Năng lực đổi mới sáng tạo còn thấp

TS. Huỳnh Thế Du, Đại học Fulbright Việt Nam bình luận: “Đầu vào năng lực đổi mới sáng tạo của Việt Nam khá tốt”. Theo đó, số năm học sinh Việt Nam đến trường trung bình cao hơn so với mức trung bình của thế giới, theo tính toán của Chương trình Phát triển Liên Hợp Quốc (UNDP).

Báo cáo của Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa Liên Hợp Quốc (UNESCO) năm  2017 cho thấy, tỷ lệ du học sinh ra nước ngoài của Việt Nam đứng thứ 9 trong 100 quốc gia trên thế giới, chủ yếu là ở các nước phát triển như Hoa Kỳ, Australia, Pháp… Việt Nam cũng nằm trong nhóm nước có tỷ lệ chi ngân sách cho giáo dục cao.

Tuy nhiên, trên thực tế, “năng lực đổi mới sáng tạo của Việt Nam cũng như mức độ sẵn sàng cho cuộc Cách mạng Công nghiệp lần thứ 4 còn thấp”, Thứ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư Lê Quang Mạnh nhìn nhận.

Ông lấy dẫn chứng, theo báo cáo Năng lực cạnh tranh toàn cầu năm 2018 do Diễn đàn Kinh tế thế giới (WEF) công bố, Việt Nam xếp hạng 82/140 quốc gia về năng lực đổi mới sáng tạo, đạt hệ số điểm 33,4/100. Xếp hạng các tiêu chí thành phần như ứng dụng các bằng sáng chế, chi tiêu cho nghiên cứu và phát triển (R & D) cũng ở mức thấp, lần lượt xếp hạng 89 và 76.

Còn tại Báo cáo về mức độ sẵn sàng cho nền sản xuất trong tương lai của Diễn đàn Kinh tế Thế giới (WEF), Việt Nam chỉ xếp hạng 70/100 quốc gia về nguồn nhân lực, trong đó chỉ số về lao động có chuyên môn cao hạng 81, chất lượng đại học hạng 75, hạng 90 về công nghệ và đổi mới sáng tạo. Bên cạnh đó, mặc dù có khoảng 60% dân số trong độ tuổi lao động, song số lao động qua đào tạo chỉ chiếm gần 40%.

Lý giải điều này, TS. Huỳnh Thế Du cho rằng, thực tế tỷ lệ số người đến tuổi đi học đại học tại Việt Nam lại thấp. Do vậy, muốn phát triển cần tăng tỷ lệ này. Mặt khác, môi trường và văn hóa kinh doanh, bảo vệ quyền sỡ hữu trí tuệ, thể chế cũng là những vấn đề quan trọng ảnh hưởng đến năng lực đổi mới sáng tạo.

Thứ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Trần Văn Tùng bổ sung, thời gian qua, một số doanh nghiệp, tập đoàn trong nước đã đầu tư phát triển công nghệ, qua đó nâng cao năng suất và chất lượng sản phẩm.

Song, trình độ phát triển khoa học công nghệ vẫn chưa tương xứng tiềm năng bởi xuất phát từ nhu cầu tăng trưởng của doanh nghiệp chưa dựa trên công nghệ và đổi mới sáng tạo, mà vẫn dựa vào lao động giá rẻ, khai thác tài nguyên không tái tạo… Thêm vào đó, đa số doanh nghiệp có quy mô vừa và nhỏ, thiếu tầm nhìn dài hạn, thiếu nhân lực chất lượng cao cũng như tiềm lực tài chính để nâng cấp công nghệ.

“Dành cây sáo tốt nhất cho người thổi hay nhất”

Cho rằng năng lực và nhu cầu đổi mới sáng tạo sẽ đưa nước ta bước lên các nấc thang giá trị cao hơn, TS. Huỳnh Thế Du kiến nghị, phải tập trung giải pháp cả phía cung và phía cầu. Theo đó, cần tiếp tục cải cách toàn diện nền giáo dục, tăng tỷ lệ học đại học.

Đồng thời, phải bảo đảm quyền sở hữu trí tuệ, tạo thể chế tốt, xây dựng môi trường và văn hóa kinh doanh lành mạnh. “Cây sáo tốt nhất nên được dành cho người thổi sáo hay nhất, tức là phải nuôi dưỡng được những tài năng thì Việt Nam mới bước lên những nấc thang mới về đổi mới sáng tạo”, ông Du nói.

Đối với lĩnh vực khoa học công nghệ, Thứ trưởng Trần Văn Tùng cho rằng, bên cạnh việc tranh thủ tiếp cận công nghệ thế giới, phải nâng cao năng lực hấp thụ công nghệ của doanh nghiệp trong nước bằng cách đào tạo, đào tạo lại để nâng cao kỹ năng cho đội ngũ kỹ thuật. “Trong thời gian tới, quyền sở hữu trí tuệ, chuyển giao công nghệ và các kết quả nghiên cứu phải được bảo hộ bởi Luật Sở hữu trí tuệ và các văn bản dưới luật”, ông Tùng nhấn mạnh.

Ngoài ra, nhiều ý kiến cho rằng, thời gian tới, để nâng cao năng lực đổi mới sáng tạo của quốc gia cần tăng cường liên kết giữa doanh nghiệp với các trường đại học, viện nghiên cứu theo hướng lấy doanh nghiệp làm trung tâm; các trường đại học là chủ thể nghiên cứu, coi nghiên cứu là nhiệm vụ bắt buộc. Chính phủ cần quan tâm đầu tư xây dựng phòng thí nghiệm trọng điểm, hình thành các trường đại học nghiên cứu mạnh.

Bên cạnh đó, tăng cường hợp tác công tư trong triển khai dự án công nghệ quy mô lớn. Phát triển nhân lực có kỹ năng, có văn hóa sáng tạo; đổi mới trường đào tạo nghề theo hướng đào tạo nhân lực. Đồng thời, tạo bứt phá về hạ tầng thông tin truyền thông, hạ tầng kết nối số, tạo bình đẳng trong tiếp cận nội dung số…

“Việt Nam cần dựa vào đổi mới sáng tạo như lợi thế cạnh tranh quốc gia. Hiện, chúng ta đang nỗ lực đổi mới mô hình tăng trưởng từ lao động giá rẻ, khai thác tài nguyên không tái tạo sang phát triển nền kinh tế đổi mới sáng tạo, kinh tế sáng tạo và quốc gia sáng tạo. Bởi không phải công nghệ mà chính con người với tư duy sáng tạo, văn hóa sáng tạo sẽ quyết định cuộc đua phát triển trong Cách mạng Công nghiệp lần thứ 4”, Thứ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Trần Văn Tùng chia sẻ.