Cách mạng công nghiệp 4.0 và quá trình đô thị hóa, sự gia tăng dân số đặt ra những thách thức lớn đối với các thành phố lớn trên thế giới cũng như tại Việt Nam. Xu hướng xây dựng thành phố thông minh trở thành phương thức phát triển tất yếu. Tuy nhiên, để tạo nền tảng cho thành phố thông minh phát triển, Việt Nam cần đẩy mạnh thực hiện dịch vụ công trực tuyến, xây dựng chính phủ điện tử, ứng dụng công nghệ thông tin vào trong mọi hoạt động xã hội, giúp con người có cuộc sống tốt hơn và trở nên thân thiện với môi trường.

Thành phố thông minh và lợi ích phát triển

Với sự bùng nổ của cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0, việc xây dựng thành phố thông minh (TPTM) đã trở thành xu hướng phát triển tất yếu đối với các đô thị, nhất là với các thành phố lớn trên thế giới cũng như tại Việt Nam.

Khảo sát của nhiều nhà nghiên cứu cho thấy, đô thị hoá đã mang lại nhiều cơ hội về tăng trưởng kinh tế và các triển vọng về môi trường kinh doanh cũng như việc làm cho người dân, góp phần quan trọng vào tăng trưởng của mỗi quốc gia. Tuy nhiên, quá trình đô thị hóa cùng với sự gia tăng dân số cũng đang đặt ra nhiều thách thức đối với sự phát triển kinh tế - xã hội của một quốc gia. Trước áp lực đó, Chính phủ các nước bao gồm cả Việt Nam buộc phải nghiên cứu, xây dựng và phát triển các TPTM nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động, tối đa hoá các nỗ lực bảo vệ môi trường bền vững và tạo ra các dịch vụ công dân mới.

Đặc điểm của thành phố thông minh

TPTM có một hệ thống tích hợp để thu thập, đo lường, so sánh và phát sóng dữ liệu của thành phố kèm theo các tính năng giúp cho thông tin và dịch vụ dễ dàng tiếp cận với các bên liên quan, từ đó việc phát triển, quản trị và quản lý sẽ được thực hiện một cách hợp lý, hiệu quả. Mô hình TPTM sẽ tối ưu hoá các dịch vụ cho mọi người dân cũng như các doanh nghiệp (DN) và giúp đỡ tất cả các bên liên quan có được lợi ích về xã hội, kinh tế và môi trường.

TPTM có các đặc điểm chính sau: Là thành phố hiện đại, có nền kinh tế số, môi trường thông minh, quản trị thông minh, giao thông thông minh, năng lượng thông minh, y tế thông minh, giáo dục thông minh và nhiều yếu tố thông minh khác. Ở đó, công nghệ thông tin và truyền thông (hệ thống internet vạn vật trong các ứng dụng, mạng viễn thông (Wifi, 4G/5G), điện thoại thông minh và hệ thống phân tích sử dụng trí tuệ nhân tạo) được ứng dụng và làm cho công việc xây dựng, quản lý và phát triển thành phố hiệu quả và thông minh hơn; cung cấp dịch vụ, tiện ích tới người dân và DN, góp phần nâng cao chất lượng cuộc sống, tăng năng lực cạnh tranh của nền kinh tế.

Lợi ích của việc áp dụng mô hình thành phố thông minh

Các nghiên cứu thực tiễn cho thấy, mặt tích cực của việc xây dựng TPTM là nhằm hướng tới cuộc sống tốt đẹp cho người dân, đáp ứng các nhu cầu một cách nhanh nhất và hiệu quả nhất. Cụ thể:

Thứ nhất, an ninh công cộng được đảm bảo: Các TPTM tận dụng các giải pháp an toàn và an ninh công cộng tích hợp (như camera thông minh có khả năng nhận diện theo khuôn mẫu, giám sát từ xa, cũng như khả năng cảnh báo thông qua các nền tảng phân tích tự động), để đảm bảo một môi trường an toàn cho người dân.

Thứ hai, chất lượng cuộc sống được cải thiện: Các TPTM sẽ thúc đẩy công nghệ thông tin và truyền thông để tích hợp, cũng như mở rộng tầm nhìn của mình trong việc tạo ra các mối liên kết chặt chẽ giữa giáo dục, công nghiệp và chính phủ. Các TPTM sẽ cung cấp các tiện nghi cao cấp về nhà ở, trường học, bệnh viện, các cơ sở giáo dục, cũng như các điểm vui chơi giải trí và cửa hàng tiện lợi nhằm mang lại chất lượng cuộc sống tốt hơn cho người dân.

Thứ ba, tài nguyên được sử dụng một cách tối ưu: Trước bối cảnh gia tăng dân số mạnh mẽ, nhiên liệu thiếu hụt và cạn kiệt hiện nay, việc phát triển TPTM và ứng dụng công nghệ tiên tiến sẽ giúp tối ưu hoá việc tiêu thụ các nguồn lực như điện, nhiên liệu và nước.

Thứ tư, các dịch vụ công được kết nối và minh bạch hơn: Trước đây, hiệu quả của các dịch vụ công được dẫn dắt thông qua các sáng kiến Chính phủ điện tử độc lập và rời rạc. Ngày nay, các TPTM tập trung vào việc cung cấp các dịch vụ công một cách liên thông và liền mạch nhằm mang đến trải nghiệm dịch vụ tốt hơn cho người dân. Mức độ dễ dàng tiếp cận cũng như hiệu quả các dịch vụ công gắn liền với tính minh bạch và công bằng trong công tác quản trị của thành phố.

Dịch vụ công trực tuyến và mối quan hệ đến phát triển thành phố thông minh

Nghị định số 43/2011/NĐ-CP ngày 13/6/2011 của Chính phủ đã quy định cụ thể về việc cung cấp thông tin và dịch vụ công trực tuyến trên trang thông tin điện tử hoặc cổng thông tin điện tử của cơ quan nhà nước như sau: “Dịch vụ công trực tuyến là dịch vụ hành chính công và các dịch vụ khác của cơ quan nhà nước được cung cấp cho các tổ chức, cá nhân trên môi trường mạng”.

Nhằm đẩy mạnh phát triển dịch vụ công trực tuyến, tạo nền tảng cho phát triển TPTM, ngày 18/7/2018, Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định số 877/QĐ-TTg sẽ đặt Danh mục dịch vụ công trực tuyến mức độ 3, mức độ 4 để các bộ, ngành, địa phương thực hiện… Dịch vụ công trực tuyến có 4 mức độ, trong đó, mức độ 3 và 4 được thực hiện trên môi trường mạng. Với mức độ 3, người sử dụng có thể điền và gửi trực tuyến các mẫu văn bản đến cơ quan, tổ chức cung cấp dịch vụ; với mức độ 4, người sử dụng có thể thanh toán lệ phí (nếu có) trực tuyến và việc trả kết quả có thể được thực hiện trực tuyến, gửi trực tiếp hoặc qua đường bưu điện đến người sử dụng. Như vậy, với dịch vụ công trực tuyến mức độ 4, tổ chức, người dân, DN có thể thực hiện thủ tục hành chính mà hoàn toàn không phải đến trụ sở cơ quan nhà nước.

Như vậy, xây dựng chính quyền điện tử, thực hiện dịch vụ công trực tuyến là những thành tố quan trọng tiên quyết để xây dựng TPTM, dựa trên cơ sở lựa chọn những lĩnh vực thiết yếu nhất cần cải thiện: môi trường, y tế, giáo dục, giao thông, an ninh an toàn, du lịch, quản lý đô thị.... Qua đó, tạo điều kiện thuận lợi nhất cho người dân và DN khi giao tiếp với cơ quan chính quyền, từng bước nâng cao chất lượng cuộc sống của người dân

Dịch vụ công trực tuyến là ứng dụng công nghệ thông tin vào việc giải quyết thủ tục hành chính của người dân, DN. Khi dịch vụ công trực tuyến phát triển, thói quen của người sử dụng thay đổi thì thành phố sẽ phát triển theo đúng hướng của TPTM, đó là một thành phố công nghệ với môi trường sống thân thiện, tiên tiến, hiện đại và nhân văn.

Thực tế, nhờ đẩy mạnh thực hiện dịch vụ công trực tuyến ứng dụng công nghệ ở các tỉnh, thành phố trên cả nước đã có nhiều chuyển biến, tuy nhiên tỷ lệ theo báo cáo của Bộ Thông tin và Truyền thông năm 2018 là chưa cao, chỉ đạt 10,67%. Nguyên nhân là do người dân ở các địa phương, chủ yếu là lao động thuần nông, trình độ tin học còn hạn chế, nên việc thực hiện các dịch vụ công trực tuyến khó khăn.

Đề xuất, khuyến nghị

Cung cấp các dịch vụ công trực tuyến là một nội dung quan trọng của tiến trình cải cách hành chính, xây dựng Chính phủ điện tử, mà Chính phủ điện tử là một trong những thành tố quan trọng góp phần tạo nền tảng để phát triển các TPTM. Vì vậy, thời gian tới Việt Nam cần quan tâm, đẩy mạnh cung cấp dịch vụ công trực tuyến, tiến tới xây dựng Chính phủ điện tử.

Theo đó, dịch vụ công trực tuyến phải minh bạch, được thể hiện ở chính phủ mở và có trách nhiệm là nền tảng cho sự hiểu biết của công dân. Những tiến bộ trong phương tiện truyền thông xã hội, phân tích dữ liệu, dữ liệu mở và dữ liệu lớn, tất cả các công dân đòi hỏi phải tạo ra một chính phủ mở, dựa trên một chu kỳ minh bạch ngày càng liên tục, tương tác và lặp đi lặp lại giữa người dân và Chính phủ. Dịch vụ công trực tuyến phải dễ sử dụng, dễ tìm thấy bằng các công cụ tìm kiếm trên internet. Cần tăng cường công tác tuyên truyền, hướng dẫn cho người dân, DN sử dụng dịch vụ công. Người dân có thể thực hiện thủ tục hành chính trực tuyến hay không phụ thuộc vào thời gian, địa điểm, người dân được số hoá, lưu trữ hồ sơ trực tuyến, quản lý tập trung.

