Thực trạng chuyển đổi số ngành Thuế

Thực hiện chủ trương của Đảng và Chính phủ về đẩy mạnh phát triển Chính phủ điện tử, nâng cao chất lượng dịch vụ phục vụ người dân và doanh nghiệp (DN), trong những năm qua, ngành Thuế đã chủ động chuẩn bị và tham gia vào lĩnh vực này để đảm bảo hiệu lực, hiệu quả của công tác quản lý thuế. Ngày 23/4/2022, Thủ tướng Chính phủ ký Quyết định số 508/QĐ-TTg ban hành Chiến lược cải cách hệ thống thuế đến năm 2030.

Theo đó, công tác quản lý thuế được hiện đại hoá toàn diện dựa trên nền tảng thuế điện tử và 3 trụ cột cơ bản là thể chế quản lý thuế, nguồn nhân lực và công nghệ thông tin, hướng tới xây dựng ngành Thuế hiện đại, hiệu lực, hiệu quả. Để triển khai Chiến lược, Tổng cục Thuế đã xây dựng Chương trình hành động cụ thể giai đoạn đến năm 2030 và Kế hoạch cải cách hệ thống thuế đến năm 2025 với các giải pháp, lộ trình và phân công các đơn vị chủ trì, phối hợp thực hiện theo các nhiệm vụ Chiến lược đã đề ra.

Nhìn chung, hệ thống ứng dụng công nghệ thông tin (CNTT) ngành Thuế được phát triển qua hơn 30 năm theo các chương trình cải cách, hiện đại hoá của Chính phủ, phù hợp với giải pháp, công nghệ, hạ tầng, trang thiết bị tại các cơ quan Thuế theo từng giai đoạn. Thực hiện chương trình Chuyển đổi số quốc gia đến năm 2025, định hướng đến năm 2030 được Chính phủ phê duyệt tại Quyết định số 749/QĐ-TTg năm 2020, ngành Thuế đã thay đổi tổng thể và toàn diện về cách thức làm việc, đưa toàn bộ hoạt động của cơ quan Thuế lên môi trường số, đổi mới mô hình hoạt động, thay đổi cách thức cung cấp dịch vụ dựa trên công nghệ số và dữ liệu số. Trong năm 2024, Tổng Cục trưởng Tổng cục Thuế đã ban hành Quyết định 804/QĐ-TCT ngày 11/6/2024 về Kế hoạch Chuyển đổi số của Tổng cục Thuế năm 2024.

Theo đó, mục tiêu đặt ra là, tiếp tục thực hiện có hiệu quả các mục tiêu đã được phê duyệt tại Quyết định 1484/QĐ-BTC ngày 27/7/2022 về việc phê duyệt Kế hoạch chuyển đổi số của Bộ Tài chính đến năm 2025, định hướng đến năm 2030, trong đó đảm bảo: (1) Cung cấp các dịch vụ số trong lĩnh vực thuế có chất lượng phục vụ xã hội; (2) Vận hành tối ưu hoạt động của Tổng cục Thuế; (3) Huy động rộng rãi sự tham gia của xã hội; (4) Các mục tiêu phát sinh do Bộ Chính trị, Chính phủ, Bộ Tài chính giao trong các năm tiếp theo. Tập trung triển khai có hiệu quả các nhiệm vụ chuyển đổi số của Tổng cục Thuế đảm bảo phù hợp với năm 2024, năm “Phát triển kinh tế số với 04 trụ cột công nghiệp CNTT, số hóa các ngành kinh tế, quản trị số, dữ liệu số - Động lực quan trọng cho phát triển kinh tế - xã hội nhanh và bền vững” theo thông báo kết luận của Thủ tướng Chính phủ.

