Cú hích từ TPP

Có thể nói, khi có hiệu lực, TPP sẽ tạo cú hích lớn và mang đến động lực quan trọng cho sự phát triển của dệt may Việt Nam, góp phần đưa ngành này lên tầm cao hơn trong tương lai gần. Đó là bởi những thuận lợi sau đây:

Thứ nhất, khi gia nhập TPP, phần lớn hàng dệt may của Việt Nam sẽ được hưởng thuế suất 0% khi xuất khẩu vào các nước thành viên TPP. Điển hình là thị trường Mỹ với khoảng 1.000 dòng thuế nhập khẩu dệt may sẽ cắt giảm dần về 0% thay vì khoảng 17-20% như hiện nay. Nếu tính theo kim ngạch hiện nay, hàng dệt may xuất khẩu sang nước này có thể tiết kiệm được 64% tiền thuế, tương đương 1 - 1,1 tỷ USD.

Bên cạnh những con số hấp dẫn từ thị trường Mỹ, DN dệt may trong nước cũng kỳ vọng không kém vào các thị trường mới như: Canada, Australia, Peru… Riêng với Canada, ngay từ năm đầu tiên TPP có hiệu lực, 42% thuế xuất khẩu vào thị trường này sẽ về 0%, đến năm thứ 4 là 57,1%. Trong khi đó, hàng dệt may của Việt Nam hiện chỉ chiếm khoảng 2% thị phần tại Canada. Vì vậy, cơ hội mở rộng thị trường là rất lớn.

Thứ hai, ngành dệt may được dự báo sẽ tăng mạnh và tác động lớn đến nền kinh tế Việt Nam. Đến hết năm 2015, kim ngạch xuất khẩu hàng dệt may đạt 27,3 tỷ USD, đã chiếm hơn 15% tổng doanh số xuất khẩu của cả nước và dự đoán đến năm 2025, doanh thu xuất khẩu có thể tăng lên đến 50 tỷ USD.

Một điểm thuận lợi hơn là tới đa số các thành viên TPP là những đối tác xuất khẩu quan trọng của Việt Nam. Chỉ riêng 8 tháng đầu năm 2015, tỷ trọng xuất khẩu hàng dệt may sang các nước TPP đạt hơn 9,8 tỷ USD trong tổng số gần 14,9 tỷ USD hàng dệt may của Việt Nam xuất đi toàn thế giới. Ngân hàng Thế giới dự báo, sau khi TPP thực thi, đến năm 2020, sản lượng ngành Dệt may Việt Nam sẽ tăng 21%; tốc độ tăng trưởng chung toàn Ngành có thể đạt 41%, tương ứng với giá trị xuất khẩu tăng thêm 11,5 tỷ USD.

Thứ ba, TPP đã và đang góp phần thúc đẩy ngành công nghiệp phụ trợ hàng dệt may phát triển, giúp giải quyết vấn đề về nguyên liệu tồn tại bấy lâu nay trong nội tại ngành dệt may Việt Nam, cũng như giải quyết được bài toán về “quy tắc xuất xứ” với hàng dệt may Việt Nam trong TPP. Theo dự báo, giá trị ngành công nghiệp phụ trợ hàng dệt may có thể đạt 21 tỷ USD vào năm 2020. Các chỉ tiêu về xuất siêu, giá trị gia tăng, tỷ lệ nội địa hóa của ngành đều được nâng cao. Dự kiến, ngành sẽ đạt mục tiêu tỷ lệ nội địa hóa 70% vào năm 2020.

Thứ tư, thị trường lao động trong ngành Dệt may cũng sẽ gia tăng cả về số lượng và chất lượng. Khi thuế suất về 0%, hàng hóa xuất khẩu sang các nước TPP tăng lên, đồng nghĩa với nhu cầu lớn về lực lượng lao động. Lực lượng lao động tham gia vào ngành Dệt may sẽ cao hơn kéo theo chất lượng lao động sẽ tốt hơn.

Dự báo, riêng về xuất khẩu dệt may với 1 tỷ USD xuất khẩu hàng năm sẽ tạo ra khoảng 250.000 việc làm, như vậy đến năm 2025, ngành dệt may sẽ giải quyết việc làm cho khoảng 1,2 triệu người. Ngoài ra, đây cũng là cơ hội để lao động ngành dệt may nâng cao trình độ, tay nghề bởi khi đó, những tiêu chuẩn về lao động, về môi trường làm việc đòi hỏi ở mức độ cao hơn.

Không những phải đảm bảo về tác phong công nghiệp theo yêu cầu của các chủ sử dụng lao động, đặc biệt là các chủ DN đến từ các DN đầu tư nước ngoài, mà người lao động còn phải đáp ứng được các quy định do TPP đưa ra cũng như các thông lệ quốc tế phải tuân thủ.

Những thách thức tiềm ẩn…

Bên cạnh những cơ hội nhìn thấy được, TPP cũng tiềm ẩn nhiều thách thức cho ngành Dệt may Việt Nam, đó là:

Thứ nhất, TPP có một yêu cầu khắt khe là nguyên tắc xuất xứ đó được gọi là nguyên tắc xuất xứ “từ sợi chỉ trở đi”. Như vậy, nếu muốn hưởng thuế suất bằng 0% khi xuất khẩu thì các DN cần phải sử dụng toàn bộ nguyên liệu cho sản phẩm xuất khẩu đó từ các nhà sản xuất trong nước hoặc là nhập khẩu từ các nước tham gia TPP khác chứ không phải là nguyên liệu nhập khẩu từ các nước ngoài TPP. Đây là thách thức không nhỏ đối với DN Việt Nam, bởi hiện tại ngành công nghiệp phụ trợ hàng dệt may đang phụ thuộc quá nhiều vào nguyên liệu nhập khẩu từ Trung Quốc, Ấn Độ và một số nước ASEAN.