Nghiên cứu cho thấy, tình trạng triển khai phần mềm dịch vụ công trực tuyến hiện nay chưa phù hợp với thực tế và nhu cầu địa phương, điều này đã gây khó khăn cho người nộp hồ sơ trực tuyến. Vì vậy, việc ban hành một bộ tiêu chuẩn đồng nhất từ phần mềm đến các bước thực hiện dịch vụ công trực tuyến là cần thiết để người dân, DN nộp hồ sơ trực tuyến một cách thuận tiện, đảm bảo an toàn về bảo mật thông tin… Tóm lại, thời gian tới cần tập trung vào một số giải pháp trọng tâm sau:

Thứ nhất, đẩy nhanh việc xây dựng, hoàn thiện thể chế tạo cơ sở pháp lý đầy đủ, toàn diện cho việc triển khai, xây dựng phát triển chính phủ điện tử; tạo nền tảng vững chắc cho dịch vụ công trực tuyến phát triển thông suốt và bền vững bằng cách xây dựng Luật Chính phủ điện tử và các văn bản hướng dẫn, bảo đảm hành lang pháp lý phát triển chính phủ điện tử dựa trên dữ liệu mở; Ứng dụng các công nghệ mới như: SMS, Zalo, email, chức năng tự động gửi SMS thông báo trên tài khoản của người dân khi nhận, trả hồ sơ dịch vụ công trực tuyến.

Thứ hai, tăng cường công tác truyền thông và quảng bá hiệu quả về dịch vụ công trực tuyến, các thủ tục hành chính được thực hiện trên môi trường mạng để người dân, DN hiểu rõ hơn về lợi ích mang lại từ việc sử dụng dịch vụ công trực tuyến; Chú trọng nội dung và hình thức tuyên truyền phù hợp với từng đối tượng thụ hưởng. Việc triển khai thực hiện công tác tuyên truyền dịch vụ công trực tuyến phải được thực hiện đồng bộ và xuyên suốt.

Thứ ba, nâng cao nhận thức của người dân đối với các lợi ích của dịch vụ công trực tuyến, để từ đó thay đổi các thói quen trong việc giải quyết các thủ tục hành chính, có những biện pháp cụ thể như hỗ trợ phí, giảm phí đối với người thực hiện thủ tục hành chính qua dịch vụ công trực tuyến. Bên cạnh đó, Nhà nước và DN cùng vào cuộc để hỗ trợ đào tạo, nâng cao kỹ năng, trình độ sử dụng máy tính, internet cho người dân, hỗ trợ máy tính, điểm truy cập internet công cộng.

Thứ tư, các cơ quan nhà nước nên kết hợp với bưu điện để trả kết quả, tạo điều kiện thuận lợi cho người dân, DN khi thực hiện thủ tục hành chính.

Thứ năm, tăng cường kiểm tra, giám sát, khen thưởng và xử lý trách nhiệm trong thực hiện cung ứng dịch vụ hành chính công trực tuyến. Các hoạt động thanh tra, kiểm tra không thể thiếu trong quá trình xây dựng cũng như phát triển Chính phủ điện tử. Các hoạt động này cần được tiến hành thường xuyên, định kỳ để có thể phát hiện những thiếu sót của các quy định điện tử trong hoạt động nội bộ hoặc những sai phạm trong các giao dịch điện tử, từ đó có biện pháp khắc phục.

Thứ sáu, nền tảng của phát triển TPTM là ứng dụng công nghệ thông tin vào giải quyết các nhu cầu xã hội, vì vậy đào tạo nguồn nhân lực công nghệ thông tin là một việc làm cần lưu tâm đẩy mạnh, để phát triển dịch vụ công trực tuyến nói riêng và hướng tới phát triển TPTM nói chung.     

Tài liệu tham khảo:

1. Nghị định số 43/2011/NĐ-CP ngày 13/6/2011 của Chính  phủ quy định về việc cung cấp thông tin và dịch vụ công trực tuyến trên trang thông tin điện tử hoặc cổng thông tin điện tử của cơ quan nhà nước;

2. Quyết định số 877/QĐ-TTg ngày 18/7/2018 của Thủ tướng Chính phủ ban hành Danh mục dịch vụ công trực tuyến mức độ 3, mức độ 4;

3. Bộ Thông tin và Truyền thông (2018), Báo cáo tham luận sơ kết cải cách hành chính giai đoạn 2011-2015 và triển khai Kế hoạch cải cách hành chính giai đoạn 2016-2020;

4. https://forbesvietnam.com.vn/cong-nghe/khai-niem-thanh-pho-thong-minh-o-viet-nam-co-gi-khac-so-voi-the-gioi-4747.html.