Trong những năm qua, ngành Thuế luôn nỗ lực cải cách, hiện đại hóa công tác quản lý, từ việc hoàn thiện môi trường pháp lý đến phát triển hạ tầng, cung cấp các dịch vụ thuế điện tử theo hướng tích hợp, tập trung, đáp ứng yêu cầu Chính phủ điện tử, hướng tới Chính phủ số. Với phương châm lấy người dân và DN làm trung tâm để phục vụ, ngành Thuế đã và đang triển khai nhiều dự án, nhiệm vụ ứng dụng CNTT trong công tác quản lý thuế và chuyển đổi số một cách toàn diện. Việc ứng dụng CNTT đã góp phần xây dựng ngành Thuế hiện đại, hoạt động hiệu lực, hiệu quả và triển khai thành công các chương trình, kế hoạch cải cách thủ tục hành chính được tổ chức, DN, cá nhân và toàn xã hội ghi nhận và đánh giá cao. Cụ thể ở các lĩnh vực sau:

Về cải cách thủ tục hành chính: Tổng cục Thuế đã triển khai nghiêm túc các nghị quyết của Chính phủ với mục tiêu cắt giảm thủ tục hành chính, đơn giản hóa quy định về hoạt động kinh doanh, xây dựng Chính phủ điện tử, tạo thuận lợi nhất cho người nộp thuế. Điển hình là triển khai thực hiện các dịch vụ thuế điện tử như: khai thuế điện tử, nộp thuế điện tử, hoàn thuế điện tử... Toàn ngành Thuế đã đưa vào vận hành hàng loạt giải pháp số hóa trong công tác quản lý, khai thác các khoản thu vào ngân sách nhà nước.

Về chuyển đối số công tác quản lý thuế tại cơ quan Thuế: Xác định chuyển đổi số chỉ thực sự thành công khi mỗi người dân, DN tích cực tham gia và thụ hưởng các lợi ích mà chuyển đổi số mang lại, ngành Thuế đã và đang triển khai nhiều giải pháp để đẩy mạnh cải cách, ứng dụng CNTT, hiện đại hóa công tác quản lý thuế. Cụ thể, ngành Thuế đã tập trung đẩy mạnh chuyển đổi số, như: áp dụng phân tích dữ liệu lớn (Big Data) và trí tuệ nhân tạo (AI) phục vụ quản lý thuế, quản lý hóa đơn, góp phần kiểm soát, phát hiện nhanh người nộp thuế gian lận về hóa đơn; Đồng thời, triển khai mạnh mẽ xây dựng dữ liệu bản đồ số đối với hộ kinh doanh trên toàn quốc; đẩy mạnh chuyển đổi số trong công tác quản lý nhà nước đối với hoạt động thương mại điện tử, hoạt động kinh doanh trên nền tảng số, kinh doanh xuyên biên giới; hoàn thiện xây dựng cơ sở dữ liệu phục vụ việc triển khai các chương trình hỗ trợ người nộp thuế; nghiên cứu, thực hiện cung cấp thông tin tự động (trí tuệ nhân tạo-AI, chatbot)...

Nhằm hỗ trợ người nộp thuế trong việc khai thuế, nộp thuế, hoàn thuế điện tử nhanh chóng, thuận tiện, từ năm 2009, ngành Thuế đã triển khai cung cấp các dịch vụ thuế điện tử phục vụ cho người dân và DN trong việc khai thuế, nộp thuế điện tử và năm 2017 là dịch vụ hoàn thuế điện tử. Một trong những dấu ấn nổi bật khác của ngành Thuế trong công tác quản lý các nguồn thu là vận hành Cổng thông tin điện tử dành cho nhà cung cấp nước ngoài (hoạt động từ ngày 21/3/2022). Với phương thức thu thuế mới này, Việt Nam trở thành 1 trong 4 quốc gia đầu tiên ở khu vực ASEAN khẳng định chủ quyền đánh thuế của quốc gia đối với tổ chức, cá nhân ở nước ngoài có hoạt động kinh doanh thương mại điện tử xuyên biên giới.

