Nội dung và phương pháp tính của từng tiêu chí trong bảng hiện tại được trình bày cụ thể như sau:

- Quy mô và tốc độ tăng trưởng XNK: Chỉ tiêu này thể hiện việc duy trì quy mô và nhịp độ tăng trưởng XNK hợp lý. Đó là tổng kim ngạch XNK hàng năm và nhịp độ tăng trưởng bình quân hàng năm.

Quy mô kim ngạch XNK được thể hiện ở một số chỉ tiêu như: Tổng kim ngạch XNK hàng năm của địa phương; Kim ngạch XNK hàng năm của địa phương/đầu người; Tỷ trọng kim ngạch XNK của địa phương hàng năm so với kim ngạch XNK cả nước trong cùng kỳ; Số lượng doanh nghiệp XNK của địa phương.

Tốc độ tăng trưởng XNK bình quân cần được so sánh với tốc độ tăng trưởng của GDP. Thông thường, ở những nước tăng trưởng kinh tế dựa vào xuất khẩu, tốc độ tăng trưởng XNK hợp lý là mức cao hơn tốc độ tăng trưởng kinh tế từ 2-2,5 lần.

- Đóng góp của XNK vào GDP (%): Thể hiện ở tỷ lệ % của XNK trong tăng trưởng GDP hoặc điểm % của XNK trong mức tăng GDP.

- Cơ cấu theo nhóm hàng/mặt hàng/chủ thể/thị trường: Tính cân đối trong cơ cấu mặt hàng XNK chính là tiêu chí để đánh giá hoạt động XNK bền vững về mặt kinh tế. Chẳng hạn, tỷ trọng kim ngạch xuất khẩu hàng chế biến, công nghệ cao trong tổng kim ngạch xuất khẩu của một nước, hay tỷ trọng kim ngạch nhập khẩu hàng hóa là máy móc thiết bị, nguyên liệu, hàng tiêu dùng trong tổng kim ngạch nhập khẩu, thể hiện trình độ công nghiệp hóa của nước đó cũng như mức độ tăng giá trị của hàng hóa xuất khẩu. Nếu tỷ trọng nhập khẩu máy móc thiết bị, nguyên nhiên liệu cao (nhập khẩu mang tính cạnh tranh) là nhập khẩu bền vững. Nếu tỷ trọng hàng tiêu dùng nhập khẩu cao thể hiện sự không bền vững. Thị trường XNK được đa dạng hóa hay nâng cao được thị phần ở những thị trường chủ chốt phản ánh sức cạnh tranh của nền kinh tế và giảm được rủi ro bất ổn trước những biến động của thị trường nước ngoài...

- Giá trị gia tăng của hàng hóa xuất khẩu: Giá trị gia tăng (GTGT) của hàng hóa xuất khẩu là phần giá trị được tạo ra trong quá trình sản xuất, kinh doanh hàng hóa trong nước cho tới khi hàng hóa được xuất khẩu ra thị trường nước ngoài. GTGT là chênh lệch giữa giá xuất khẩu và toàn bộ chi phí để sản xuất và lưu thông hàng hóa đó.

- Cán cân thương mại: Là chênh lệch giữa kim ngạch xuất khẩu và kim ngạch nhập khẩu trong một thời gian nhất định. Tình trạng cán cân thương mại hay xuất khẩu ròng, theo đó, cán cân thương mại cân bằng tương đối theo xu hướng xuất siêu sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho ổn định kinh tế vĩ mô và tăng trưởng kinh tế bền vững. Tỷ lệ giữa tốc độ tăng xuất khẩu và tốc độ tăng nhập khẩu cũng thể hiện mức độ ổn định vĩ mô của nền kinh tế địa phương. Nếu chỉ số tăng xuất khẩu/chỉ số tăng nhập khẩu lớn hơn 1, cho thấy sự lành mạnh của cán cân thương mại nhờ tăng trưởng xuất khẩu. Đây cũng là một chỉ số thể hiện tính lành mạnh của cán cân tài khoản vãng lai.

- Chất lượng của yếu tố thể chế: Chất lượng hoạt động của hệ thống tài chính, ngân hàng, dịch vụ hỗ trợ xuất nhập khẩu, logistics và kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội.

- Mức độ ô nhiễm/cải thiện dưới tác động của hoạt động: Chỉ tiêu này được đánh giá thông qua chất lượng các thành phần môi trường không khí, nước, đất, đa dạng sinh học... tại địa phương. Chẳng hạn, việc mở rộng xuất khẩu có thể gây ô nhiễm nguồn nước, đất, không khí, suy giảm đa dạng sinh học; nhập khẩu hàng hóa không đảm bảo các quy định về môi trường gây ô nhiễm môi trường, mất cân bằng hệ sinh thái...

