Phóng viên: Hiện nay, dư luận có nhiều ý kiến trái chiều về sự cần thiết của Quỹ Bình ổn giá xăng dầu. Cụ thể có ý kiến cho rằng không nên níu kéo hay có cần thiết tiếp tục duy trì Quỹ Bình ổn giá xăng dầu? Xin ông cho biết quan điểm về vấn đề này?

Ông Nguyễn Anh Tuấn: Ở nước ta, trong điều kiện chuyển điều hành giá sang cơ chế thị trường có sự điều tiết của Nhà nước, những biện pháp như trợ giá bán xăng dầu; trợ cấp sẽ không còn phù hợp và vi phạm cam kết khi gia nhập WTO. Trong bối cảnh đó, để có những biện pháp tài chính, tiền tệ khi cần thiết nhằm bình ổn giá xăng dầu trong nước khi thị trường có những biến động bất thường thì Quỹ Bình ổn giá là một giải pháp cần thiết và phù hợp. Thực tế đó đã mang lại hiệu quả nhất định, góp phần tích cực vào việc bình ổn giá thị trường xăng dầu, kiềm chế lạm phát, không làm đảo lộn sản xuất kinh doanh nói riêng và không gây ra những bất ổn về kinh tế xã hội.

Xuất phát từ yêu cần này, tại khoản 3 Điều 17 của Luật Giá số 11/2012/QH13 ngày 20/6/2012 đã quy định: “Trong trường hợp cần thiết, lập quỹ bình ổn giá đối với mặt hàng cần bình ổn giá thuộc Danh mục hàng hóa, dịch vụ thực hiện bình ổn giá nhằm mục tiêu hỗ trợ cho bình ổn giá; sử dụng quỹ bình ổn giá khi giá của hàng hóa, dịch vụ đó biến động bất thường hoặc tác động xấu đến nền kinh tế và đời sống”.

Hiện nay cơ chế hình thành, quản lý, sử dụng Quỹ Bình ổn giá xăng dầu được quy định chi tiết trong Nghị định số 83/2014/NĐ-CP ngày 03/9/2014 của Chính phủ về kinh doanh xăng dầu, Thông tư liên tịch số 39/2014/TTLT-BCT-BTC ngày 29/10/2014 của Bộ Công Thương, Bộ Tài chính quy định về phương pháp tính giá cơ sở; cơ chế hình thành, quản lý, sử dụng Quỹ Bình ổn giá và điều hành giá xăng dầu. Theo đó, các thương nhân đầu mối trích lập Quỹ Bình ổn giá và chỉ sử dụng Quỹ Bình ổn giá cho mục đích ổn định thị trường, bình ổn giá xăng dầu theo quy định của pháp luật...

Cũng theo quy định thì: "Quỹ Bình ổn giá được trích lập thường xuyên, liên tục bằng một khoản tiền cụ thể, cố định trong giá cơ sở là 300 đồng/lít ở nhiệt độ thực tế đối với các loại xăng, dầu diezen, dầu hỏa và 300 đồng/kg đối với các loại dầu madut thực tế tiêu thụ...". Đồng thời: “Nghiêm cấm sử dụng Quỹ Bình ổn giá để cấp vốn kinh doanh hoặc cho các mục đích khác...”.

Như vậy, thương nhân kinh doanh xăng dầu đầu mối chỉ được sử dụng Quỹ Bình ổn giá vào mục đích bình ổn giá xăng dầu trong nước theo chỉ đạo của Liên Bộ Tài chính - Công Thương. Ví dụ: Giai đoạn trước, trong và sau Tết Nguyên đán Ất Mùi 2015, giá xăng dầu thành phẩm thế giới có diễn biến tăng. Tuy nhiên, thực hiện chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ tại Chỉ thị số 36/CT-TTg ngày 22 tháng 12 năm 2014 về việc tăng cường công tác quản lý điều hành nhằm bình ổn giá cả thị trường, bảo đảm trật tự an toàn xã hội dịp Tết Nguyên đán Ất Mùi 2015, Bộ Tài chính đã phối hợp với Bộ Công Thương ban hành văn bản số 1337/BCT-TTTN ngày 05/02/2015 và văn bản số 1860/BCT-TTTN ngày 24/02/2015, theo đó, giữ ổn định giá bán xăng dầu trong nước đồng thời cho sử dụng Quỹ BOG xăng dầu để bù đắp phần chênh lệch giá cơ sở kỳ công bố cao hơn giá cơ sở kỳ liền kề.

