Sức ép tăng chi

Trong điều kiện nước ta hiện nay, bội chi NSNN vẫn cần thiết do nhu cầu tăng chi ở mức cao, trong khi thu NSNN chủ yếu mới đáp ứng nhu cầu chi thường xuyên, an sinh xã hội, cải cách tiền lương và nghĩa vụ trả nợ...

Năm 2015, Quốc hội đã thông qua Nghị quyết về dự toán NSNN với tổng số thu cân đối NSNN là 921.100 tỷ đồng, tổng số chi NSNN là 1.147.100 tỷ đồng, bội chi NSNN là 226.000 tỷ đồng, tương đương 5% GDP. Luỹ kế thực hiện chi 10 tháng đạt 918,4 nghìn tỷ đồng, bằng 80,1% dự toán, tăng 7,4% so cùng kỳ năm 2014.

Bội chi NSNN 10 tháng ước 141,4 nghìn tỷ đồng, bằng 62,6% dự toán năm. Theo đánh giá của Bộ Tài chính, công tác chi NSNN đã đáp ứng đầy đủ, kịp thời các nhiệm vụ chi theo dự toán được giao và tiến độ thực hiện của các đơn vị sử dụng ngân sách, đảm bảo kinh phí cho công tác quốc phòng, an ninh và an sinh xã hội.

Thời gian qua, thâm hụt NSNN cơ bản được duy trì ở mức trên, dưới 5% GDP. Bình quân giai đoạn 2001-2005 là 4,9% GDP. Giai đoạn 2006-2010, trong bối cảnh khủng hoảng và suy thoái kinh tế toàn cầu, để tăng nguồn lực thực hiện các giải pháp kích thích kinh tế, đảm bảo an sinh xã hội, đã phải bội chi ngân sách ở mức cao hơn, bình quân giai đoạn này là 5,1% GDP.

Giai đoạn 5 năm 2011-2015, mục tiêu bội chi ngân sách theo các Nghị quyết của Đảng, Quốc hội là giảm dần để đến năm 2015 xuống dưới 4,5% GDP. Thực tế, mức bội chi ngân sách năm 2011 là 4% GDP, năm 2012 là 4,3% GDP. Dự toán năm 2013 là 4,8% GDP. Tuy nhiên, do điều kiện thu ngân sách khó khăn, Chính phủ đã trình Quốc hội điều chỉnh mức bội chi lên 5,3% GDP.

Năm 2014 Quốc hội quyết định mức bội chi ngân sách bằng 5,3% GDP. Tại kỳ họp thứ 9 của Quốc hội khóa XII (vào tháng 6/2015), Quốc hội đã biểu quyết thông qua quyết toán NSNN năm 2013, theo đó bội chi ở mức 6,6% GDP.

Theo Bộ Tài chính, sở dĩ mức bội chi NSNN các năm qua vẫn ở mức cao so với mục tiêu theo Nghị quyết của Đảng, Quốc hội là do trong bối cảnh kinh tế phát triển không thuận do những khó khăn nội tại của nền kinh tế cũng như tác động suy giảm của kinh tế thế giới, tăng trưởng kinh tế đạt thấp hơn dự kiến và thấp hơn so với giai đoạn trước, ảnh hưởng đến thu NSNN.

Cũng trong giai đoạn này, Chính phủ đã ban hành theo thẩm quyền hoặc trình Quốc hội ban hành nhiều chính sách về thu NSNN theo hướng thực hiện cắt giảm, điều chỉnh một số loại thuế nhanh hơn dự kiến để tăng khả năng cạnh tranh, thu hút vốn đầu tư, tháo gỡ khó khăn cho doanh nghiệp...

Bên cạnh mặt tích cực, trong ngắn hạn các giải pháp này cũng tác động làm thu NSNN năm 2015 không tăng nhiều so với năm 2014; trong khi sức ép bố trí chi NSNN năm 2015 rất lớn để tăng chi đầu tư phát triển, chi trả nợ và chi thực hiện các chính sách an sinh xã hội đã được ban hành; vì vậy, Chính phủ đã trình Quốc hội cho phép duy trì mức bội chi NSNN năm 2015 ở mức cao.

