Ngày 8/10/2021, Diễn đàn hợp tác toàn cầu về Chương trình chống xói mòn cơ sở thuế và dịch chuyển lợi nhuận (BEPS) mà Việt Nam là một thành viên, đã ban hành tuyên bố về Khung giải pháp Hai trụ cột để giải quyết các thách thức phát sinh từ nền kinh tế số với sự đồng thuận của 136 nước thành viên. Việc tham gia Quy tắc Thuế tối thiểu toàn cầu sẽ tạo điều kiện để gia tăng nguồn thu thuế từ các doanh nghiệp FDI, nhưng cũng đặt Việt Nam trước những thách thức mới về thu hút các dự án FDI trọng điểm.

Phát biểu tại Hội thảo "Thuế tối thiểu toàn cầu và những vấn đề đặt ra với Việt Nam", Phó Tổng cục trưởng Tổng cục Thuế cho biết, dự kiến, cuối năm 2023 "Quy tắc Thuế tối thiểu toàn cầu" (nằm trong khuôn khổ Chương trình hành động chống xói mòn cơ sở tính thuế và chuyển lợi nhuận - BEPS) sẽ được các nước tham gia bắt đầu thực thi. Trước đòi hỏi rất cấp bách về thời gian, ngay từ đầu năm nay, Thủ tướng Chính phủ đã giao Bộ Tài chính nghiên cứu và đưa đề xuất liên quan tới vấn đề này.

Phó Tổng cục trưởng Tổng cục Thuế Đặng Ngọc Minh cho rằng, Quy tắc này được lường trước sẽ ảnh hưởng lớn tới cả các nước đang phát triển, thu hút đầu tư như Việt Nam. Thời gian qua, Việt Nam đã tham gia sâu rộng vào tiến trình hội nhập quốc tế. Cho đến thời điểm hiện tại, Việt Nam đã tham gia ký kết 83 hiệp định song phương về thuế với các nước trên thế giới. Vì vậy, việc tham gia hiệp định đa phương BEPS khiến Việt Nam phải sửa đổi cả 83 hiệp định song phương để phù hợp với hiệp định mới.

Tháng 2/2022, Việt Nam đã tham gia Chương trình hành động BEPS; đặc biệt Việt Nam đã ký kết Hiệp định đa phương để sửa đổi toàn bộ 83 hiệp định tránh đánh thuế hai lần. Tới đây, Việt Nam sẽ tham gia hiệp định về minh bạch, trao đổi thông tin. 

Phó Tổng cục trưởng Tổng cục Thuế cho biết, Việt Nam đang được đánh giá là "thiên đường đầu tư", nhưng lại không được coi là "thiên đường thuế" khi đầu tư của Việt Nam để phục vụ sản xuất kinh doanh, cho sự phát triển của Việt Nam. Hiện nay có hơn 30.000 dự án đầu tư đang hoạt động của nhà đầu tư nước ngoài có số vốn lên đến khoảng 386 tỷ USD, tập trung chủ yếu vào lĩnh vực công nghiệp chế biến, chế tạo, sản xuất, phân phối điện, khí đốt và bất động sản... Có thể nói, đóng góp của đầu tư nước ngoài trong cơ cấu nền kinh tế cũng như thu ngân sách đã tăng cả về quy mô lẫn cơ cấu.

Đối với Chương trình hành động BEPS, Việt Nam đã tham gia đàm phán, theo dõi đàm phán 2 Trụ cột; trong đó, Trụ cột 1 về thuế dịch vụ xuyên biên giới, Trụ cột 2 là về thuế thu nhập doanh nghiệp (TNDN) và Thuế tối thiểu toàn cầu. 

"Quy tắc Thuế tối thiểu toàn cầu" đặt ra mức thuế tối thiểu toàn cầu là 15% đối với các tập đoàn đa quốc gia có tổng doanh thu từ 750 triệu Euro trở lên và ước tính tạo ra khoảng trên 150 tỷ USD thuế TNDN toàn cầu hằng năm. Quy định này là một hệ thống phối hợp về thuế nhằm đảm bảo các công ty đa quốc gia lớn phải trả mức thuế tối thiểu đối với thu nhập phát sinh tại mỗi khu vực pháp lý mà họ hoạt động, chống tình trạng chuyển lợi nhuận sang các thiên đường thuế, chống cạnh tranh đầu tư quốc tế bằng biện pháp đua nhau hạ thuế suất cho đến 0% để thu hút đầu tư.

