Những điểm nghẽn trong tái cơ cấu DNNN

Giai đoạn 2011-2015, Nhà nước rất quyết liệt trong hoạt động tái cơ cấu, sắp xếp, đổi mới doanh nghiệp (DN) đã được đẩy mạnh. Hàng loạt thông tư, quyết định, chỉ thị được ban hành nhằm tháo gỡ, đẩy nhanh tiến độ cổ phần hóa (CPH), thoái vốn đầu tư ngoài ngành. Cụ thể như: Quyết định số 51/2014/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ ngày 15/9/2014 về thoái vốn, bán cổ phần và đăng ký giao dịch, niêm yết trên thị trường chứng khoán của doanh nghiệp nhà nước (DNNN); Quyết định số 41/2015/QĐ-TTg ngày 15/9/2015 về bán cổ phần theo lô… Nhờ đó, giai đoạn 2011-2015, cả nước đã sắp xếp được 565 DN, trong đó có 485 DN được CPH. Các đơn vị đã thoái vốn được hơn 11.000 tỷ đồng. Hầu hết DN sau CPH hoạt động hiệu quả hơn, vốn chủ sở hữu tăng 12% - 18%.

Theo Báo cáo của Vụ Đổi mới DN (Văn phòng Chính phủ), lũy kế từ đầu năm 2015 đến tháng 12/2015, cả nước đã thoái được 9.924 tỷ đồng, thu về 15.004 tỷ đồng bằng 1,5 lần giá trị sổ sách. Như vậy, tiến độ CPH, thoái vốn nhà nước so với những năm trước đã nhanh hơn. Các tập đoàn kinh tế (TĐKT), tổng công ty nhà nước, DNNN đã tích cực triển khai Đề án tái cơ cấu theo tinh thần Quyết định số 929/QĐ-TTg ngày 17/7/2012 của Thủ tướng Chính phủ.

Tuy nhiên, theo đánh giá của các chuyên gia, hoạt động tái cơ cấu, sắp xếp, đổi mới DN vẫn chưa đạt được như kỳ vọng. Tổng số tiền thu về từ thoái vốn còn thấp so với tổng số vốn đã đầu tư do phần lớn các khoản đầu tư ngoài ngành có hiệu quả thấp, một số thua lỗ, nên khi thoái vốn, Nhà nước phải chịu lỗ. Trong quá trình thoái vốn, các DN gặp rất nhiều khó khăn về cơ chế đánh giá tài sản là giá trị quyền sử dụng đất, định giá thương hiệu, định giá tài sản trí tuệ, việc đối chiếu và xử lý nợ tồn đọng, tìm kiếm đối tác chiến lược... Tái cơ cấu DNNN chưa đạt được kết quả như mong muốn là do những nguyên nhân chủ yếu sau:

- Không ít bộ, ngành, địa phương chưa sát sao, quyết liệt trong chỉ đạo và triển khai thực hiện phương án sắp xếp, CPH, thoái vốn đã được phê duyệt. Đặc biệt, nhận thức của một bộ phận cán bộ ở các cấp, các ngành và các DN về chủ trương tái cơ cấu DN tuy đã có chuyển biến nhưng chưa hiểu đúng ý nghĩa quan trọng của việc tái cơ cấu DN đối với sự phát triển kinh tế - xã hội; còn tư tưởng e ngại, lo lắng về vị trí và vai trò lãnh đạo sau CPH.

- Tiến độ CPH DN chậm (năm 2011 CPH 12 DN, năm 2012 CPH 13 DN); một số khoản đầu tư ngoài ngành có hiệu quả thấp, thua lỗ, không bảo toàn được giá trị đầu tư ban đầu…

- Tiến độ thoái vốn, các TĐKT, tổng công ty nhà nước thực hiện còn hạn chế, nhiều đơn vị chưa thực hiện được hoặc thực hiện chưa có hiệu quả công tác thoái vốn.

- Các DNNN chưa thực sự tập trung vào mục tiêu CPH và triển khai phương án CPH theo kế hoạch. Kết quả tái cơ cấu cho thấy, các DNNN mới chỉ dừng lại ở việc sáp nhập lại với nhau một cách cơ học (chuyển giao DNNN yếu kém của đơn vị này sang cho đơn vị khác quản lý), quy mô của DN tăng nhưng không có sự chuyển biến về chất trong hoạt động và quản lý điều hành. Do đó, việc tái cơ cấu thời gian qua chưa phát huy một cách tối đa năng lực cũng như lợi thế riêng có của từng DN.

- Cơ chế quản lý DNNN chưa theo kịp với thực tiễn hoạt động của các DN. Việc phân tách giữa nhiệm vụ kinh doanh và nhiệm vụ công ích chưa rõ ràng, minh bạch. Cơ chế đảm bảo cho các DNNN được giao hoạt động kinh doanh trong lĩnh vực có mức sinh lời thấp mà khu vực kinh tế tư nhân không muốn hoặc không đủ sức tham gia vào những lĩnh vực cần thiết cho nền kinh tế còn thiếu.

Sửa đổi tiêu chí, danh mục phân loại để đẩy mạnh tái cơ cấu DNNN

Bàn về giải pháp trọng tâm để thúc đẩy tăng trưởng kinh tế năm 2016 và các năm tiếp theo, các chuyên gia cho rằng, việc đẩy mạnh CPH DNNN cần phải đi vào thực chất hơn, như vậy mới có thể tạo sự chuyển biến mạnh mẽ về chất. Trên cơ sở những kết quả đã đạt được, Chính phủ đã đề ra kế hoạch tái cơ cấu cho giai đoạn 2016 – 2020. Theo đó, giai đoạn này, cả nước sẽ thực hiện CPH 174 DN, sáp nhập 1 DN, hợp nhất 4 DN, giải thể 5 DN, chuyển thành Công ty TNHH hai thành viên trở lên 3 DN. Bên cạnh đó, Bộ Kế hoạch và Đầu tư sẽ tiếp tục phân loại, tổng hợp trình Thủ tướng Chính phủ các DN được phân loại theo tiêu chí tại Quyết định sửa đổi Quyết định số 37/2014/QĐ-TTg.