Bội chi có tăng vì ODA?

Tại kỳ họp thứ 10 Quốc hội khóa XIII đang diễn ra, trong các phiên thảo luận về tình hình kinh tế- xã hội và NSNN, có ý kiến đại biểu Quốc hội cho rằng, bội chi NSNN năm 2015 sẽ khó giữ ở mức 5% GDP và có khả năng sẽ tăng cao nếu giải ngân hết vốn ODA.

Báo cáo giải trình trước Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội cho biết, thời gian qua, nhu cầu vốn đầu tư từ NSNN là rất lớn để thực hiện Nghị quyết của Đảng và Quốc hội về 3 khâu đột phá trong Chiến lược phát triển kinh tế- xã hội của đất nước, nhất là việc xây dựng đồng bộ hệ thống kết cấu hạ tầng kinh tế.

Đồng thời, thực hiện chủ trương mở rộng, đa dạng hợp tác quốc tế, tranh thủ thu hút vốn đầu tư, huy động vốn ngoài nước cho NSNN và cho đầu tư phát triển hạ tầng kinh tế - xã hội.

Vì vậy, Chính phủ đã đẩy nhanh tiến độ giải ngân vốn ODA một số dự án trọng điểm, cấp bách trong lĩnh vực giao thông, thủy lợi, y tế... Cụ thể, năm 2013, dự toán bố trí 17.000 tỷ đồng, thực tế thực hiện 45.503 tỷ đồng.

Năm 2014, dự toán bố trí 16.500 tỷ đồng, thực tế thực hiện 42.665 tỷ đồng. Năm 2015, dự toán bố trí 20.000 tỷ đồng, khả năng thực hiện 50.000 tỷ đồng. Điều này dẫn đến bội chi NSNN thực tế tăng cao hơn so với dự toán.

Theo Ủy ban Thường vụ Quốc hội, trong điều kiện nguồn lực trong nước còn hạn chế, việc huy động thêm đáng kể nguồn lực ODA với lãi suất ưu đãi và thời gian vay dài, đã góp phần tích cực đầu tư cải thiện hệ thống kết cấu hạ tầng, đặc biệt là hạ tầng giao thông, thủy lợi, môi trường, tạo nền tảng cho tăng trưởng kinh tế.

Do vậy, cơ quan này xin Quốc hội cho phép ghi bổ sung tăng khoảng 30.000 tỷ đồng giải ngân vốn ODA cao hơn so với kế hoạch vào dự toán chi đầu tư phát triển năm 2015 và yêu cầu Chính phủ tổng hợp, báo cáo kết quả phân bổ, sử dụng theo đúng quy định của pháp luật.

Đồng thời, tiếp thu ý kiến của các đại biểu Quốc hội, trong dự toán năm 2016, Chính phủ đã bố trí chi từ nguồn vốn ODA là 50.000 tỷ đồng, sát hơn so với dự kiến giải ngân; và trong kế hoạch đầu tư công trung hạn giai đoạn 2016-2020, đã định hướng bố trí tổng số 250.000 tỷ đồng (bình quân 50.000 tỷ đồng/năm) từ nguồn vốn ODA.

Một trong những chủ trương lớn được Chính phủ kiên định thực hiện trong những năm gần đây đó là phấn đấu tăng thu, tiết kiệm chi, từ đó giảm bội chi ngân sách.

Nhu cầu chi ngân sách gần đây là rất cao. Chính phủ đã kiên định thực hiện ổn định kinh tế vĩ mô, coi ổn định kinh tế vĩ mô là ưu tiên hàng đầu đảm bảo cho quá trình tái cơ cấu thành công. Tuy nhiên có xu hướng đáng lưu ý đó là tỷ trọng chi đầu tư phát triển trong tổng chi ngân sách giảm mạnh từ đầu năm 2010 đến nay, trong khi tỷ trọng chi thường xuyên tăng cao trong đó chủ yếu chi cho bộ máy Nhà nước hoạt động.

