Sự bùng phát của dịch bệnh Covid-19 trên toàn cầu không chỉ tạo ra sự khủng hoảng về y tế mà còn là nguyên nhân dẫn đến cuộc khủng hoảng nghiêm trọng đối với kinh tế và thị trường lao động trên toàn cầu, trong đó có Việt Nam. Từ cuối tháng 01/2020, sau khi đại dịch Covid-19 xuất hiện, hàng loạt các doanh nghiệp, cơ sở kinh doanh trên cả nước đã phải cắt giảm nhân lực, cho lao động nghỉ việc luân phiên hoặc chỉ sản xuất cầm chừng do nhiều nguyên nhân…

Doanh nghiệp vừa và lớn bị ảnh hưởng tiêu cực

Báo cáo về tình hình lao động, việc làm quý I và 4 tháng đầu năm 2020 của Tổng cục Thống kê (Bộ Kế hoạch và Đầu tư) cho thấy, kết quả điều tra doanh nghiệp bị ảnh hưởng bởi dịch Covid-19 và báo cáo đánh giá của các địa phương về tình hình lao động việc làm gửi về, tính đến giữa tháng 4, có gần 5 triệu lao động bị ảnh hưởng bởi dịch Covid-19. Trong đó, các lao động trong ngành công nghiệp chế tạo, chế biến bị ảnh hưởng nhiều nhất với 1,2 triệu người; ngành bán buôn, bán lẻ hơn 1,1 triệu người và lao động dịch vụ, lưu trú hơn 740 nghìn người. Cùng với đó, có khoảng 54% lao động bị ảnh hưởng đang làm việc trong các cơ sở sản xuất, kinh doanh cá thể, 46% lao động bị ảnh hưởng đang làm việc doanh nghiệp, hợp tác xã.

Mặt khác, nhóm lao động bị ảnh hưởng của dịch Covid-19 trong các doanh nghiệp, hợp tác xã chủ yếu là lao động tạm nghỉ việc chiếm gần 60%; hơn 28% lao động bị giãn việc do nghỉ luân phiên và 13% lao động bị mất việc. Nhóm đối tường này đang chịu áp lực lớn từ chi phí cuộc sống và việc làm cho bản thân và gia đình.

Có khoảng 84,8% doanh nghiệp được khảo sát cho biết gặp khó khăn do ảnh hưởng của dịch Covid-19, các doanh nghiệp quy mô lớn, vừa chịu tổn thất nhiều hơn so với doanh nghiệp siêu nhỏ. Có hơn 90% doanh nghiệp lớn và vừa cho biết họ gặp khó khăn trong 4 tháng đầu năm.

Tính đến thời điểm 31/3, khi cả nước chưa thực hiện cách ly xã hội theo Chỉ thị 16/TCT-TTg của Thủ tướng, dịch Covid-19 làm cho gần 1 triệu lao động bị ảnh hưởng việc làm. Theo đó, có hơn 523 nghìn lao động tạm thời không tham gia thị trường lao động, hơn 403 nghìn lao động thiếu việc làm và hơn 47 nghìn lao động tạm thời nghỉ việc vì lý do giãn việc, tạm ngừng sản xuất, kinh doanh do lượng khách hàng giảm. Hơn nữa, lực lượng lao động của Việt Nam đang có xu hướng giảm, tỷ lệ lao động qua đào tạo, có bằng và chứng chỉ vẫn ở mức thấp.

Lao động trẻ có xu hướng giảm

Thống kê trong quý I/2020, lực lượng lao động từ 15 tuổi trở lên là 55,3 triệu người, giảm hơn 670 nghìn người so với quý trước và giảm hơn 140 nghìn người so với cùng kỳ năm trước. Đây là năm đầu tiên, lực lượng lao động Việt Nam có xu hướng suy giảm.

Đáng nói, hiện vẫn còn gần 36% lao động làm công hưởng lương nhưng không được ký hợp đồng lao động, số lao động là 9,4 triệu người. Cụ thể, có gần 82% số người làm việc theo hình thức “thỏa thuận miệng”, còn hơn 18% số người làm việc không có bất kỳ hợp đồng hay thỏa thuận nào với chủ sử dụng lao động.

Tỷ lệ thất nghiệp, thiếu việc làm và tỷ lệ thanh niên không đi học, không đi làm có xu hướng tăng. Trong đó, số người thất nghiệp trong độ tuổi lao động quý I năm nay đạt gần 1,1 triệu người, tỷ lệ thất nghiệp ở thành thị cao hơn ở nông thôn, tương ứng với tỷ lệ 3,18% so với 1,7%.

Khảo sát về thu nhập bình quân hàng tháng của người lao động trong quý I năm 2020 đạt 6,2 triệu đồng, tăng hơn 350.000 đồng so với các quý trước và tăng 470.000 đồng so với cùng kỳ năm trước. Lao động thành thị có thu nhập cao hơn nông thôn với 8,2 triệu đồng, cao hơn 3 triệu đồng so với thu nhập ở nông thôn.

Có thể thấy được những diễn biến phức tạp của dịch Covid-19 đã có tác động tiêu cực của đến tình hình lao động, việc làm tại hầu hết các ngành sản xuất, kinh doanh và những khó khăn rất có thể sