Thanh toán không dùng tiền mặt và những lợi ích

Thanh toán không dùng tiền mặt (TTKDTM) là việc các khoản thanh toán được thực hiện mà không cần tiền mặt. TTKDTM được thực hiện bằng cách chuyển tiền điện tử (thường là chuyển khoản ngân hàng hoặc thanh toán bằng thẻ thanh toán), thông qua các phương tiện thanh toán điện tử như thẻ, ví điện tử, Mobile Banking, Internet Banking... TTKDTM mang lại nhiều lợi ích cho người dùng.

Đối với người mua

Thuận tiện, nhanh chóng: Hình thức thanh toán trực tuyến giúp người mua dễ dàng mua mọi thứ một cách thuận lợi, dễ dàng. Thay vì phải mang theo và chuẩn bị một số tiền lớn mỗi khi ra ngoài, giờ đây người mua chỉ cần mang theo điện thoại hay thẻ thanh toán đều có thể dễ dàng giao dịch ở mọi lúc mọi nơi.

Tiết kiệm chi phí và thời gian: Người mua không còn mất thời gian ra tới cửa hàng, đến đúng giờ, đúng địa chỉ để mua hàng. Ngoài ra, các ngân hàng còn có các chương trình ưu đãi cho người sử dụng ứng dụng như hoàn tiền, tích điểm thưởng, voucher… giúp tiết kiệm chi phí cho người dùng.

Quản lý chi tiêu dễ dàng hơn: Người mua dễ dàng kiểm tra lại các giao dịch, khoản mua của mình để kiểm soát tài chính tốt hơn. Đây chính là một điểm nổi bật mà các hình thức thanh toán trực tuyến mang lại cho người tiêu dùng.

Các hình thức thanh toán linh hoạt: Chỉ cần một tài khoản ngân hàng có đăng ký dịch vụ ngân hàng di động (Mobile banking), người mua sẽ kết nối được với các phương thức thanh toán như tài khoản ngân hàng nội địa, thẻ quốc tế, ví điện tử… giúp thực hiện thanh toán các giao dịch theo nhu cầu của bản thân nhanh chóng.

Đối với người bán

Giúp tăng doanh thu và thu hút thêm khách hàng: Đa dạng các hình thức thanh toán cho cửa hàng sẽ giúp người bán mở rộng được các đối tượng khách hàng. Doanh số từ việc bán hàng và dịch vụ cũng từ đó tăng thêm.

Giảm thiểu rủi ro: Đối với thanh toán tiền mặt, người bán đối mặt với một số thất thoát như tiền rách, mất cắp, nhân viên cửa hàng gian lận… Giao dịch trực tuyến sẽ giúp người bán giải quyết được những rủi ro này. Tiền sau khi giao dịch sẽ chuyển ngay vào tài khoản của chủ cửa hàng, tránh được sai sót trong thanh toán.

Giảm chi phí bán hàng: Nếu như trước đây, các chủ cửa hàng phải mất nhiều thời gian và nhân lực cho việc quản lý tiền mặt, quản lý các dòng tiền ra vào, thu chi hoàn toàn thủ công thông qua tiền mặt thì giờ đây, thanh toán trực tuyến giúp các chủ cửa hàng giảm đi được khoản chi phí cho việc quản lý, bảo quản dòng tiền và quản lý tài chính, nhờ vậy cũng giảm được chi phí bán hàng.

Quản lý kinh doanh chặt chẽ hơn, tránh thất thoát: Ngoài việc giúp chủ cửa hàng quản lý dòng tiền chặt chẽ, tránh sai sót thông qua việc thanh toán trực tuyến, tiền chuyển thẳng vào tài khoản của chủ cửa hàng thì việc thanh toán trực tuyến còn giúp chủ cửa hàng tránh được việc “bom hàng”. Chủ cửa hàng hoàn toàn có thể yêu cầu khách hàng thanh toán tiền hàng trước, nhận hàng sau.

Lợi ích đối với Nhà nước

TTKDTM giúp các cơ quan quản lý nhà nước giảm chi phí in ấn tiền, chi phí vận chuyển, kiểm đếm và bảo quản tiền; Hạn chế được lượng tiền mặt lưu thông, giúp giảm thiểu lạm phát, ổn định nền kinh tế quốc dân; Thu hút nhiều hơn các khoản tiền nhàn rỗi trong xã hội, tăng nguồn vốn đầu tư, mở rộng sản xuất.

Bên cạnh đó, TTKDTM còn giúp tăng cường hiệu quả công tác phòng chống tham nhũng, tội phạm kinh tế; cải cách hành chính nhà nước, xây dựng chính phủ điện tử; Góp phần đa dạng hóa các dịch vụ ngân hàng, đáp ứng được các nhu cầu ngày càng cao của xã hội trong lĩnh vực tài chính, ngân hàng.