Cụ thể: giai đoạn Tết nguyên đán vừa qua (từ ngày 24/2/2015), giá cơ sở kỳ công bố cao hơn giá cơ sở liền kề gần 2.500 đồng/lít xăng RON 92 - Liên Bộ đã cho sử dụng Quỹ BOG ở mức 2.448 đồng/lít ,trường hợp không sử dụng Quỹ BOG như vậy sẽ phải điều chỉnh tăng giá bán xăng dầu trong nước tương ứng (tăng giá bán xăng khoảng 2.500 đồng/lít). Hoặc tại thời điểm ngày 11/3/2015, giá cơ sở kỳ công bố cao hơn giá cơ sở liền kề 3.462 đồng/lít xăng RON 92, tại thời điểm này nếu không có công cụ Quỹ BOG sẽ phải tăng giá toàn bộ phần chênh lệch này (tăng 3.462 đồng/lít xăng khoáng), tuy nhiên để góp phần kiềm chế mức tăng giá, Liên Bộ đã cho phép sử dụng Quỹ BOG (1.852 đồng/lít xăng khoáng) và chỉ tăng giá 1.610 đồng/lít (thay vì mức 3.462 đồng/lít).

Giá xăng dầu được giữ ổn định trong giai đoạn này góp phần làm giảm áp lực lên mặt bằng giá cả thị trường dịp trước, trong và sau Tết Nguyên đán Ất Mùi 2015 và lần đầu tiên trong 10 năm gần đây, chỉ số giá tiêu dùng giảm trong tháng có Tết Nguyên đán, tạo điều kiện cho người dân mua sắm Tết.

Như vậy, việc hình thành Quỹ bình ổn giá xăng dầu là cần thiết vì thông qua việc điều hành sử dụng Quỹ - công cụ tài chính góp phần quan trọng bình ổn giá xăng dầu trong nước, qua đó góp phần bình ổn mặt bằng giá cả nói chung. Có thể thấy rằng, việc hình thành Quỹ Bình ổn giá đã đem những lợi ích nhất định không chỉ đối với người tiêu dùng mà cả thương nhân kinh doanh xăng dầu đầu mối và nền kinh tế - xã hội:

Đối với người tiêu dùng: Nhờ cơ chế trích lập, quản lý và sử dụng Quỹ BOG, vì vậy mà người tiêu dùng được dùng xăng, dầu ổn định hơn, giảm tần suất và mức độ điều chỉnh.

Đối với kinh tế - xã hội: nhờ cơ chế trích lập, quản lý và sử dụng Quỹ BOG, vì vậy mà giảm được tần suất và mức điều chỉnh tăng giá bán xăng dầu, trong bối cảnh giá xăng dầu thế giới biến động phức tạp khó lường, góp phần kiềm chế lạm phát, ổn định kinh tế vĩ mô, duy trì tăng trưởng và ổn định an sinh xã hội.

Nhiều ý kiến cho rằng cơ chế trích lập và sử dụng Quỹ Bình ổn giá xăng dầu hiện nay chưa phù hợp? Trong đó có quan điểm cho rằng: nếu giá xăng dầu thế giới tiếp tục đà giảm thì không nên trích Quỹ Bình ổn giá - trích Quỹ như vậy là sai. Cũng có quan điểm cho rằng tồn tại của Quỹ Bình ổn giá là tồn tại mâu thuẫn lợi ích... Xin Ông cho biết quan điểm về vấn đề này?

Như đã nói ở trên đây, hiện nay cơ chế hình thành, quản lý, sử dụng Quỹ Bình ổn giá xăng dầu được quy định chi tiết trong Nghị định số 83/2014/NĐ-CP của Chính phủ, Thông tư liên tịch số 39/2014/TTLT-BCT-BTC của Liên Bộ. Cụ thể:

Về quy định trích lập Quỹ Bình ổn giá: "Quỹ Bình ổn giá được trích lập thường xuyên, liên tục bằng một khoản tiền cụ thể, cố định trong giá cơ sở là 300 đồng/lít ở nhiệt độ thực tế đối với các loại xăng, các loại dầu điêzen, dầu hỏa và 300 đồng/kg đối với các loại dầu madút thực tế tiêu thụ theo quy định tại khoản 9 Điều 3 Nghị định số 83/2014/NĐ-CP..."

Theo đó, việc trích lập Quỹ BOG đã được quy định cụ thể tại văn bản quy phạm pháp luật, không phụ thuộc vào kết quả kinh doanh của doanh nghiệp. Điều này cũng hoàn toàn phù hợp với quy định về lập Quỹ BOG tại điểm a khoản 3 Điều 17 của Luật Giá.

