Dư luận những ngày gần đây đang xôn xao về hóa đơn tiền điện tháng 4, tháng đầu tiên thực hiện mức tăng giá điện 8,36%. Nhiều người dân đã “sốc” trước khoản tiền phải chi trả mà họ tính toán cao hơn nhiều lần mức tăng như thông báo của Bộ Công Thương.

Trước dư luận về tính bất thường của hóa đơn tiền điện, Phóng viên TTXVN đã có cuộc trao đổi với Phó giáo sư-tiến sỹ Ngô Trí Long, chuyên gia kinh tế xung quanh vấn đề này.

PV: Thưa ông, theo thông báo của Bộ Công Thương, giá điện tăng 8,36% từ ngày 20/3. Tuy nhiên, trên thực tế, hóa đơn tiền điện người dân phải trả trong tháng đầu sau tăng giá đã tăng rất mạnh so với thông báo này. Xin ông cho biết, liệu có sự bất hợp lý trong cách tính giá điện hiện nay?

PGS,. TS. Ngô Trí Long: Ngày 20/3, Bộ Công Thương thông báo quyết định tăng giá điện lên 8,36%, nhưng ngay tháng đầu thực hiện việc tăng giá điện, nhiều hộ gia đình phải trả tiền điện tăng gấp 1,5-2 lần. Người dân “sốc” trước việc tăng mạnh giá điện này.

Về việc này, Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) đã giải thích là do giá điện bán lẻ bình quân từ ngày 20/3 tăng 8,36%, nhu cầu sử dụng điện tăng cao do thời tiết nắng nóng phải sử dụng nhiều thiết bị điện như điều hòa, quạt và nhiều thiết bị làm lạnh..., do đó lượng điện tiêu dùng tăng vọt lên; hóa đơn sử dụng điện trong tháng 4 là 31 ngày, trong khi hóa đơn tháng 3 có 28 ngày.

Theo tôi, lý giải EVN đưa ra là đúng, nhưng chưa đầy đủ, đằng sau đó có nguyên nhân sâu xa, mà chính nguyên nhân này gây nên sự bất công giữa người tiêu dùng với EVN.

Đó là biểu giá điện bán lẻ tiêu dùng hiện nay bất hợp lý, chỉ có lợi cho EVN, không có lợi cho người tiêu dùng. Do đó, cần phải xem xét, xây dựng lại biểu giá điện.

Về nguyên tắc, Chính phủ chỉ quy định mức giá điện bình quân cho một kWh điện. Chính phủ giao cho Bộ Công Thương xây dựng biểu giá bán lẻ điện cho sinh hoạt.

Theo đó, biểu giá bán lẻ điện sinh hoạt phải đảm bảo các mục tiêu: một là thực hiện chính sách an sinh xã hội, hỗ trợ cho người có thu nhập thấp; hai là khuyến khích người tiêu dùng sử dụng điện tiết kiệm, do nguồn nguyên liệu đầu vào là khoáng thạch, nguồn cung có hạn; đồng thời, khi sử dụng các nguồn điện như nhiệt điện than lại gây ảnh hưởng tới môi trường, trong khi nhu cầu sử dụng điện rất lớn.

Để đạt được mục tiêu đó, Bộ Công Thương đã xây dựng biểu giá bán lẻ điện cho sinh hoạt theo bậc thang, lũy tiến. Nghĩa là biểu giá điện chia làm 6 bậc, tính theo lũy tiến.

Hai bậc đầu của biểu giá điện có mức giá bán thấp hơn mức giá bán lẻ điện bình quân; trong đó bậc 1 (từ 0-50 kWh) thấp hơn 10%; bậc 2 (từ 51-100 kWh) thấp hơn 7%. Từ bậc 3 đến bậc 6 có mức giá bán cao hơn giá bán lẻ điện bình quân rất nhiều. Bậc 3 (từ 101-200 kWh) cao hơn 8,2%; Bậc 4 (từ 201-300 kWh) cao hơn 36,1%, Bậc 5 (từ 301-400 kWh) cao hơn 52,5%; Bậc 6 trên 400 kWh cao hơn 56,7% so với giá bán lẻ bình quân Chính phủ quy định.

