiền và tài trợ khủng bố.

32

+ Các quốc gia phải đảm bảo rằng các cơ quan có thẩm quyền có thể đánh giá hiệu quả những hệ thống của mình để chống lại các hệ thống rửa tiền và tài trợ khủng bố bằng cách duy trì các số liệu thống kê toàn diện về các vấn đề liên quan đến tính hiệu quả và hiệu lực của các hệ thống này

- Tính minh bạch của các pháp nhân và thoả thuận pháp lý

33

+ Các quốc gia phải thực hiện các biện pháp nhằm ngăn chặn các đối tượng rửa tiền sử dụng pháp nhân một cách bất hợp pháp. Các quốc gia phải đảm bảo có thông tin đầy đủ, chính xác và kịp thời về quyền sở hữu hưởng lợi và kiểm soát pháp nhân để cơ quan có thẩm quyền có thể truy cập hoặc có được kịp thời.

34

+ Các quốc gia phải thực hiện các biện pháp để ngăn chặn việc sử dụng bất hợp pháp các thoả thuận pháp lý của đối tượng rửa tiền

4. Hợp tác quốc tế

35

+ Các quốc gia cần tiến hành ngay các bước để trở thành thành viên và thực hiện đầy đủ Công ước Viên, Công ước Palermo và Công ước Quốc tế năm 1999 của Liên Hợp Quốc về việc trấn áp hoạt động tài trợ cho khủng bố.

- Hỗ trợ pháp lý đa phương và dẫn độ

36

+ Các quốc gia cần cung cấp phạm vi hỗ trợ pháp lý đa phương rộng nhất có thể một cách nhanh chóng, hiệu quả và mang tính xây dựng trong việc điều tra, truy tố và các thủ tục tố tụng khác có liên quan đến rửa tiền và tài trợ khủng bố

37

+ Các quốc gia, trong phạm vi rộng nhất có thể, cần tiến hành hỗ trợ pháp lý đa phương mà không tính đến yếu tố song trùng tội phạm kể cả khi không có tội phạm kép.

38

+ Cần phải có cơ quan có thẩm quyền để tiến hành các hành động khẩn trương đáp ứng các yêu cầu của nước khác về nhận dạng, phong tỏa, bắt giữ và tịch thu tài sản được tẩy rửa, và các khoản thu từ các hoạt động rửa tiền hoặc các loại tội phạm nguồn, các công cụ được sử dụng hoặc định sử dụng để thực hiện các tội phạm này, hoặc tài sản có giá trị tương đương.

39

+ Các nước cần công nhận rửa tiền là loại hình tội phạm có thể dẫn độ. Mỗi quốc gia cần dẫn độ công dân nước mình hoặc nếu một quốc gia không thực hiện việc dẫn độ chỉ đơn thuần vì lí do quốc tịch, thì quốc gia đó, theo yêu cầu của nước đề nghị dẫn độ, phải nhanh chóng đệ trình vụ việc cho các cơ quan có thẩm quyền của mình để tiến hành truy tố tội phạm nêu trong yêu cầu.

40

+ Các hình thức hợp tác khác

II. Các khuyến nghị đặc biệt của FATF

Bên cạnh các khuyến nghị trên, FATF cũng ban hành 9 khuyến nghị đặc biệt (SR) về chống tài trợ cho khủng bố gồm:

SR I. Phê chuẩn và thực hiện các văn kiện của Liên hợp quốc

SR II. Hình sự hoá hành vi tài trợ cho khủng bố và rửa tiền kèm theo

SR III. Phong toả và tịch thu tài sản của các đối tượng khủng bố.

SR IV. Báo cáo các giao dịch đáng ngờ liên quan đến chủ nghĩa khủng bố

SR V. Hợp tác quốc tế

SR VI. Chuyển tiền thay thế

SR VII. Chuyển tiền điện tử

SR VIII. Các tổ chức phi lợi nhuận

SR IX. Vận chuyển tiền mặt qua biên giới (ban hành ngày 22/10/2004)

Các khuyến nghị của FATF đã trở thành thông lệ quốc tế và là những cơ sở pháp lý quan trọng để các nước xây dựng các biện pháp phòng chống rửa tiền và tài trợ khủng bố./.