- Mức độ duy trì các nguồn tài nguyên dưới tác động của hoạt động xuất khẩu: Chỉ tiêu này thể hiện ở mức độ khai thác (hợp lý hay không hợp lý) các nguồn tài nguyên phục vụ cho xuất khẩu của địa phương, chẳng hạn như nguy cơ đánh bắt cạn kiệt nguồn tài nguyên cá, khai thác quá mức tài nguyên rừng... hoặc khả năng áp dụng các biện pháp để bảo tồn và phát triển tài nguyên phục vụ mục đích xuất khẩu bền vững.

- Khả năng đáp ứng các quy định và tiêu chuẩn môi trường đối với hàng hóa: Được tính bằng số lượng và tỷ lệ các doanh nghiệp đạt được chứng chỉ môi trường như: ISO 14000, HACCP…

- Đóng góp vào kinh phí bảo vệ môi trường: Trên thực tế khó có thể tách bạch phần đóng góp của XNK dành cho các hoạt động bảo vệ môi trường. Tuy nhiên, có thể thấy được phần đóng góp này thông qua đóng góp của xuất nhập khẩu vào tăng trưởng kinh tế.

- Khả năng kiểm soát của chính quyền và cộng đồng đối với các hoạt động XNK: Để hạn chế các tác động tiêu cực đối với môi trường, nâng cao ý thức bảo vệ môi trường của doanh nghiệp và người dân.

- Gia tăng việc làm từ việc mở rộng hoạt động: Nhận biết qua việc phân tích mối quan hệ giữa mở rộng XNK và thu hút lao động, tạo ra những việc làm mới.

- Nâng cao chất lượng lao động (chuyên môn, quản lý): Phát triển XNK phải đi đôi với việc nâng cao trình độ và chất lượng lao động trong các doanh nghiệp xuất khẩu, nhập khẩu của địa phương cả về chuyên môn và quản lý.

- Đóng góp vào thu nhập quốc dân: Đánh giá bằng chỉ tiêu Kim ngạch XNK đóng góp trực tiếp vào GDP của địa phương.

- Số lượng lao động trong lĩnh vực so với tổng lao động: Là số lượng lao động trong lĩnh vực XNK so với tổng lao động tại các doanh nghiệp của địa phương.

- Cải thiện thu nhập của người lao động: Các chỉ số đo lường mức thu nhập, tỷ lệ nghèo đói có thể được áp dụng để đánh giá tính bền vững về xã hội của hoạt động XNK.

- Cải thiện điền kiện lao động, đảm bảo quyền lao động: Số lượng và tỷ trọng các doanh nghiệp sản xuất, xuất nhập khẩu áp dụng các biện pháp để cải thiện môi trường và điều kiện lao động...

- Cơ chế chia sẻ lợi ích: Mức độ bình đẳng về phân phối thu nhập, phân hóa giàu nghèo, số vụ đình công, xung đột chủ thợ, biểu tình của người lao động…

- Chính sách hỗ trợ XNK: Các chính sách ưu tiên, khuyến khích, hỗ trợ xuất nhập khẩu đối với khu vực nông thôn, vùng sâu, vùng xa và đối với khu vực các doanh nghiệp vừa và nhỏ.

Kết luận

Nghiên cứu này đã xây dựng được mô hình và các tiêu chí đánh giá XNK bền vững áp dụng ở cấp độ địa phương. Dựa trên việc phân tích các mô hình cho PTBV theo thời gian của các tổ chức cá nhân trên thế giới và của Việt Nam, dựa trên việc phân tích 03 bộ tiêu chí đánh giá PTBV, nghiên cứu của tác giả đã đưa ra được những kết luận riêng về mô hình và các tiêu chí thường dùng khi đánh giá PTBV.

Từ những mô hình và tiêu chí đã phân tích, tác giả xác lập nên mô hình phát triển XNK bền vững bao gồm 03 nhóm chung là về bền vững về kinh tế, bền vững về môi trường, bền vững về xã hội. Tiếp theo đó, tác giả đã xây dựng ra nhóm tiêu chí phù hợp với cấp độ địa phương trong lĩnh vực XNK. Tác giả đã đề xuất ra bảng tiêu chí gồm 03 nhóm và 19 tiêu chí. Bảng tiêu chí đề xuất sẽ là cơ sở cho các nghiên cứu tiếp theo để xác lập được khung lý thuyết phân tích cuối cùng cho nghiên cứu phát triển XNK bền vững áp dụng ở cấp độ địa phương.

Tài liệu tham khảo:

1. Quyết định số 153/2004/QĐ-TTg ngày 17/8/2004 của Thủ tướng Chính phủ về việc ban hành Định hướng chiến lược phát triển bền vững ở Việt Nam (Chương trình nghị sự 21 của Việt Nam);
2. CSD - Commission on Sustainable Development - Ủy ban Phát triển bền vững của Liên Hiệp quốc (1992), Chương trình nghị sự 21 (Agenda 21) - Bộ chỉ số Phát triểnbền vững;
3. Peter Jacobs and Bary Sadler (1990), Sustainable Development and Environmental Assessment: Perspectives on Planning for a Common Future, Canadian Environmental Assessment Research Council