Về sử dụng Quỹ BOG: Thương nhân kinh doanh xăng dầu đầu mối chỉ được sử dụng Quỹ Bình ổn giá vào mục đích bình ổn giá xăng dầu trong nước theo chỉ đạo của Liên Bộ. Không phải lúc nào thương nhân đầu mối cũng được sử dụng Quỹ Bình ổn giá; chỉ khi giá thế giới tăng làm cho giá cơ sở kỳ công bố tăng cao hơn giá cơ sở kỳ liền kề trước đó hoặc khi Chính phủ thực hiện kiềm chế tăng giá hoặc điều tiết để không tăng giá bán xăng dầu trong nước, Liên Bộ có công văn cho phép các thương nhân đầu mối sử dụng Quỹ Bình ổn giá. Mức sử dụng Quỹ Bình ổn giá không phải một khoản cố định giống nhau với các chủng loại xăng dầu mà phụ thuộc vào mức độ chênh lệch giữa giá cơ sở kỳ công bố và giá cơ sở kỳ liền kề trước đó và mục tiêu điều hành giá dựa trên tình hình kinh tế, xã hội trong nước...

Việc quy định trích Quỹ Bình ổn giá như trên hoàn toàn phù hợp với yêu cầu thực tế. Cũng như các phân tích trên đây, Quỹ BOG là một công cụ hữu hiệu sử dụng để bình ổn giá, trong bối cảnh thuận lợi (giá xăng dầu thế giới giảm hoặc ổn định) sẽ trích hoặc tăng mức trích Quỹ BOG là gây nguồn Quỹ BOG. Khi giá xăng dầu thế giới tăng cao hoặc khi Chính phủ yêu cầu kiềm chế lạm phát hoặc trong các thời điểm chưa nên điều chỉnh tăng giá xăng dầu trong nước (các dịp Lễ, Tết...), Liên Bộ sẽ cho sử dụng Quỹ BOG.

Như vậy, nếu trong trường hợp trước đó, bối cảnh giá xăng dầu thấp mà ta không gây Quỹ BOG sẽ không thể có nguồn để sử dụng khi giá xăng dầu thế giới tăng trở lại. Đặc biệt việc điều hành giá xăng dầu trong nước được đặt trong bối cảnh phụ thuộc vào biến động của giá xăng dầu thế giới mà giá xăng dầu thế giới thường xuyên biến động bất thường, tăng giảm khó lường và không thể dự báo xu hướng.

Có ý kiến cho rằng điều hành Quỹ Bình ổn giá thời gian qua thiếu minh bạch. Đề nghị Ông cho biết về cơ chế giám sát cũng như nguyên tắc công khai minh bạch trong quản lý Quỹ Bình ổn giá xăng dầu hiện nay?

Theo các quy định hiện nay thì các thương nhân kinh doanh xăng dầu đầu mối phải chấp hành đúng các quy định của Liên Bộ về việc trích lập, sử dụng Quỹ BOG (thông qua các thông báo, công văn của Liên Bộ); Thương nhân không được phép tự động trích, tự động sử dụng tiền từ Quỹ BOG (tại khoản 2 Điều 7 Thông tư số 39/2014/TTLT-BCT-BTC quy định: “Nghiêm cấm sử dụng Quỹ Bình ổn giá để cấp vốn kinh doanh hoặc cho các mục đích khác...”).

Như vậy việc quản lý và sử dụng Quỹ BOG được hạch toán và theo dõi riêng bằng một tài khoản tiền gửi tại một ngân hàng thương mại hoạt động hợp pháp tại Việt Nam nơi thương nhân đầu mối có giao dịch và chỉ được sử dụng vào mục đích bình ổn giá, nghiêm cấm sử dụng vào mục đích khác. Định kỳ hàng tháng hoặc trong những trường hợp yêu cầu báo cáo đột xuất các thương nhân đầu mối phải báo cáo kết quả trích lập, sử dụng, lãi phát sinh và số dư Quỹ BOG về Liên Bộ.