Tại các phiên thảo luận của Quốc hội, nhiều đại biểu đề nghị cần có giải pháp căn cơ để tái cơ cấu triệt để hệ thống bộ máy Nhà nước, bởi nếu không các khoản chi thường xuyên sẽ tiếp tục tăng cao, gây mất cân đối ngân sách.

Một số đại biểu đề nghị Chính phủ cần có giải pháp tăng cường tiết kiệm, cắt giảm ngân sách chi thường xuyên, tăng tỷ lệ chi đầu tư phát triển nhằm thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội. Vấn đề này đã được cử tri gửi đến Bộ Tài chính.

Bộ Tài chính cho biết, sức ép bố trí chi NSNN ngày càng lớn và cơ cấu chi ngân sách thay đổi theo hướng tỷ trọng chi thường xuyên và trả nợ tăng nhanh, tỷ trọng chi đầu tư phát triển giảm nhanh trong khi các nguồn vốn ngoài ngân sách tăng chậm.

Năm 2015 và các năm tiếp theo, để thúc đẩy phát triển kinh tế- xã hội, theo Bộ Tài chính, cơ cấu chi NSNN sẽ được điều chỉnh dần theo hướng tăng tỷ trọng chi đầu tư phát triển trong tổng chi NSNN và giảm dần tỷ trọng chi thường xuyên; bố trí chi đảm bảo trả các khoản nợ đến hạn.

Trong các báo cáo Chính phủ trình Quốc hội cũng đã đề xuất các giải pháp nhằm điều chỉnh cơ cấu NSNN như kiến nghị của cử tri. Trong đó, sẽ tập trung tháo gỡ khó khăn, thúc đẩy phát triển sản xuất, kinh doanh; quyết liệt thực hiện có hiệu quả các biện pháp chống thất thu, chống buôn lậu, gian lận thương mại, chuyển giá; đẩy mạnh xử lý, thu hồi để giảm nợ đọng thuế, thúc đẩy cải cách, đơn giản các thủ tục hành chính trong lĩnh vực Thuế, Hải quan,... để thúc đẩy phục hồi tăng trưởng, tạo nguồn thu NSNN ổn định, bền vững.

Cùng với đó, tiếp tục triệt để tiết kiệm chi NSNN; tăng cường thực hành tiết kiệm, chống lãng phí trong cả chi thường xuyên và chi đầu tư phát triển; rà soát, quản lý chặt chẽ các khoản chi NSNN, bảo đảm đúng dự toán được giao.

Chính phủ cũng kiên quyết từng bước tinh giản biên chế bộ máy; tiết kiệm các khoản chi cho bộ máy quản lý Nhà nước, sự nghiệp công, chi mua sắm phương tiện, trang thiết bị đắt tiền; giảm tối đa kinh phí tổ chức hội nghị, hội thảo, đi công tác nước ngoài...

Là cơ quan giám sát tài chính quốc gia, Chủ nhiệm Ủy ban Tài chính - Ngân sách của Quốc hội, ông Phùng Quốc Hiển tại kỳ họp cuối năm của Quốc hội được báo chí “săn đón” hơn.

Mới đây, trả lời câu hỏi của phóng viên liên quan đến việc Quốc hội có quyết định “chốt” tỷ lệ chi thường xuyên trong tổng chi ngân sách hay không, ông Hiển cho biết, thực ra đó là một “lộ trình cương quyết”.

Theo ông, các khoản chi phát sinh mới phải đảm bảo cân đối được nguồn: “Nguyên tắc này đã thể hiện rất rõ trong Luật NSNN đó là, chi theo nhu cầu thực tế phát sinh, nhưng phải đảm bảo có nguồn bù đắp thì mới được quyết định, đó là nguyên tắc xuyên suốt”.