Ngày 24/4/2023, Tổng cục Thuế đã chính thức đưa vào vận hành, triển khai “Hệ thống phân tích cơ sở dữ liệu và quản lý hóa đơn điện tử”. Để đưa hệ thống phân tích cơ sở dữ liệu và quản lý hóa đơn điện tử vào triển khai trong thực tế, Tổng cục Thuế đã ban hành Công văn số 1669/TCT-QLRR, ngày 10/5/2023 về việc triển khai áp dụng quản lý rủi ro trong quản lý và sử dụng hóa đơn để tập huấn hướng dẫn các đơn vị thực hiện.

Việc thực hiện hóa đơn điện tử toàn quốc cũng như đảm bảo hệ thống vận hành ổn định, thông suốt có tác động rất lớn đến chuyển đổi số, ứng dụng công nghệ thông tin. Kết quả cho thấy việc áp dụng hóa đơn điện tử là “mũi tên trúng nhiều đích”, góp phần thay đổi phương thức điều hành, quản lý, quy trình làm việc của cơ quan thuế cũng như của người dân, DN theo hướng tích cực, hiện đại, công khai, minh bạch, tạo môi trường kinh doanh thuận lợi và phù hợp xu hướng quốc tế; huy động nguồn thu vào ngân sách đúng đắn, minh bạch.

Đặc biệt từ tháng 6/2023, Tổng cục Thuế đã triển khai ID khoản phải nộp hỗ trợ người nộp thuế tra cứu, xác định các khoản nộp theo tính chất, thứ tự thanh toán. Cùng với đó, triển khai ứng dụng eTax Mobile cho cá nhân và tích hợp VNEID trong xác thực sử dụng dịch vụ thuế điện tử. Song song với đó, Cổng thông tin thương mại điện tử cũng được Tổng cục Thuế chính thức vận hành ngày 15/12/2022 để tiếp nhận thông tin về tổ chức, cá nhân kinh doanh trên sàn từ các sàn giao dịch thương mại điện tử theo quy định tại Nghị định số 91/2022/NĐ-CP, ngày 30/10/2022.

Ngoài ra, triển khai Quyết định số 06/QĐ-TTg, ngày 6/1/2022 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Đề án Phát triển ứng dụng dữ liệu về dân cư, định danh và xác thực điện tử phục vụ chuyển đổi số quốc gia giai đoạn 2022-2025, tầm nhìn đến năm 2030, ngành Thuế đã và đang khẩn trương chuyển đổi toàn bộ mã số thuế sang mã số định danh cá nhân. Về lợi ích của việc chuyển đổi toàn bộ mã số thuế sang mã số định danh cá nhân, thì khi sử dụng thống nhất mã số định danh công dân làm mã số thuế, người dân chỉ cần một mã số để giải quyết thủ tục hành chính với cơ quan thuế và giao dịch với các cơ quan nhà nước khác. Về phía các cơ quan quản lý nhà nước, mã số định danh cá nhân là mã số để trao đổi thông tin của cá nhân phục vụ quản lý theo ngành, lĩnh vực đối với công dân. Việc sử dụng mã số định danh cá nhân thay cho mã số thuế, mã số thẻ bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế sẽ mang lại những lợi ích cho cả cơ quan quản lý nhà nước và cả người dân.