Thực trạng thanh toán không dùng tiền mặt tại Việt Nam

Kết quả đạt được

Tại Việt Nam, Chính phủ cũng đã ban hành nhiều chính sách, đề án nhằm thúc đẩy TTKDTM như: Đề án phát triển TTKDTM giai đoạn 2021-2025; Chiến lược tài chính toàn diện quốc gia đến năm 2025, định hướng đến năm 2030. TTKDTM tăng trưởng 50% trong năm 2023. Tính đến cuối năm 2023, TTKDTM đạt khoảng 11 tỷ giao dịch, tăng gần 50% so với năm 2022. Tổng giá trị giao dịch đạt hơn 200 triệu tỷ đồng… Trong đó, thanh toán qua kênh internet đạt gần 2 tỷ giao dịch, với giá trị đạt trên 52 triệu tỷ đồng (tăng hơn 56% về số lượng và 5,8% về giá trị so với năm 2022); qua kênh điện thoại di động đạt hơn 7 tỷ giao dịch với giá trị đạt hơn 49 triệu tỷ đồng (tăng hơn 61% về số lượng và gần 12% về giá trị); qua phương thức QR code đạt gần 183 triệu giao dịch, với giá trị đạt hơn 116 nghìn tỷ đồng (tăng gần 172% về số lượng và hơn 74% về giá trị so với năm trước).

Giá trị giao dịch qua ATM khoảng 2,6 triệu tỷ đồng, giảm hơn 9% so với 2022. Việc mở tài khoản trực tuyến được triển khai từ cuối tháng 3/2021, đến nay, gần 27 triệu tài khoản thanh toán được mở bằng phương thức điện tử (eKYC) đang hoạt động và 12,9 triệu thẻ đang lưu hành phát hành bằng eKYC. Mạng lưới ATM, POS được phủ sóng đến tất cả các tỉnh, thành trên cả nước, đến cuối tháng 11/2023, toàn thị trường có 21.014 máy ATM và 513.550 máy POS (tăng tương ứng 0,6% và 26,89% so với cùng kỳ năm 2022).

Tính đến cuối tháng 12/2023, Ngân hàng Nhà nước đã cấp giấy phép hoạt động cung ứng dịch vụ trung gian thanh toán cho 51 tổ chức không phải là ngân hàng cung ứng dịch vụ trung gian thanh toán trên thị trường. Trong đó, dịch vụ chuyển mạch tài chính và dịch vụ bù trừ điện tử: 1 tổ chức, dịch vụ cổng thanh toán điện tử; 49 tổ chức, dịch vụ hỗ trợ thu hộ, chi hộ; 49 tổ chức, dịch vụ hỗ trợ chuyển tiền điện tử; 14 tổ chức và dịch vụ ví điện tử.

Đến cuối năm 2023, số lượng ví điện tử đang hoạt động là 36,23 triệu ví (chiếm 63,23% trong tổng số gần 57,31 triệu ví điện tử đã được kích hoạt), với tổng số tiền trên các ví này là khoảng 2,96 nghìn tỷ đồng. Từ 1/7/2024, giao dịch chuyển tiền trên 10 triệu đồng phải xác thực sinh trắc học để chứng minh tài khoản chính chủ.

Thực tế qua hơn 3 năm, Việt Nam đã nỗ lực triển khai đồng bộ các nhiệm vụ, giải pháp của Chiến lược tài chính hướng đến TTKDTM và đạt được nhiều thành tựu đáng kể trong việc nâng cao khả năng tiếp cận sản phẩm, dịch vụ tài chính cho người dân, doanh nghiệp trong nền kinh tế.

Một số khó khăn, thách thức

Thói quen tiêu dùng bằng tiền mặt để thanh toán vẫn chiếm tỷ lệ lớn và còn khá phổ biến tại Việt Nam, đặc biệt là ở khu vực nông thôn, vùng sâu, vùng xa. Bên cạnh đó, các rủi ro tiềm ẩn về tính bảo mật thông tin khi TTKDTM cũng khiến cho người dân chưa sẵn sàng sử dụng hình thức TTKDTM; Các yếu tố khác như: phí giao dịch, phí duy trì tài khoản ngân hàng… còn cao. Do vậy, việc sử dụng tiền mặt thanh toán giao dịch nhỏ, lẻ vẫn là hình thức chi tiêu phù hợp với đại đa số người dân.

Hành lang pháp lý liên quan đến dữ liệu người dùng, bảo vệ quyền lợi của khách hàng trong thanh toán, bảo vệ tính riêng tư dữ liệu khách hàng cũng chưa thật chặt chẽ, chẳng hạn chưa có quy định cụ thể về việc lộ thông tin khách hàng, đánh cắp dữ liệu cá nhân.

Cơ sở hạ tầng công nghệ chậm và chưa đồng bộ, còn hạn chế về nguồn lực công nghệ thông tin trong phát triển TTKDTM. Chưa có sự liên kết, phối hợp chặt chẽ và chia sẻ hạ tầng thanh toán với nhau giữa các ngân hàng, trung gian thanh toán và các công ty cung cấp giải pháp thanh toán điện tử, đã gây ra sự lãng phí cơ sở hạ tầng phục vụ hoạt động thanh toán điện tử mà không tận dụng được hạ tầng chung.

