Có thể thấy, tỷ trọng thưc hiện nghĩa vụ thuế ở nhóm có thu thập từ các tổ chức nước ngoài như Google, Facebook và nhóm kinh doanh bán hàng trực tuyến (online) có mức độ nộp thuế thấp nhất, lần lượt là 47% và 39%. Các nhóm còn lại có mức độ tuân thủ nghĩa vụ thuế cao hơn, đều đạt 100%. Trên cơ sở nắm bắt được thông tin các cá nhân, tổ chức phát sinh doanh thu từ hoạt động TMĐT có nghĩa vụ phải nộp thuế GTGT, Cục Thuế Hà Nội đã tiến hành rà soát, phối hợp các đơn vị có liên quan thu thập thông tin của các tổ chức, cá nhân này làm căn cứ chắc chắn xác định số thuế truy thu phải nộp. Đồng thời, cơ quan thuế cũng chủ động đề nghị 45 ngân hàng thương mại cung cấp dữ liệu thông tin để xây dựng dữ liệu quản lý thuế. Theo dữ liệu do các ngân hàng cung cấp, số lượng tổ chức, cá nhân mở tài khoản tại các ngân hàng là 18.304. Tổng số thu nhập ghi nhận từ các trang mạng xã hội Google, Facebook, Youtube là hơn 1.462 tỷ đồng.

Đối với Cục thuế TP. Hồ Chí Minh, công tác quản lý thông tin NNT được tiến hành với hai nhóm đối tượng là: (i) Tổ chức, cá nhân kinh doanh TMĐT trên các trang web, Facebook… (ii) Tổ chức, cá nhân cư trú tại Việt Nam cung cấp dịch vụ xuyên biên giới được diễn ra thường xuyên và chặt chẽ nhằm đảm bảo kiểm soát hết mọi đối tượng phát sinh hoạt động TMĐT có nghĩa vụ phải nộp thuế GTGT (Bảng 2).

Trong năm 2023, Cục Thuế TP. Hồ Chí Minh đã rà soát 14.951 trang web, từ đó xác định 1.310 chủ trang web thuộc đối tượng chịu thuế. Ngoài ra, Cục Thuế TP. Hồ Chí Minh cũng đã tiến hành rà soát 5.487 tổ chức, cá nhân cư trú tại Việt Nam cung cấp dịch vụ xuyên biên giới có phát sinh thu nhập tại Việt Nam. Trong đó, qua tuyên truyền vận động, đã có 4.279 DN và cá nhân tự giác khai bổ sung với số thuế tự kê khai và số tiền chậm nộp là 42,2 tỷ đồng. Qua kiểm tra, cơ quan thuế đã truy thu và phạt vi phạm hành chính đối với 122 trường hợp với tổng số tiền là 14,5 tỷ đồng (Cục thuế TP. Hồ Chí Minh, 2023).

Ngoài ra, việc quản lý thông tin NNT còn có sự tham gia của sản giao dịch TMĐT. Nghị định số 91/2022/NĐ-CP (sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định số 126/2020/NĐ-CP quy định chi tiết một số điều của Luật Quản lý thuế) quy định trách nhiệm của tổ chức là chủ sở hữu sàn giao dịch TMĐT phải cung cấp thông tin cho cơ quan thuế. Theo đó, tổ chức được thành lập và hoạt động theo pháp luật Việt Nam là chủ sở hữu sàn TMĐT có trách nhiệm cung cấp đầy đủ, chính xác và đúng hạn cho cơ quan thuế thông tin của thương nhân, tổ chức, cá nhân một phần hoặc toàn bộ quy trình mua bán hàng hóa, dịch vụ trên sàn giao dịch TMĐT bao gồm: tên người bán hàng, mã số thuế hoặc số định danh cá nhân hoặc chứng minh nhân dân hoặc căn cước công dân hoặc hộ chiếu, địa chỉ, số điện thoại liên lạc; doanh thu bán hàng thông qua chức năng đặt hàng trực tuyến của sàn. Trong năm 2023, đã có 258 sàn giao dịch TMĐT cung cấp thông tin trên Cổng thông tin TMĐT với thông tin chi tiết về 14.883 tổ chức và 53.212 cá nhân đăng ký bán hàng trên sàn giao dịch TMĐT.