Với kế hoạch này, việc tổ chức tổng kết tình hình tái cơ cấu DNNN giai đoạn 2011 – 2015 là cần thiết, trên cơ sở đó xác định mục tiêu tái cơ cấu DNNN giai đoạn tới theo hướng đẩy nhanh tiến độ và nâng cao hiệu quả việc sắp xếp, tái cơ cấu DNNN; Tiến tới thu gọn số lượng DNNN trong nền kinh tế, tập trung nguồn lực đầu tư nhà nước vào các DNNN quan trọng, cần thiết; các DNNN cần nắm giữ phải thực hiện đồng bộ các giải pháp cơ cấu lại, nâng cao hiệu quả hoạt động và sức cạnh tranh theo cơ chế thị trường, bảo đảm thực hiện tốt nhiệm vụ được giao. Trong quá trình này, cần quan tâm chú trọng thực hiện tốt các yêu cầu sau:

- Để tiếp tục đẩy mạnh tái cơ cấu DNNN theo đúng kế hoạch đề ra, việc sửa đổi, bổ sung về tiêu chí, danh mục phân loại DNNN và DN có vốn nước ngoài là rất cấp bách và cần thiết, nhằm bảo đảm hiệu quả tái cơ cấu DNNN trong giai đoạn tới. Yêu cầu của việc sửa đổi này cũng nhằm thể hiện quyết tâm điều chỉnh để khối DN này có cơ cấu hợp lý, đi đầu trong đổi mới, ứng dụng khoa học công nghệ, giữ vững định hướng xã hội chủ nghĩa của nền kinh tế, tập trung vào những khâu, công đoạn then chốt của một số lĩnh vực như an ninh, quốc phòng, độc quyền tự nhiên, cung cấp hàng hóa, dịch vụ công thiết yếu, một số ngành công nghiệp nền tảng, công nghệ cao có sức lan tỏa lớn; sớm chấm dứt tình trạng đầu tư dàn trải ngoài ngành và hoàn thành việc thoái vốn nhà nước tại các DN có 50% vốn nhà nước…

- Căn cứ tiêu chí, danh mục phân loại DNNN mới, các bộ, ngành, địa phương, TĐKT, tổng công ty nhà nước cần khẩn trương rà soát, bổ sung danh sách DN cần CPH, thoái vốn nhà nước và xây dựng Phương án tổng thể sắp xếp, đổi mới, tái cơ cấu DNNN giai đoạn 2016-2020, sớm trình Thủ tướng Chính phủ phê duyệt. Các bộ, ngành, địa phương, TĐKT, tổng công ty nhà nước lập danh sách những DN đã CPH và bán cổ phần lần đầu nhưng số cổ phần bán được chưa đạt tỷ lệ theo phương án đã được phê duyệt và đề ra lộ trình tiếp tục bán vốn nhà nước báo cáo Thủ tướng Chính phủ.

- Để tiếp tục đẩy mạnh tái cơ cấu DNNN theo đúng kế hoạch đề ra, cần sự vào cuộc quyết liệt của bộ, ngành, các chủ sở hữu và bản thân các DN. Đồng thời, Chính phủ chỉ đạo các bộ, ngành, địa phương, DNNN tiếp tục tập trung nghiên cứu xây dựng hoàn thiện các đề án, chính sách về sắp xếp, đổi mới quản lý và nâng cao hiệu quả hoạt động DNNN, trong đó có tiêu chí phân loại DNNN cho phù hợp với giai đoạn tới.

- Trên cơ sở các tiêu chí phân loại mới ban hành, các bộ, ngành, địa phương, các TĐKT, tổng công ty nhà nước tập trung xây dựng, trình Thủ tướng phê duyệt phương án sắp xếp, đổi mới DNNN, các đơn vị sự nghiệp công lập giai đoạn 2016 – 2020 để triển khai. Cùng với đó, các bộ, ngành, địa phương, các tập đoàn, tổng công ty nhà nước quán triệt, thực hiện kế hoạch, lộ trình tái cơ cấu, coi đây là nhiệm vụ trọng tâm cần tập trung chỉ đạo hoàn thành theo đúng Đề án đã được phê duyệt.

- Cần quyết liệt tiếp tục thực hiện thoái vốn đầu tư ngoài ngành và vốn nhà nước ở DN mà Nhà nước không cần nắm giữ theo lộ trình hợp lý, nhưng không thoái vốn bằng mọi giá. Đối với những trường hợp đầu tư ngoài ngành đang thua lỗ, khẩn trương có phương án để báo cáo các cơ quan có thẩm quyền xem xét, quyết định...

Tài liệu tham khảo:

1. Bộ Tài chính (2015): Tăng cường hợp tác quốc tế trong cải cách quản lý tài chính công;

2. http://tapchitaichinh.vn/tai-chinh-kinh-doanh/tai-chinh-doanh-nghiep/tai-co-cau-doanh-nghiep-nha-nuoc-thuc-trang-va-giai-phap-74017.html;

3.http://thoibaotaichinhvietnam.vn/pages/nhip-song-tai-chinh/2016-03-22/tai-co-cau-doanh-nghiep-nha-nuoc-khong-con-ly-do-de-chan-chu-29922.aspx.