Với 90% DN ngành Dệt may Việt Nam có quy mô nhỏ và vừa, DN luôn gặp phải vấn đề thiếu vốn do số vốn đầu tư cho lĩnh vực công nghiệp phụ trợ dệt may là rất lớn. Cách làm hiện tại là thu hút nhiều vốn đầu tư nước ngoài (FDI) vào lĩnh vực dệt may với trên dưới 20 dự án FDI, chủ yếu đến từ Trung Quốc, Đài Loan và Hồng Kông.

Các DN Trung Quốc dường như đã “tính toán” rất khôn ngoan, các DN nước này nếu có được giấy chứng nhận hàng hóa “Made in Vietnam”, từ đó sẽ được hưởng mức thuế suất cực kỳ ưu đãi thay vì mức thuế suất 37% khi vào thị trường Mỹ của hàng “Made in China”. DN của Việt Nam thật sự sẽ gặp khó khăn lớn khi các sản phẩm có thương hiệu từ Việt Nam “thật” sẽ không thể cạnh tranh về giá so với các DN Trung Quốc khi xuất khẩu.

Thứ hai, là thách thức về xu hướng đầu tư rất nhanh và mạnh của các nhà đầu tư nước ngoài với lợi thế cả về tài chính, công nghệ và thị trường đều vượt xa so với các DN Việt Nam. Khi Hiệp định TPP có hiệu lực, lập tức các nhà đầu tư nước ngoài sẽ đầu tư vào Việt Nam. Khi đó, DN 100% của Việt Nam sẽ rơi vào thế yếu hơn các DN nước ngoài về mọi mặt.

Chỉ tính riêng trong 6 tháng đầu năm 2015, mặc dù tình hình thu hút vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) của cả nước giảm mạnh, nhưng ngành dệt may lại tăng đột biến. Trong tổng số vốn 5,85 tỷ USD đầu tư, dệt may chiếm 1,12 tỷ USD, với 3 dự án lớn, trong đó có dự án tới 660 triệu USD, cao nhất từ trước tới nay.

Thứ ba, năng suất lao động của các DN Việt Nam thấp hơn nhiều so với các nước trong khu vực cũng như thế giới. Chỉ số năng suất lao động tại khu vực sản xuất của Việt Nam chỉ đạt 2,4 trong khi các quốc gia sản xuất dệt may lớn như Trung Quốc là 6,9 và Indonesia là 5,2. Đây là điểm yếu lớn nhất của dệt may và các ngành sản xuất sử dụng lao động khác.

Năng suất lao động là yếu tố quan trọng quyết định giá thành sản phẩm. Năng suất lao động của Việt Nam thấp sẽ đẩy giá thành sản phẩm của DN Việt Nam lên cao hơn so với sản phẩm cùng loại của các nước khác dẫn đến sức cạnh tranh của hàng trong nước sẽ sụt giảm.

Bên cạnh đó, năng lực quản lý yếu kém, thiếu hụt lao động, năng suất lao động thấp, đơn giá lao động tăng lên… cũng là một trong những yếu tố kìm hãm việc tăng năng lực sản suất cũng như xuất khẩu của DN Việt Nam trong khuôn khổ TPP.

Trong khi đó, năm 2015, Campuchia đã vượt qua vị trí của Việt Nam trên thị trường EU do đơn giá lao động thấp hơn, còn Ấn Độ, Bangladesh thì triển khai một loạt chính sách hỗ trợ phát triển nhân lực ngành dệt may trong những tháng đầu năm 2016. Rõ ràng, nguồn nhân lực ngành dệt may đang mất dần đi lợi thế cạnh tranh và cần những biến chuyển lớn khi TPP đi vào thực thi.

Không có cơ hội nào không đi kèm thử thách, đặc biệt là trên thương trường. Đối với TPP cũng vậy, bên cạnh những chiến lược mang tầm vĩ mô về quy hoạch phát triển ngành dệt may Việt Nam nhằm thích ứng với TPP, thì nhận thức của từng DN trong giai đoạn này cũng đóng vai trò rất quan trọng.

Để “thắng thế” trên sân chơi lớn, buộc phải có sự đoàn kết, đồng lòng. Thay vì hoạt động riêng lẻ, nếu DN cùng liên kết, chung sức vượt qua khó khăn, thách thức thì sẽ khai thác lợi thế được nhiều hơn. Điều quan trọng lúc này là tự bản thân mỗi DN phải chủ động đổi mới để vươn lên khẳng định mình.

Tài liệu tham khảo:

1. Hiệp hội dệt may Việt Nam, Bản tin Kinh tế - Dệt may số tháng 1/2016, tháng 2/2016;

2. Cục Xúc tiến Thương mại, Bộ Công Thương, Bản tin ngành hàng dệt may tháng 12/2015;

3. Công ty CP Chứng khoán Vietcombank, Báo cáo triển vọng ngành Dệt may 2016;

4. Báo cáo của Ngân hàng Standard Chartered Bank, 2015, Trans-Pacific Partnership (TPP): Winners and losers.