Phục hồi tổng cầu vẫn gặp nhiều thách thức

Đánh giá về triển vọng kinh tế Việt Nam Ấn phẩm Đánh giá Kinh tế Việt Nam thường niên 2023 được công bố tại Hội thảo khoa học quốc gia: Kinh tế Việt Nam năm 2023 và triển vọng năm 2024 "Thúc đẩy tổng cầu để tăng trưởng kinh tế trong bối cảnh mới" tổ chức ngày 17/4 cho rằng, tác động của các yếu tố bất lợi, bấp bênh từ tình hình kinh tế thế giới khiến những dự báo về tăng trưởng Việt Nam trong năm 2024 đều được điều chỉnh giảm so với năm 2023.

Dự báo tăng trưởng kinh tế do các tổ chức quốc tế đưa ra ở mức 5,5 - 6,0%, thấp hơn so với kế hoạch 6,0 - 6,5% do Quốc hội đề ra. Nhìn chung năm 2024, kinh tế Việt Nam sẽ đối diện với nhiều tác động bất ổn, khó lường và tiêu cực từ kinh tế thế giới.

“Tác động từ sự suy giảm và bất ổn của nền kinh tế thế giới dồn nén từ đại dịch COVID-19 cho tới nay nhiều khả năng vẫn sẽ tiếp tục tác động đến nền kinh tế Việt Nam, ít nhất trong nửa đầu năm 2024, trước khi đón nhận những dấu hiệu tích cực, khả quan hơn”, ấn phẩm viết.

Theo nhóm tác giả, ở trong nước, những động lực truyền thống đến từ tổng cầu (đầu tư, tiêu dùng và xuất khẩu) còn yếu, khu vực doanh nghiệp còn đang đối mặt với nhiều khó khăn, trong khi động lực tăng trưởng mới còn chưa rõ ràng.

Môi trường tài chính và vĩ mô như hệ thống tài chính tiền tệ, thị trường trái phiếu doanh nghiệp, thị trường vàng và thị trường bất động sản còn chứa đựng nhiều rủi ro.

Bên cạnh đó, những thay đổi thể chế để tạo điều kiện cho các động lực tăng trưởng mới còn chậm trễ trong việc ban hành, thực thi công vụ còn chậm do tâm lý sợ sai, sợ trách nhiệm vẫn còn phổ biến.

Trong khi đó, chất lượng tăng trưởng còn thấp, mô hình tăng trưởng chưa có nhiều cải thiện. “Vì vậy, năm 2024 dự báo kinh tế Việt Nam vẫn phải đối mặt với nhiều khó khăn, thách thức. Khả năng tăng trưởng như mục tiêu đề ra là rất khó khăn”, nhóm tác giả dự báo.

Phát biểu tại hội thảo, GS.,TS. Phạm Hồng Chương - Hiệu trưởng Trường Đại học Kinh tế Quốc dân cho rằng, tổng cầu đóng vai trò quan trọng trong xác định mức độ hoạt động kinh tế và việc làm trong nền kinh tế.

Tổng cầu giảm cho thấy nền kinh tế có nguy cơ suy thoái, điều này ảnh hưởng đến đến mức tăng trưởng chung của nền kinh tế, gây ra các hậu quả như sản xuất công nghiệp sụt giảm, thất nghiệp tăng cao, giảm thu nhập và chi tiêu của người dân…

“Vì vậy, phục hồi tổng cầu là một nhiệm vụ quan trọng đối với Việt Nam, điều này đòi hỏi Chính phủ và các bộ, ban, ngành liên quan cần khẩn trương có những biện pháp thích hợp, kịp thời để củng cố các động lực tăng trưởng từ phía tổng cầu, từ đó phục hồi tổng cầu, tạo tiền đề phát triển kinh tế trong bối cảnh mới”, GS.,TS. Phạm Hồng Chương nhấn mạnh.

4 nhóm khuyến nghị chính sách

Trong bối cảnh mô hình kinh tế chưa có cải thiện về chiều sâu, để đạt mục tiêu tăng trưởng cao ngay trong năm 2024 (ngắn hạn), Chính phủ sẽ phải dựa chủ yếu vào các chính sách trọng cầu.

Các động lực tăng trưởng từ phía tổng cầu (đầu tư, tiêu dùng, xuất khẩu) cần được hồi phục nhanh chóng và đẩy mạnh hơn nữa. Trên cơ sở đó, nhóm tác giả đưa ra 4 nhóm khuyến nghị chính sách, cụ thể:

Khuyến nghị chính sách vĩ mô thúc đẩy tổng cầu: Về chính sách tài khóa (CSTK), Chính phủ có thể xem xét tiếp tục đẩy mạnh CSTK nghịch chu kỳ nhằm thúc đẩy tổng cầu và đạt được tăng trưởng ổn định trong bối cảnh suy thoái, đặc biệt khi ngân sách không quá căng thẳng và nợ công có xu hướng giảm.

Cần tích cực và chủ động sử dụng CSTK trong kích thích tăng trưởng nhằm đối phó với những vấn đề của suy giảm tăng trưởng.

Cụ thể, cần đẩy mạnh giải ngân đầu tư công một cách có hiệu quả và có thể xem xét tiếp tục giảm một số loại thuế và phí để hỗ trợ doanh nghiệp và để kích cầu.

Về phía tiền tệ, để tạo điều kiện hỗ trợ thúc đẩy tăng trưởng tín dụng đạt mục tiêu, Ngân hàng Nhà nước cần ban hành và chỉnh sửa một số văn bản pháp lý liên quan tới tiếp cận tín dụng.

