Quản lý thuốc lá thế hệ mới dưới góc nhìn của các chuyên gia

Tại phiên chất vấn, Kỳ họp thứ 6, Quốc hội khóa XV (ngày 7/11/2023), khi trả lời Đại biểu Châu Quỳnh Dao (Kiên Giang), Bộ trưởng Bộ Công Thương Nguyễn Hồng Diên cho biết, Bộ đã 2 lần làm việc với Bộ Y tế và dự tính đề ra chính sách quản lý thuốc lá thế hệ mới theo hướng tiệm cận nhất với quan điểm của Bộ Y tế. Theo đó, Bộ dự kiến sẽ đưa mặt hàng sản phẩm thuốc lá thế hệ mới vào đối tượng điều chỉnh của Nghị định thay thế Nghị định số 67/2013/NĐ-CP của Chính phủ về kinh doanh thuốc lá để có hình thức quản lý phù hợp với yêu cầu của thực tiễn. Dự kiến trình Chính phủ ban hành Nghị định nêu trên trong quý IV/2023.

Bộ trưởng Nguyễn Hồng Diên cũng cho biết, trước đó, Bộ Công Thương đã có 2 tờ trình báo cáo Thủ tướng Chính phủ về việc ban hành Nghị quyết thí điểm chính sách quản lý đối với các loại hình thuốc lá thế hệ mới, chủ yếu là thuốc lá điện tử và thuốc lá làm nóng. Trong khi đó, theo quan điểm của Bộ Y tế, cần cấm toàn bộ các sản phẩm thuốc lá mới (bao gồm thuốc lá làm nóng và thuốc lá điện tử) vì đều là các sản phẩm có hại cho sức khỏe.

Tuy nhiên, các chuyên gia cho rằng, đề xuất cấm thuốc lá thế hệ mới là khó khả thi bởi đây không phải là mặt hàng thuộc danh mục sản phẩm bị cấm sản xuất, kinh doanh theo quy định của pháp luật hiện hành. Dù vậy, vì Việt Nam chưa ban hành chính sách cho phép lưu thông nên trong thực tế, thuốc lá thế hệ mới vẫn đang là cấm.

Tại buổi tọa đàm “Khung khổ pháp lý để quản lý thuốc lá thế hệ mới” do VCCI tổ chức vào tháng 8/2023, ông Lê Đại Hải - Phó Vụ trưởng Vụ Pháp luật Dân sự - Kinh tế (Bộ Tư pháp) đề xuất, để sớm đưa các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới vào quản lý đồng bộ dưới cùng một khung pháp lý mà không cần bước thí điểm, Việt Nam nên khảo cứu thêm các kinh nghiệm quốc tế giúp quản lý thuốc lá thế hệ mới hiệu quả và bảo vệ sức khỏe của cộng đồng.

Trước đó, tại hội thảo “Kiểm soát thuốc lá thế hệ mới có trách nhiệm”, ông Lê Đại Hải cũng cho biết: “Thuốc lá thế hệ mới, đặc biệt loại có chứa nguyên liệu thuốc lá, phù hợp với định nghĩa của Luật Phòng chống tác hại thuốc lá 2012”. Ông nhấn mạnh thêm: “Thuốc lá thế hệ mới dù là nung nóng hay dung dịch có chứa nicotin thì đều là thuốc lá và sản xuất, kinh doanh thuốc lá là ngành nghề kinh doanh có điều kiện”.

Bà Nguyễn Thị Cúc - Chủ tịch Hội Tư vấn thuế Việt Nam nhìn nhận, chính sách quản lý cần phải đồng bộ và đồng thời, giải quyết dứt điểm cho cả hai sản phẩm thuốc lá thế hệ mới, trong đó có chính sách thuế. “Nếu đã coi thuốc lá thế hệ mới là sản phẩm thuốc lá thì phải chịu thuế tiêu thụ đặc biệt và nên đưa vào phạm vi điều chỉnh trong lần sửa đổi thuế tiêu thụ đặc biệt lần này để dự liệu cho tương lai, sử dụng thuế như là một công cụ hiệu quả để điều tiết hành vi của người tiêu dùng”, bà Nguyễn Thị Cúc nhấn mạnh.