Về công tác tuyên truyền - hỗ trợ: Cơ quan thuế đã thực hiện đa dạng về cả hình thức và phương thức, để người nộp thuế có thể dễ dàng tiếp cận thông tin. Có thể nói, công tác tuyên truyền - hỗ trợ giữ vai trò đặc biệt quan trọng trong quản lý thuế. Thực hiện nhiệm vụ tuyên truyền chính sách pháp luật thuế đến DN và người dân, bên cạnh việc duy trì tuyên truyền bằng các phương thức truyền thống, như: báo giấy, tạp chí, đài phát thanh, đài truyền hình…, cơ quan Thuế không ngừng đẩy mạnh ứng dụng CNTT vào công tác tuyên truyền hỗ trợ người nộp thuế, nhằm nâng cao sự tương tác giữa cơ quan thuế với người nộp thuế, đáp ứng xu hướng tiếp cận thông tin điện tử của người dân và DN. Còn trong công tác hỗ trợ, cơ quan Thuế đã đẩy mạnh triển khai có trọng tâm, trọng điểm, xây dựng các sản phẩm hỗ trợ người nộp thuế theo phương thức điện tử, mang lại hiệu quả cao trong việc hướng dẫn người nộp thuế thực hiện thủ tục hành chính thuế, cũng như tiếp cận chính sách thuế. Nhiều hình thức được triển khai như: hỗ trợ hướng dẫn trực tuyến hoặc tại bộ phận “một cửa”; tổ chức các buổi đối thoại, tập huấn tại trụ sở cơ quan thuế; xây dựng các sản phẩm hỗ trợ người nộp thuế đăng trên website, mạng xã hội...

Nhờ những nỗ lực nói trên trong công tác chuyển đổi số, ngành Thuế đã đạt được những kết quả khả quan. Theo đánh giá của Tổng cục Thuế, năm 2024 công tác chuyển đổi số tiếp tục có những chuyển biến mạnh mẽ. 100% doanh nghiệp sử dụng hóa đơn điện tử, số lượng hóa đơn đã xuất trên 11,48 tỷ hóa đơn; 99,5% đối tượng nộp thuế thực hiện kê khai, nộp thuế điện tử. Tỷ lệ hoàn thuế điện tử đạt trên 96%; ứng dụng thuế điện tử cho thiết bị di động eTax Mobile có trên 2,3 triệu tài khoản sử dụng, gấp 3,6 lần so với năm 2023; trợ lý ảo (Al) hỗ trợ người nộp thuế (triển khai cuối tháng 11/2024 đã có gần 30.000 lượt hỏi đáp); thiết lập Cổng thông tin điện tử cho nhà cung cấp nước ngoài, Cổng thông tin điện tử dành cho hộ, cá nhân kinh doanh.

Năm 2024, thu thuế thương mại điện tử tiếp tục tăng trưởng mạnh, đạt 116 nghìn tỷ đồng, tăng 20% so với cùng kỳ, đã có 120 nhà cung cấp nước ngoài đăng ký, khai thuế và nộp thuế qua Cổng thông tin điện tử với số thuế đã nộp là 8.687 tỷ đồng, tăng 26% cùng kỳ năm 2023; đẩy mạnh kết nối, chia sẻ dữ liệu với các bộ, ngành và xây dựng được cơ sở dữ liệu lớn về thương mại điện tử (Quang Minh, 2024). Tính đến nay, 439 sàn giao dịch thương mại điện tử đã cung cấp thông tin đến cơ quan thuế, với gần 725.000 tổ chức, cá nhân kinh doanh và tổng giá trị giao dịch hơn 75.000 tỷ đồng. Thu thuế từ lĩnh vực này trong năm 2024 đạt khoảng 116.000 tỷ đồng, tăng 20% so với năm trước.

Song song, ngành Thuế tiếp tục mở rộng triển khai hóa đơn điện tử khởi tạo từ máy tính tiền để nâng cao hiệu quả quản lý, chống thất thu thuế trong lĩnh vực bán lẻ. Đến nay, đã có hơn 43.000 cơ sở kinh doanh sử dụng hóa đơn điện tử khởi tạo từ máy tính tiền. Ngoài ra, ngành thuế đã triển khai ứng dụng trí tuệ nhân tạo vào công tác hỗ trợ người nộp thuế, với Trợ lý ảo (Chatbot) hỗ trợ người nộp thuế tại Cục Thuế Hà Nội. Chỉ sau một tháng triển khai, ứng dụng này đã xử lý gần 30.000 lượt hỏi đáp, góp phần nâng cao tính tự giác tuân thủ pháp luật của người nộp thuế (Minh Phương, 2024).

