Phóng viên: Tổng cục Thống kê dự báo, trong năm 2015, khu vực doanh nghiệp tư nhân sẽ đóng góp khoảng 30% ngân sách và khoảng 40% GDP của cả nước. Con số này đã cho thấy vai trò của khối doanh nghiệp tư nhân trong nền kinh tế nước ta hiện nay, thưa ông?

TS. Cao Sỹ Kiêm: Trước hết phải nói rằng, một nền kinh tế tự chủ cần có lực lượng doanh nghiệp mạnh và chỉ có doanh nghiệp trong nước mạnh mới có thể xây dựng được một nền kinh tế mạnh. Trong thời gian kinh tế thế giới và trong nước gặp khó khăn, khu vực doanh nghiệp tư nhân đã thể hiện được vai trò trụ đỡ quan trọng. Vốn đầu tư của khu vực doanh nghiệp tư nhân tăng, tốc độ tăng trưởng ổn định cho thấy tính bền vững của khu vực này.

Nhiều kết quả nghiên cứu cũng chỉ ra rằng, tuy quy mô nhỏ hơn rất nhiều nhưng khối doanh nghiệp tư nhân thậm chí còn vượt trội khu vực doanh nghiệp nhà nước về hiệu quả đầu tư. Đóng góp nhiều và ngày càng có hiệu quả trong tăng trưởng của nền kinh tế, như là, sử dụng nguồn lao động tại chỗ, xóa đói giảm nghèo... Chính vì thế, định hướng phát triển cho khối doanh nghiệp tư nhân ở nước ta ngày càng rõ nét hơn, các cấp quản lý, khai thác kinh doanh đã có cái nhìn đầy đủ hơn về vai trò của lực lượng doanh nghiệp này. Tuy nhiên, cũng phải nói thẳng, chúng ta chưa phát huy hết được tiềm lực, dư địa phát triển, nên đóng góp của doanh nghiệp tư nhân cho nền kinh tế còn thấp so với tiềm lực vốn của họ.

Theo ông, đâu là nguyên nhân khiến chúng ta chưa thể phát huy được tiềm lực, dư địa phát triển của doanh nghiệp tư nhân?

Lực lượng doanh nghiệp này chưa phát triển đúng như tiềm lực có nguyên nhân chính là do vốn và khả năng tiếp cận thị trường vốn của họ gần như rất yếu kém. Doanh nghiệp tư nhân ở nước ta đa số có quy mô nhỏ, dòng vốn đầu tư mở rộng dây chuyền và quay vòng rất ít, thậm chí gần như không có. Dù hiện đã có nhiều chương trình hỗ trợ về vốn nhưng chủ yếu là vốn ngắn hạn, trong khi để đầu tư mở rộng quy mô sản xuất, kinh doanh đòi hỏi nguồn vốn dài hạn. Doanh nghiệp tư nhân không có tài sản bảo đảm đã làm cho khối doanh nghiệp này gặp nhiều khó khăn trong hoạt động sản xuất, kinh doanh. Hệ quả là năng lực cạnh tranh để xuất khẩu sang thị trường nước ngoài hoặc tham gia vào mạng lưới sản xuất toàn cầu của khối doanh nghiệp này yếu, giá trị gia tăng thấp do giá thành cao.

Bên cạnh đó, doanh nghiệp thường chỉ dùng lao động phổ thông, lao động kỹ thuật cao gần như không có. Việc đào tạo lao động tại các doanh nghiệp chưa có tính hệ thống, chưa bảo đảm được nhu cầu phát triển. Vì vậy, trong quản lý kinh doanh, quản trị của các doanh nghiệp đa số theo hình thức truyền miệng, người trước phổ biến kinh nghiệm cho người sau mà không có một quy trình đào tạo cơ bản, không tiếp cận được với kỹ thuật tiên tiến hiện đại. Trong khi đó, chưa có cơ chế tạo điều kiện để doanh nghiệp tư nhân chủ động nâng cao chất lượng đào tạo nghề; hoặc mở rộng đào tạo nghề nhưng không có quy hoạch, không phù hợp với yêu cầu sử dụng của doanh nghiệp. Chính điều này đã làm cho năng suất lao động tại những đơn vị này không cao so với sự đầu tư, dẫn đến tình trạng có làm mà không thấy lãi.