Có thể nói thời gian qua các doanh nghiệp đã thực hiện việc kết chuyển Quỹ BOG vào tài khoản ngân hàng, ngân hàng đã trả lãi phát sinh trên số dư tài khoản Quỹ BOG dương và Liên Bộ đã thường xuyên giám sát, kiểm tra, thanh tra tình hình hoạt động, kết quả kinh doanh; tình hình trích lập, sử dụng Quỹ BOG xăng dầu tại các thương nhân kinh doanh xăng dầu đầu mối. Đồng thời phối hợp với Kiểm toán Nhà nước thực hiện kiểm toán Quỹ BOG tại các thương nhân kinh doanh xăng dầu đầu mối. Sau khi có kết quả kiểm toán, Kiểm toán Nhà nước đã đánh giá cao về hiệu quả của Quỹ BOG xăng dầu, cụ thể: "Việc hình thành cơ chế trích lập, quản lý và sử dụng Quỹ BOG là có cơ sở pháp lý và phù hợp với chủ trương, chính sách của Đảng, Nhà nước nhằm đáp ứng yêu cầu thực tiễn khi chuyển đổi việc quản lý giá xăng dầu thực hiện theo cơ chế giá thị trường, xóa bao cấp bù lỗ và phù hợp với hội nhập kinh tế quốc tế vì mục tiêu chung là bình ổn giá, kiềm chế lạm phát...”.

Về công khai, minh bạch trong quản lý Quỹ BOG: Trong quá trình điều hành giá xăng dầu, khi thay đổi mức trích, mức sử dụng Quỹ BOG, Liên Bộ đều có thông cáo báo chí gửi các cơ quan thông tấn báo chí đồng thời đăng tải toàn văn công văn điều hành trong đó có chi tiết mức trích, mức sử dụng Quỹ BOG từng thời điểm cụ thể để giúp dư luận hiểu rõ hơn về định hướng điều hành của Liên Bộ, góp phần đảm bảo công khai, minh bạch trong điều hành giá xăng dầu. Đồng thời thực hiện thường xuyên liên tục việc công khai chi tiết tình trích lập, sử dụng, lãi phát sinh và số dư Quỹ BOG của từng thương nhân kinh doanh xăng dầu đầu mối hàng Quý trên trang thông tin điện tử của Liên Bộ.

Việc trích Quỹ BOG là nhằm tạo ra một nguồn lực tài chính để thực hiện bình ổn giá xăng dầu góp phần vào việc bình ổn mặt bằng giá nói chung, kiểm soát lạm phát của nền kinh tế và chỉ phục vụ mục tiêu bình ổn giá thị trường trong nước khi giá thế giới tăng cao, không sử dụng vào mục đích nào khác. Đây cũng là một trong những biện pháp tài chính mà nhiều nước trên thế giới đã thực hiện để bình ổn giá.

Có ý kiến cho rằng việc quy định chi phí kinh doanh xăng dầu định mức như hiện nay (1.050 đồng/lít với xăng; 950 đồng/lít với dầu điêzen, dầu hỏa; 600 đồng/kg với dầu madut) và quy định lợi nhuận định mức 300 đồng/lít,kg là ”ưu ái” cho các thương nhân kinh doanh xăng dầu? Ông đánh giá thế nào về nhận định này?

Theo quy định hiện hành, việc xây dựng giá cơ sở quy định làm căn cứ để điều hành giá bán xăng dầu trong nước trong từng thời kỳ. Trong giá cơ sở, tại Điều 5 Thông tư liên tịch số 39/2014/TTLT-BCT-BTC ngày 29/10/2014 quy định chi phí kinh doanh xăng dầu định mức, lợi nhuận định mức để tính giá cơ sở. Trong đó:

Thứ nhất, chi phí kinh doanh xăng dầu định mức quy định nói trên có thể trùng, có thể cao hơn và cũng có thể thấp hơn chi phí thực tế tại từng thời điểm của từng doanh nghiệp. Việc quy định định mức như vậy sẽ có tác dụng tích cực tác động đến hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp vì: nó sẽ khuyến khích doanh nghiệp lựa chọn bạn hàng, thời cơ giá nhập tốt, tổ chức mạng lưới kinh doanh hợp lý để có giá vốn thực tế thấp hơn giá cơ sở thì sẽ có lợi nhuận cao hơn mức lợi nhuận định mức quy định 300 đồng/lít,kg được tính trong giá xăng, dầu. Ngược lại nó sẽ tạo ra sức ép đối với các doanh nghiệp tổ chức mạng lưới kinh doanh chưa hợp lý... có chi phí kinh doanh cao hơn chi phí kinh doanh định mức thì có thể có lợi nhuận sẽ ít thậm chí không có lợi nhuận phải tích cực tổ chức lại hoạt động kinh doanh để mang lại hiệu quả.

Quy định mức chi phí kinh doanh như hiện nay đã được Liên Bộ căn cứ trên các kết quả tính toán đối với tất cả các doanh nghiệp đã thu thập được, trong đó có 02 báo cáo của Kiểm toán Nhà nước, 04 kết luận của Thanh tra Tài chính, và các báo cáo của doanh nghiệp (đã được kiểm toán độc lập) gửi về Bộ Tài chính.