Bên cạnh những kết quả đạt được, kế hoạch chuyển đổi số của ngành Thuế còn một số khó khăn, thách thức là:

Một là, với sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ, sự chuyển đổi kinh doanh của các DN sang nền tảng số, thì một trong những thách thức lớn nhất của ngành Thuế là việc làm sao để quản lý thu thuế tốt trên các giao dịch số, các hoạt động chuyển đổi số. Chính vì vậy, vấn đề cơ sở pháp lý, kỹ thuật công nghệ, thu thập tổng hợp dữ liệu, thay đổi quy trình quản lý... là các bài toán lớn đặt ra cho ngành Thuế.

Hai là, thiếu hụt nhân lực trình độ cao lĩnh vực công nghệ thông tin, có kỹ năng thực hiện tiến trình chuyển đổi số.

Ba là, việc nâng cấp, bổ sung và triển khai hạ tầng công nghệ thông tin hiện nay của ngành Thuế chưa đáp ứng được hết yêu cầu và tốc độ triển khai, mở rộng của các ứng dụng công nghệ thông tin và cơ sở dữ liệu ngày càng tăng. Điều này cũng ảnh hưởng đến chất lượng và tiến độ triển khai các nhiệm vụ của ngành Thuế. Bên cạnh đó, việc triển khai các ứng dụng quản lý thuế mới theo hướng tập trung và theo tiêu chuẩn quốc tế khác rất nhiều so với các ứng dụng quản lý thuế phân tán trước đây nên gặp nhiều khó khăn vướng mắc cần phải tập trung xử lý, cải thiện.

Bốn là, công tác tuyên truyền, vận động người dân, DN tham gia tích cực, hiệu quả vào chuyển đổi số chưa được coi trọng đúng tầm.

Đẩy mạnh chuyển đổi số ngành Thuế

Trong kế hoạch chuyển đổi số ngành Thuế tới năm 2025, ngành Thuế tiếp tục lấy người nộp thuế làm trung tâm phục vụ bằng việc cung cấp nhiều nhất, tốt nhất các dịch vụ, các dữ liệu cho người nộp thuế, đồng thời, tăng cường công tác quản lý thuế, quản lý chặt chẽ theo đúng quy định của pháp luật để tạo sự công bằng cho người nộp thuế. Ngành Thuế đặt mục tiêu 100% dịch vụ công trực tuyến mức độ 3, 4; 90% thủ tục hành chính điện tử cấp độ 3, 4; 100% người nộp thuế được cấp định danh và xác thực điện tử; hướng tới 80% hồ sơ xử lý trên môi trường mạng; 100% nhu cầu, công việc tin học hóa tập trung, tích hợp; 50% hoạt động kiểm tra trên môi trường số; 100% hồ sơ cán bộ lưu trữ điện tử; 100% kết nối trao đổi thông tin giữa các bộ, ban, ngành; 100% báo cáo chia sẻ trên hệ thống báo cáo quốc gia.

Với các mục tiêu đề ra, để tăng cường ứng dụng CNTT và chuyển đổi số trong ngành Thuế, cần thực hiện một số giải pháp căn bản sau:

Thứ nhất, xác định các giải pháp phát triển CNTT ngành Thuế trong giai đoạn 2021-2025 theo hướng tích hợp, tập trung, lấy người dân, DN làm trung tâm, đáp ứng yêu cầu Chính phủ điện tử, hướng tới Chính phủ số. Theo đó, tăng tính công khai minh bạch, hiệu quả, tăng tốc độ xử lý công việc, giảm chi phí hoạt động, cũng như đảm bảo tính đồng bộ, hiệu quả của quản lý nhà nước. Đồng thời, cung cấp các dịch vụ thuế số và các dữ liệu điện tử để tạo thuận lợi cho người nộp thuế, góp phần nâng cao xếp hạng của Việt Nam về mức độ đơn giản, thuận lợi về thuế; xây dựng các nền tảng tích hợp, nền tảng dữ liệu lớn để cung cấp thông tin đầy đủ cho việc chỉ đạo điều hành, kết nối trao đổi thông tin liên thông giữa các cơ quan quản lý nhà nước, hỗ trợ công tác quản lý thuế, quản lý rủi ro thuế và hoạch định chính sách.