Quy tắc này cho phép các quốc gia được điều chỉnh Thuế tối thiểu ở mức 15%. Các doanh nghiệp phải kê khai hoạt động đầu tư quốc tế, nếu mức thuế áp dụng tại các quốc gia mà họ đến đầu tư thấp hơn 15% thì nộp số thuế thiếu về nước đầu tư nơi đóng trụ sở chính, chủ yếu là các nước phát triển xuất khẩu vốn. Điều này giúp vô hiệu hoá chính sách ưu đãi của các "thiên đường thuế".

Có thể hiểu rằng, Trụ cột 2 giúp các quốc gia thu hẹp lỗ hổng quản lý thuế quốc tế và ngăn chặn tình trạng lợi nhuận của các công ty đa quốc gia được chuyển đến những vũng lãnh thổ có thuế suất thấp, miễn thuế trong khi thực tế những nơi này có ít hoặc không có các hoạt động kinh tế thực chất. Trong khi đó, còn chúng ta dùng các ưu đãi thuế nhằm thu hút các tập đoàn đa quốc gia để phát triển kinh tế, tạo công ăn việc làm cho lao động trong nước, đóng góp GDP nên không thể áp dụng tương tự như các "thiên đường thuế".

Do vậy, quan điểm của Bộ Tài chính là ở thời điểm hiện tại, Việt Nam cần có tiếng nói để bảo lưu quyền của các nước đang phát triển trong thu hút đầu tư nước ngoài hỗ trợ tăng trưởng kinh tế qua một điều khoản chuyển tiếp. Việt Nam và các nước đang phát triển - cùng chung hoàn cảnh có thể yêu cầu một điều khoản chuyển tiếp, giãn khoảng thời gian quy tắc có hiệu lực thêm 2-3 năm; song song với đó là các đàm phán song phương giữa Việt Nam và một số quốc gia có hợp tác chiến lược. Giải pháp này được cho là có tính khả thi cao.

Cùng với đó, Việt Nam cũng đang chuẩn bị sửa đổi quy định về thuế TNDN. Trong thời gian này, cần bàn tới sửa thuế TNDN đối với các doanh nghiệp đầu tư nước ngoài, làm sao để phù hợp với các hiệp định hiện hành và có tính bền vững.

Với Việt Nam, hiện tổng số thu thuế suất ưu đãi đầu tư nước ngoài là 12,3%. Đáng chú ý, trong hơn 30.000 dự án đầu tư đang hoạt động Việt Nam chỉ tập trung ưu đãi thuế từ 2,75% - 5,95% với một số dự án - đó là ưu đãi của Việt Nam để thu hút dự án lớn, phù hợp với nhu cầu của Việt Nam. Trong khi đó, việc thực thi Thuế tối thiểu toàn cầu ở mức 15% sẽ làm giảm hiệu quả ưu đãi thuế cho đầu tư nước ngoài.

Nếu Việt Nam tiếp tục miễn giảm thuế thì có thể coi là trực tiếp tài trợ cho các nước phát triển và ảnh hưởng quyết định đầu tư mở rộng hoặc duy trì đầu tư của các doanh nghiệp xuyên quốc gia đang hoạt động tại Việt Nam và các doanh nghiệp vệ tinh khác; giảm động lực đầu tư của các doanh nghiệp mới đang có kế hoạch vào Việt Nam...

Đại diện Tổng cục Thuế cho rằng, vần đề đặt ra ở thời điểm hiện tại là Việt Nam cần có những giải pháp để đảm bảo quyền lợi nhà đầu tư và Nhà nước lâu dài, bền vững. Từ góc độ cơ quan xây dựng và thực thi chính sách, Bộ Tài chính mong muốn tiếp nhận các góp ý từ phía các hiệp hội, các nhà đầu tư - đối tượng chịu ảnh hưởng trực tiếp từ BEPS.