Đồng thời, triển khai một số chính sách nhằm tăng cường mức độ tiếp cận tín dụng, nhất là đối với nhóm DNNVV, cũng như giảm lãi suất cho vay….

Khuyến nghị chính sách thúc đẩy đầu tư: Nhóm tác giả khuyến nghị Chính phủ, các bộ, ngành và địa phương nên ưu tiên chú trọng vào ba vấn đề lớn sau:

Thứ nhất, cần tháo gỡ vướng mắc giải ngân vốn đầu tư công. Tập trung thực hiện đồng bộ các giải pháp cơ bản sau nhằm huy động và sử dụng hiệu quả vốn đầu tư toàn xã hội, từ đó thúc đẩy tổng cầu và tăng trưởng kinh tế trong năm 2024.

Thúc đẩy đầu tư công mà trọng tâm là cơ sở hạ tầng, các dự án, công trình giao thông quan trọng, trọng điểm quốc gia, phát triển nhà ở xã hội và trường học. Đây là những chính sách vừa kích tổng cầu trong ngắn hạn, vừa tạo cung dài hạn và hạn chế tác động phụ của các chính sách trọng cầu.

Cùng với đó, để thúc đẩy giải ngân vốn đầu tư công, cần có các giải pháp sửa đổi, hoàn thiện quy định pháp luật theo hướng giảm vướng mắc trong tất cả các khâu quản lý dự án, từ chuẩn bị đến quy hoạch và thực hiện.

Thứ hai, tạo môi trường đầu tư thuận lợi cho khu vực tư nhân. Cụ thể, tiếp tiếp tục nghiên cứu, cắt giảm thực chất những điều kiện kinh doanh đang là rào cản đối với hoạt động sản xuất kinh doanh; đẩy mạnh cải cách hành chính, thực thi hiệu quả thủ tục một cửa tạo môi trường kinh doanh thuận lợi cho doanh nghiệp thành lập và phát triển; hạn chế các tác động bất lợi đến doanh nghiệp…

Thứ ba, cải thiện khả năng tiếp cận vốn tín dụng của các doanh nghiệp. Nhằm giúp khơi thông dòng vốn tín dụng, tạo điều kiện thuận lợi cho các doanh nghiệp, đặc biệt là DNNVV, sớm phục hồi sản xuất kinh doanh…

Khuyến nghị chính sách kích cầu tiêu dùng: Theo nhóm tác giả, tiêu dùng cuối cùng hiện đóng vai trò lớn nhất trong tổng cầu. Do đó, Chính phủ có thể thực hiện các chính sách kích cầu tiêu dùng liên quan tới hai nhóm vấn đề sau:

Đối với tiêu dùng nội địa, cần kích thích chi tiêu người tiêu dùng thông qua: (1) Gia tăng trợ cấp an sinh xã hội cho người nghèo, người bị mất việc làm (cả khu vực chính thức và phi chính thức); (2) Nâng mức thu nhập chịu thuế và giảm thuế suất thu nhập cá nhân; (3) Giảm thuế giá trị gia tăng hàng thiết yếu nội địa để tăng nhu cầu chi tiêu; (4) Tiếp tục thực hiện cải cách tiền lương nhằm kích thích tiêu dùng, góp phần tăng tổng cầu.

Về cải thiện an sinh xã hội cho người nghèo, cần xác định rõ nguyên nhân và triển khai quyết liệt. Phải đưa nhóm yếu thế vào trung tâm, trọng tâm của các chính sách an sinh xã hội.

Để sự hỗ trợ đến được đúng nhóm đối tượng, các giải pháp có thể được thực thi như: (i) Phát triển hệ thống bảo hiểm xã hội đồng bộ, đa dạng, chất lượng, kết hợp có hiệu quả giữa bảo hiểm mang tính chất xã hội và bảo hiểm mang tính chất dịch vụ thương mại, nhằm đáp ứng các nhu cầu khác nhau của người dân; (ii) Ưu tiên đầu tư nguồn lực tài chính cho an sinh xã hội…

Khuyến nghị chính sách phát triển thương mại quốc tế: Nhóm tác giả khuyến nghị mở rộng giao thương với các thị trường trong các FTA đã ký kết; Thực hiện rà soát và ban hành tiêu chuẩn khung pháp lý về sản xuất xanh cho các doanh nghiệp Việt Nam. Điều này sẽ giúp các doanh nghiệp Việt Nam có thể tiếp cận được tới những thị trường có yêu cầu cao như EU.

Đồng thời, khung pháp lý liên quan đến cấp tín dụng xanh, phát hành trái phiếu xanh cũng cần được sớm hoàn thiện để các doanh nghiệp dễ dàng tiếp cận được nguồn vốn và để các tổ chức tín dụng có thể thuận lợi hơn trong công tác cấp tín dụng xanh.

Tiếp tục hoàn thiện thể chế, chính sách xuất nhập khẩu và cải thiện môi trường đầu tư, kinh doanh, hướng đến tạo lập môi trường cạnh tranh bình đẳng, công bằng; Chuyển dịch cơ cấu hàng hóa xuất nhập khẩu theo hướng tích cực.

Để xuất nhập khẩu thực sự mang lại hiệu quả tích cực nhất cho nền kinh tế, cần đẩy mạnh xuất khẩu trong các lĩnh vực tạo ra giá trị gia tăng lớn.