Thứ hai, tiếp tục ứng dụng các thành tựu công nghệ mới phù hợp với chuẩn mực quốc tế nhằm xử lý tự động các quy trình nghiệp vụ quản lý thuế và phân tích dữ liệu lớn phục vụ công tác hoạch định chính sách, dự báo số thu, tuyên truyền hỗ trợ người nộp thuế, quản lý rủi ro, quản lý tuân thủ và thanh tra, kiểm tra thuế, điều tra thuế; phát triển hạ tầng kỹ thuật CNTT, trang thiết bị tiên tiến, hiện đại, đồng bộ, đảm bảo vận hành liên tục, hiệu quả, an toàn thông tin và bảo mật dữ liệu.

Thứ ba, đẩy mạnh hơn nữa việc tuyên truyền cho DN và người dân nâng cao ý thức tuân thủ cũng như cùng đồng hành với ngành Thuế để đẩy mạnh chuyển đổi số. Đồng thời, đẩy mạnh hoạt động hỗ trợ người nộp thuế thông qua việc cung cấp mở rộng các dịch vụ điện tử về thuế.

Thứ tư, tăng cường sự phối hợp với các bộ, ngành liên quan để tích hợp dữ liệu và chia sẻ thông tin, tiến tới các ứng dụng đang triển khai sẽ được hợp nhất với Cổng thông tin dịch vụ Quốc gia để thực hiện đúng mục tiêu Chính phủ đã đề ra là thực hiện Chính phủ số.

Thứ năm, chú trọng và đầu tư cho đào tạo và phát triển nguồn nhân lực công nghệ thông tin trong ngành Thuế phù hợp với định hướng và kế hoạch phát triển công nghệ thông tin ngành Thuế giai đoạn mới./.

Tài liệu tham khảo:

1. Thủ tướng Chính phủ (2022), Quyết định số 508/QĐ-TTg, ngày 23/4/2022 ban hành Chiến lược cải cách hệ thống thuế đến năm 2030;
2. Tổng cục Thuế (2024), Quyết định số 804/QĐ-TCT, ngày 11/6/2024 về Kế hoạch Chuyển đổi số của Tổng cục Thuế năm 2024;
3. Tổng cục Thuế (2024), Báo cáo tại Hội nghị Tổng kết công tác thuế năm 2024, triển khai nhiệm vụ năm 2025, ngày 19/12/2024;
4. Hoài Anh (2024), Ngành Thuế chuyển đổi số toàn diện, truy cập từ https://www.mof.gov.vn/webcenter/portal/btcvn/pages_r/l/tin-bo-tai-chinh?dDocName=MOFUCM294719;
5. Minh Phương (2024), Ngành Thuế phấn đấu năm 2025 vượt mục tiêu thu ngân sách 1,7 triệu tỷ đồng, truy cập từ https://dangcongsan.vn/kinh-te/nganh-thue-phan-dau-nam-2025-vuot-muc-tieu-thu-ngan-sach-1-7-trieu-ty-dong-687053.html;
6. Quang Minh (2024), Năm 2025, ngành Thuế tiếp tục đẩy nhanh thực hiện ứng dụng trí tuệ nhân tạo, xử lý cơ sở dữ liệu lớn, truy cập từ https://mof.gov.vn/webcenter/portal/tttc/pages_r/l/chi-tiet-tin-tin-tuc-tai-chinh?dDocName=MOFUCM337975.