Ngoài ra, bản thân các doanh nghiệp hiện nay thường làm theo kiểu tự phát mà không hiểu biết về thị trường, cũng như không chủ động tìm hiểu về thị trường, nên thường gặp rủi ro. Đôi khi, doanh nghiệp tư nhân còn phát triển theo kiểu xu thế, tức là, khi thấy doanh nghiệp nào làm được, có kết quả trong một lĩnh vực nào đó, thì nhiều doanh nghiệp khác cũng làm hùa theo. Do đó, sự phát triển của các doanh nghiệp không có quy hoạch, kế hoạch cụ thể, dẫn đến tình trạng chồng lấn, cạnh tranh và tất yếu là tất cả cùng bị thiệt thòi.

Tất cả những mặt đó, về vốn, lao động, áp dụng khoa học kỹ thuật, chất lượng nguồn lực, sức cạnh tranh yếu... là những nguyên nhân khiến chúng ta chưa thể phát huy được hết tiềm năng của khối doanh nghiệp tư nhân.

Luật Doanh nghiệp (sửa đổi), Luật Đầu tư (sửa đổi)... vừa được Quốc hội thông qua có những quy định tiến bộ, góp phần tạo môi trường đầu tư kinh doanh thông thoáng, thuận lợi hơn cho doanh nghiệp. Các văn bản luật này đã đủ để hỗ trợ doanh nghiệp tư nhân phát huy hết tiềm lực của mình hay chưa?

Phát triển doanh nghiệp tư nhân lớn mạnh về số lượng và chất lượng là một yêu cầu cấp thiết, góp phần tạo động lực tăng trưởng bền vững, tăng cường sức mạnh nội sinh của nền kinh tế. Đây không chỉ là yếu tố đáp ứng nhu cầu phát triển kinh tế, mà còn góp phần quan trọng ổn định xã hội khi tạo ra hàng triệu việc làm, nâng cao đời sống nhân dân. Do đó, chúng ta phải ban hành hệ thống chính sách đồng bộ để hỗ trợ lực lượng doanh nghiệp này phát triển. Luật Doanh nghiệp (sửa đổi) và Luật Đầu tư (sửa đổi)... cũng là một trong những giải pháp tạo nền tảng quan trọng cho khối kinh tế này có thể tiếp cận thị trường dễ dàng, minh bạch trong đầu tư. Nhưng đây mới chỉ là điều kiện cần, chứ chưa phải điều kiện đủ. Theo tôi, cái lớn nhất, nóng bỏng nhất hiện nay là phải tạo điều kiện cho những doanh nghiệp này có thể tiếp cận được nguồn vốn dài hạn. Có như vậy, họ mới có cơ sở để phát huy thế mạnh, mở rộng hoạt động kinh doanh, có bước chuyển mạnh mẽ để tạo ra nhiều giá trị gia tăng, tận dụng cơ hội tham gia chuỗi giá trị toàn cầu. Thứ hai, cần hỗ trợ cho doanh nghiệp nâng cao chất lượng nguồn nhân lực bằng việc tạo yếu tố hỗ trợ họ quy hoạch, kế hoạch để trang bị công nghệ áp dụng kỹ thuật mới. Thứ ba, tuyên truyền đến doanh nghiệp những kinh nghiệm sản xuất, kinh doanh để họ tiếp cận với xu thế tiến bộ của thế giới và khu vực. Ngoài ra, chúng ta cũng cần giúp họ có cơ hội tìm hiểu về văn hóa kinh doanh của các đối tác nước ngoài, và các vùng miền trong nước.

Bên cạnh đó, bản thân các doanh nghiệp cũng cần nghiêm túc tổng kết kết quả hoạt động trong khoảng thời gian nhất định. Để xem, mình đã làm được những gì, sở trường sở đoản là gì, cái gì mình nắm được sâu, mặt nào chưa làm được... Kết hợp những điều đó với quan sát tình hình thế giới, khu vực và trong nước diễn biến như thế nào, xem xét có chính sách gì mới, biện pháp hỗ trợ nào từ trong nước cũng như thị trường nước ngoài để làm cơ sở hoạch định kế hoạch phát triển, phát huy thế mạnh của mình. Có như vậy doanh nghiệp mới thích nghi được với cơ chế thị trường hiện hay. Đây là cách tốt nhất để mỗi doanh nghiệp chủ động định hướng phát triển, mang lại hiệu quả cao nhất.

Xin cám ơn ông!