Liên Bộ không dựa trên số liệu của một doanh nghiệp riêng lẻ nào, mọi số liệu thu thập đều được rà soát đồng thời có yếu tố chi phí yêu cầu doanh nghiệp phải tiết giảm so với thực tế phát sinh. Theo quy định, hàng năm, thương nhân đầu mối có trách nhiệm kiểm toán riêng chuyên đề về chi phí kinh doanh và rà soát, tổng hợp, báo cáo Bộ Tài chính, Bộ Công Thương. Trên cơ sở báo cáo của các thương nhân đầu mối, Liên Bộ sẽ tổng hợp, đánh giá, kiểm tra, khảo sát thực tế (nếu cần thiết) để có điều chỉnh cho phù hợp với thực tế phát sinh tại các doanh nghiệp.

Thứ hai, về quy định lợi nhuận định mức trong cơ cấu giá cơ sở (300 đồng/lít,kg) - đây là mức lợi nhuận giúp doanh nghiệp duy trì hệ thống, ổn định kinh doanh và tạo lập thị trường. Nếu so sánh với các ngành kinh doanh khác thì việc quy định về lợi nhuận định mức như vậy không phải là lớn, cụ thể: nếu so sánh 300 đồng/lít,kg tính trên giá bán xăng dầu hiện nay (18.530 đồng/lít xăng RON 92) thì tỷ suất lợi nhuận đạt 1,62%. Trong thời điểm giá xăng dầu cao (ngày 19/6/2015 giá xăng RON 92 là 20.710 đồng/lít) thì tỷ suất lợi nhuận chỉ đạt 1,45% - Tỷ suất này thấp hơn nhiều so với lãi suất tiền gửi ngân hàng tại các thời điểm tương ứng. Tuy nhiên, không phải bất cứ thời điểm nào doanh nghiệp cũng được lợi nhuận 300 đồng/lít,kg, thực tế có những thời điểm Liên Bộ yêu cầu các doanh nghiệp chia sẻ với người tiêu dùng, không tính hoặc không tính đầy đủ 300 đồng/lít,kg (ví dụ trong suốt thời điểm Quý I năm 2014).

Theo quy định tại Nghị định số 83/2014/NĐ-CP thì Bộ Công Thương là đơn vị chủ trì Bộ Tài chính là đơn vị phối hợp trong điều hành giá xăng dầu. Liệu có dẫn đến tình trạng vừa đá bóng vừa thổi còi và vai trò của Bộ Tài chính hiện nay cụ thể như thế nào thưa ông?

Theo tôi, việc điều hành giá xăng dầu do Bộ nào chủ trì thì cũng phải thực hiện theo đúng các quy định của pháp luật, cụ thể hiện nay là Nghị định số 83/2014/NĐ-CP và các văn bản liên quan. Hơn nữa, tại Nghị định này đã quy định rất rõ trách nhiệm các Bộ, ngành, doanh nghiệp đồng thời quy định rất rõ trách nhiệm công khai, minh bạch trong điều hành giá và kinh doanh xăng dầu. Đặc biệt, tại Nghị định cũng quy định rõ Bộ Tài chính sẽ có trách nhiệm giám sát việc điều hành giá xăng dầu...

Tôi đánh giá thời gian qua, hai Bộ Tài chính-Công thương đã phối hợp rất nhịp nhàng trong việc điều hành giá xăng dầu, cụ thể như các bạn thấy, giá xăng dầu được điều hành sát với biến động của giá thế giới, đảm bảo quyền lợi hợp pháp của doanh nghiệp và người tiêu dùng góp phần kiềm chế lạm phát, phát triển ổn định nền kinh tế vĩ mô...

Trong thời gian tới, theo chức năng, nhiệm vụ được Chính phủ giao. Bộ Tài chính có trách nhiệm giám sát việc điều hành giá xăng dầu; giám sát việc trích lập, mức sử dụng Quỹ bình ổn giá của thương nhân đầu mối. Thực hiện chức năng quản lý nhà nước về giá; chủ trì, phối hợp với Bộ Công Thương kiểm tra và giám sát việc thực hiện chi phí kinh doanh định mức, lợi nhuận định mức và trích lập, sử dụng Quỹ BOG của các thương nhân kinh doanh xăng dầu đầu mối.

Xin cảm ơn Ông đã tham gia cuộc phỏng vấn.