Hạn chế và nguyên nhân hạn chế

Hạn chế

Một là, quy mô thị trường TMĐT tại Việt Nam từ năm 2015 trở lại đây có sự phát triển bứt phá và doanh thu gia tăng liên tục song số thuế GTGT thực tế thu được từ các hoạt động TMĐT không tương xứng với sự gia tăng doanh thu đó. Kết quả khảo sát cán bộ công chức thuế cho thấy phần lớn (40,3%) ý kiến cho rằng số thuế GTGT bị thất thu trong hoạt động TMĐT là từ 15-30%. Điều đó cho thấy có những kẽ hở nhất định trong quản lý các hoạt động TMĐT nằm ngoài vòng kiểm soát của các cơ quan thuế.

Hai là, cơ quan thuế chưa xác định được hết bản chất của các giao dịch TMĐT để xây dựng cơ sở dữ liệu quản lý người nộp thuế (NNT).

Nguyên nhân của hạn chế

- Nguyên nhân khách quan: Sự phát triển mạnh mẽ của cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0 đã tạo ra nhiều hình thức hoạt động TMĐT mới, khiến cho chính sách thuế phải luôn luôn cập nhật để bắt kịp với xu hướng mới. Trong khi đó, chính sách và các văn bản pháp luật tại Việt Nam lại có độ trễ nhất định, nên chưa thể điều chỉnh kịp với những giao dịch TMĐT mới phát sinh như giao dịch tiền điện tử, tiền áo, mô hình kinh tế chia sẻ…

Nguyên nhân chủ quan: Cơ sở vật chất ngành thuế chưa đáp ứng được tốc độ phát triển và sự thay đổi nhanh chóng của các hình thức hoạt động TMĐT. Hoạt động TMĐT xét về bản chất là hoạt động thương mại diễn ra bằng phương thức điện tử trên môi trường có kết nối internet, mạng viễn thông di động hoặc các mạng mở khác. Đối tượng được các chủ thể giao dịch trong TMĐT là hàng hóa hoặc dịch vụ… Do vậy, xu hướng thay đổi mô hình kinh doanh của hoạt động này là tất yếu.

Một số giải pháp đề xuất

Thứ nhất, xây dựng dữ liệu thông tin NNT trong hoạt động thương mại điện tử.

- Thông tin ban đầu từ NNT cung cấp có được thông qua việc tự giác khai báo của NNT. Để kiểm chứng tính xác thực của các thông tin do NNT cung cấp, cơ quan thuế có thể đối chiếu như sau:

+ Thông qua NHTM và đơn vị cung ứng dịch vụ thanh toán kiểm tra số tài khoản được công bố trên trang điện tử hoặc thực hiện một đơn đặt hàng giả và sau đó tiến hành xác minh giao dịch tài chính, cơ quan thuế có thể xác định được liệu doanh thu có kê khai sai hay không.

+ Sử dụng dữ liệu trên Máy chủ (Database Server): Hầu hết các DN có doanh thu từ TMĐT đều có máy chủ lưu trữ cơ sở dữ liệu nhằm kết nối giữa thông tin về hàng hóa tồn kho và lượng hàng hóa tiêu thụ. Dữ liệu tính thuế gồm thông tin về người sử dụng TMĐT, lịch sử mua hàng và thông tin thanh toán như thẻ tín dụng, chi tiết về hàng tồn kho và việc giao hàng được tích hợp và quản lý bởi máy chủ, do đó cơ quan thuế cần kiểm tra dữ liệu trên máy chủ của NNT (Lý Phương Duyên, 2015).