Quan điểm của Chủ tịch Hội Tư vấn thuế Việt Nam cũng phù hợp với đề xuất của Bộ Tài chính khi Bộ đang đề xuất bổ sung mặt hàng thuốc lá điện tử và thuốc lá làm nóng vào Dự thảo sửa đổi Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt để khi các sản phẩm này được phép sản xuất, kinh doanh thì có thể áp dụng các mức thuế phù hợp ngay giúp hạn chế và định hướng kịp thời việc tiêu dùng mặt hàng này.

Thí điểm cách nào?

Theo các chuyên gia, trước mắt, do thuốc lá điện tử có chứa nicotin và thuốc lá làm nóng đều có đặc tính kỹ thuật tương đồng, đều nằm trong cùng phân nhóm sản phẩm thuốc lá không đốt cháy, đều có sử dụng hương liệu nên các chuyên gia đồng tình, cần quản lý thí điểm thuốc lá điện tử có chứa nicotin và thuốc lá làm nóng cùng lúc, để tạo sự đồng bộ về mặt chính sách quản lý, giúp Chính phủ đánh giá được tác động kinh tế - xã hội một cách đầy đủ, từ đó xây dựng các chính sách phù hợp nhất để áp dụng lâu dài.

Xét về cơ chế hoạt động, thuốc lá điện tử có chứa nicotin và thuốc lá làm nóng cũng có sự tương đồng. Cả hai đều không sử dụng phương pháp đốt cháy như thuốc lá truyền thống mà sử dụng thiết bị điện tử để chuyển hóa thành khí hơi (aerosol) có chứa nicotine. Tổ chức Hải quan Thế giới (WCO) đã phân loại hai sản phẩm này vào phân nhóm khác so với thuốc lá truyền thống. Nếu thuốc lá truyền thống thuộc phân nhóm 2402 thì các dòng sản phẩm thuốc lá mới thuộc phân nhóm HS 2404.

Ở Việt Nam, Bộ Tài chính cũng đã ban hành Thông tư số 31/2022/TT-BTC ngày 08/06/2022 về Danh mục hàng hóa Xuất nhập khẩu 2022. Theo đó, nhóm thuốc lá điện tử và thuốc lá làm nóng cùng thuộc phân nhóm mới là 2404. Điều này giúp tạo sự nhất quán cũng như thiết lập được cơ sở pháp lý ban đầu trong việc quản lý, kiểm soát và phân loại đối với các sản phẩm liên quan đến thuốc lá.

Riêng về thuốc lá điện tử hiện có hai loại: hệ thống đóng (có chứa nicotin được sản xuất theo tiêu chuẩn nghiêm ngặt, với đầu chứa dung dịch đóng kín, không thể thêm bớt, pha trộn dung dịch) và hệ thống mở (cho phép điều chỉnh dung dịch). Vì thế, để an toàn hơn cho người dùng, các chuyên gia đề xuất, Việt Nam nên thí điểm thuốc lá điện tử hệ thống đóng có chứa nicotin, đặc biệt trong bối cảnh thuốc lá điện tử nhập lậu đang chiếm lĩnh 90% thị trường thuốc lá thế hệ mới tại Việt Nam.

Bao quát và phù hợp với yêu cầu thực tiễn hơn, các chuyên gia nhấn mạnh, Việt Nam cần đồng thời thí điểm hoặc quản lý cả thuốc lá làm nóng và thuốc lá điện tử hệ thống đóng có chứa nicotin dưới cùng khung pháp lý. Việc chỉ cho phép thí điểm trước một trong hai loại thuốc lá thế hệ mới phổ biến nhất ở Việt Nam hiện nay là thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng sẽ làm khung chính sách thiếu toàn diện, không giải quyết được vấn đề thực trạng thị trường thuốc lá thế hệ mới hiện nay. Đồng thời, khiến cho ngân sách bị thất thu và ảnh hưởng đến môi trường kinh doanh vốn luôn cần sự công bằng, bình đẳng.

Bên cạnh đó, bổ sung mặt hàng thuốc lá điện tử và thuốc lá làm nóng vào Dự thảo sửa đổi Luật thuế tiêu thụ đặc biệt là bước đi cần thiết để có thể áp dụng các mức thuế phù hợp ngay khi các sản phẩm này được phép sản xuất, kinh doanh, từ đó hạn chế và định hướng kịp thời việc tiêu dùng mặt hàng này.