Mạng lưới chi nhánh và cơ sở hạ tầng thanh toán của các tổ chức cung ứng dịch vụ đa phần tập trung ở khu vực đô thị, ở khu vực nông thôn, mặc dù cũng phát triển, nhưng tốc độ phát triển chưa được như kỳ vọng.

Một số sản phẩm dịch vụ thanh toán không bằng tiền mặt chưa được thiết kế theo hướng hướng tới khách hàng, phù hợp với nhu cầu của người tiêu dùng khu vực nông thôn, do đó chưa phát huy được tối đa dịch vụ.

Ngoài ra, tội phạm, gian lận trong thanh toán điện tử gần đây có chiều hướng gia tăng trong bối cảnh các dịch vụ, giao dịch trực tuyến trở nên phổ biến với những hành vi, thủ đoạn mới, tinh vi hơn và sử dụng công nghệ nhiều hơn, dẫn đến tâm lý e ngại sử dụng dịch vụ.

Cùng với đó, hoạt động thông tin tuyên truyền về các hình thức TTKDTM chưa được quan tâm, chú trọng. Những mục tiêu chiến lược, định hướng và các chính sách lớn để phát triển hoạt động TTKDTM chưa được công chúng nhận thức đầy đủ và đúng đắn. Vì vậy, không chỉ người dân mà cả các doanh nghiệp hiểu biết còn ít hoặc hiểu biết mơ hồ về các dịch vụ thanh toán và phương tiện thanh toán TTKDTM.

Giải pháp thúc đẩy thanh toán không dùng tiền mặt tại Việt Nam

Để thúc đẩy TTKDTM ở Việt Nam, một số giải pháp cần tập trung thực hiện gồm:

Một là, hoàn thiện hành lang pháp lý, cơ sở hạ tầng cho hoạt động TTKDTM, thanh toán điện tử, đáp ứng yêu cầu phát triển các mô hình, sản phẩm dịch vụ thanh toán mới; các chính sách, quy định khuyến khích TTKDTM, như: giảm thuế, phí đối với các giao dịch TTKDTM, ưu đãi cho các doanh nghiệp chấp nhận TTKDTM.

Hai là, các tổ chức tín dụng tiếp tục nghiên cứu và đầu tư trang bị công nghệ hiện đại, đảm bảo độ an toàn, tính bảo mật cho các giao dịch TTKDTM, từ đó nâng cao chất lượng dịch vụ; Đa dạng hóa các sản phẩm, dịch vụ TTKDTM phù hợp với nhu cầu của người dân; Tăng cường sự phối hợp với các doanh nghiệp, tổ chức để thúc đẩy chấp nhận TTKDTM; Nâng cao trình độ cho nhân viên, giúp cho họ có thể hỗ trợ khách hàng một cách nhanh chóng, đúng nhu cầu, rút ngắn thời gian giao dịch và giảm các mức phí dịch vụ để TTKDTM thật sự là lựa chọn ưu tiên khi thực hiện giao dịch thanh toán.

Ba là, đẩy mạnh công tác truyền thông về lợi ích của TTKDTM, cách thức sử dụng các phương tiện TTKDTM thông qua các kênh truyền thông đại chúng, mạng xã hội... nhằm tạo sự hấp dẫn thu hút khách hàng.

Bốn là, Các cơ quan, tổ chức, doanh nghiệp cần tăng cường kết nối, phối hợp để thúc đẩy TTKDTM. Các tổ chức tín dụng, tổ chức trung gian thanh toán cần phối hợp với các doanh nghiệp, tổ chức để đưa ra các sản phẩm, dịch vụ TTKDTM phù hợp với nhu cầu của thị trường.

Năm là, mỗi khách hàng cũng nên tự trang bị kiến thức trong các giao dịch TTKDTM, để tận dụng được tối đa các tiện ích, hạn chế thấp nhất những rủi ro phát sinh.

Tài liệu tham khảo:

1. Ban Chỉ đạo quốc gia về tài chính toàn diện (2022), Phiên họp lần thứ nhất ngày 6/8/2022;
2. Thủ tướng Chính phủ (2022), Quyết định số 411/QĐ-TTG ngày 31/3/2022 phê duyệt Chiến lược quốc gia phát triển kinh tế số và xã hội số đến năm 2025, định hướng đến năm 2030;
3. Thủ tướng Chính phủ (2020), Chỉ thị số 22/CT-TTg ngày 26/5/2020 về việc đẩy mạnh triển khai các giải pháp phát triển TTKDTM tại Việt Nam;
4. Ngân hàng Nhà nước (2022), Tỷ trọng tiền mặt lưu thông trên tổng phương tiện thanh toán, https://www.sbv.gov.vn/;
5. Nguyễn Thị Thùy Hương (2021), TTKDTM ở Việt Nam: Thực trạng và giải pháp, Tạp chí Kinh tế và Dự báo, số 22, tháng 8/2021.
6. Nguyễn Thùy Linh và cộng sự (2022), Thực trạng và giải pháp phát triển TTKDTM trong xu hướng nền kinh tế số tại Việt Nam, Tạp chí Khoa học – Trường Đại học Mở Hà Nội, Số 94 (8/2022), 41-53.