- Trong nhiều trường hợp NNT thường không dễ dàng chia sẻ thông tin hoặc chia sẻ thông tin không xác thực thì cơ quan thuế phải lấy thông tin từ các bên có liên quan khác như: NHTM, Bộ Công Thương, Bộ Thông tin và Truyền thông hoặc từ các tổ chức quốc tế và những nguồn khác. Theo kinh nghiệm của Nhật Bản trong việc quản lý thông tin NNT bằng cách xây dựng một hệ thống dò tìm tự động trên mạng internet để thu thập thông tin từ các trang điện tử. Hệ thống dò tìm tự động trên mạng internet cho phép người dùng tìm được tên và địa chỉ URL của các trang điện tử dựa trên các từ khóa tìm kiếm cụ thể và thu thập hình ảnh, đường dẫn và thông tin khác trên trang điện tử một cách tự động nhằm nhận diện những NNT không rõ ràng. Hệ thống này giúp nâng cao hiệu quả và giảm nguồn lực thu thập thông tin thông qua việc thực hiện các thao tác thủ công như sử dụng Yahoo, Google và các trang tìm kiếm khác. Giai đoạn đầu, trước khi có thể xây dựng được hệ thống dò tìm tự động như của Nhật Bản, Việt Nam có thể tiến hành mua cơ sở dữ liệu từ một số tập đoàn, doanh nghiệp trong nước như VC Corp, VNG, các sàn giao dịch TMĐT.

Thứ hai, thay đổi công cụ quản lý thuế thông qua hiện đại hóa cơ sở vật chất ngành Thuế nhằm nâng cao chất lượng dịch vụ thuế, đáp ứng yêu cầu quản lý thuế giá trị gia tăng đối với hoạt động TMĐT.

- Nâng cấp hệ thống cung cấp dịch vụ thuế điện tử bởi hệ thống này đôi khi bị quá tải, nghẽn mạng hoặc xử lý chậm. Hệ thống ứng dụng công nghệ thông tin cung cấp các dịch vụ thuế điện tử phải tiếp nhận và xử lý một lượng giao dịch rất lớn tập trung vào các thời kỳ cao điểm.

- Ngành Thuế chú trọng xây dựng cơ sở dữ liệu để quản lý rủi ro đối với TMĐT; áp dụng trí tuệ nhân tạo để xử lý dữ liệu, đưa ra các cảnh báo đối với trường hợp vượt ngưỡng rủi ro và đề xuất các biện pháp quản lý thuế theo rủi ro đối với hoạt động TMĐT. Tiếp tục hiện đại hóa quản lý thuế; nâng cấp hạ tầng công nghệ thông tin, kết nối, lưu trữ thông tin để hỗ trợ người nộp thuế theo hình thức điện tử. Trước mắt, ngành Thuế có thể xem xét đàm phán với một số quốc gia phát triển có ứng dụng CNTT tiến tiến trong quản lý thuế đối với hoạt động TMĐT phù hợp với thực tiễn tại Việt Nam như Nhật Bản, Hàn Quốc để đặt mua các ứng dụng này về triển khai, áp dụng.

Tài liệu tham khảo:

1. Bộ Công Thương (2014), Thông tư số 47/2014/TT-BCT, ngày 5/12/2014 về quy định về quản lý website;
2. Bộ Công Thương (2010 -2021), Báo cáo TMĐT Việt Nam 2010-2021;
3. Cục Thuế Hà Nội (2022), Báo cáo tình hình thu thuế;
4. Cục Thuế TP. Hồ Chí Minh (2022), Báo cáo công tác thanh tra, kiểm tra đối với hoạt động TMĐT;
5. Lý Phương Duyên (2015), Trốn thuế TMĐT: Nhận diện các hành vi và giải pháp xử lý, Tạp chí Tài chính kỳ I, tháng 7/2015;
6. Phương Nga (2023), “Kinh doanh qua thương mại điện tử: Thu "khủng", đóng thuế vẫn "hẻo"”, https://kinhtedothi.vn/kinh-doanh-qua-thuongmai-dien-tu-thu-khung-dong-thue-van heo.html;
7. Tổng cục Thuế (2018-2022), Báo cáo công tác quản lý thuế;
8. Hữu Tuấn (2023), “Dồn lực chống thất thu thuế thương mại điện tử”, Báo Đầu tư, https://baodautu.vn/don-luc-chong-that-thu-thue-thuongmai-dien-tu-d183827.html.