Trong điều kiện hiện nay, một gia đình bình thường 2 vợ chồng với 2 người con thường sử dụng ít nhất trong khoảng 201-300 kWh/tháng. Khá nhiều hộ gia đình cũng tiêu dùng trên 300 kWh/tháng.

Với biểu giá bán lẻ điện hiện hành như vậy, chắc chắn tổng doanh thu tiền điện của EVN thu được chia cho sản lượng điện thương phẩm bán ra trong một tháng sẽ lớn hơn giá bán lẻ điện bình quân mà Chính phủ đã quy định. Như vậy là EVN có lợi, người tiêu dùng bị thiệt.

Xét trên góc độ thống kê cho thấy, trong biểu giá điện, có 2 bậc, mức giá bán lẻ tiêu dùng từ 0-100 kWh có mức giá bán lẻ chỉ thấp hơn giá bán lẻ bình quân từ 7-10%. Mà lượng điện tiêu dùng ở 2 bậc này rất ít so với 4 bậc còn lại.

Trong khi đó, 4 bậc còn lại thì quy định mức giá quá cao so với giá bán lẻ điện bình quân (từ 8,2-gần 57%), mà lượng tiêu dùng điện ở 4 bậc này lại rất nhiều so với 2 bậc kia. Biểu giá điện này được xây dựng từ năm 2014, sau khi đưa vào áp dụng đã bộc lộ rất nhiều bất cập.

Theo ông, biểu giá điện nên chia và tính toán như thế nào thì hợp lý?

Với biểu giá điện 6 bậc như hiện nay, mà giá ở mỗi bậc như vậy, đặc biệt là mức giá ở các bậc 4,5,6 quá cao so với giá bán lẻ điện bình quân 1.864,44 đồng/kWh thì người hưởng lợi là ngành điện, không có lợi cho người tiêu dùng. Vì thế, biểu giá điện cần được xem xét lại.

Tôi rất đồng tình với cách xây dựng biểu giá điện bậc thang, lũy tiến. Nhưng số bậc là bao nhiêu là hợp lý ? Đặc biệt, là mức giá của từng bậc so với giá bán lẻ điện bình quân mà Chính phủ quyết định làm sao cho hợp lý.

Muốn xây dựng lại biểu giá bán lẻ điện cho hợp lý, đạt được mục tiêu của Chính phủ, cần phải có sự nghiên cứu phối hợp giữa các cơ quan chức năng, cũng như những chuyên gia am hiểu về chuyên môn nghiệp vụ để xây dựng một biểu giá điện làm sao đảm bảo hài hòa lợi ích giữa EVN và người tiêu dùng.

Việc áp giá điện như hiện nay đã thực sự minh bạch chưa, thưa ông?

Chúng ta phải phân biệt rõ 2 khái niệm: công khai và minh bạch. Công khai là công bố thông tin. Còn minh bạch là thông tin công bố công khai đó có đúng sự thực, đúng bản chất vấn đề hay không?

Hiện nay, mọi hoạt động về mặt tài chính của ngành điện đều được công bố một cách công khai, còn minh bạch hay chưa chỉ có các cơ quan chức năng vào cuộc kiểm tra, xem xét mới biết được tính đúng đắn hay không? Nếu sự công bố công khai đó, được các cơ quan chức năng xác định là đúng bản chất vấn đề, khi đó những thông tin công bố công khai đó mới là minh bạch.

Nhưng cũng cần lưu ý ở đây là liệu cơ quan chức năng có làm công tâm, khách quan, hoặc có đủ năng lực để đánh giá đúng những thông tin đó hay không?

Ở các nước, ngoài các cơ quan chức năng của Nhà nước, thường có các cơ quan tư vấn độc lập kiểm tra lại, sự đánh giá của các cơ quan chức năng, để bảo đảm tính độc lập, khách quan.

Xin cảm ơn ông!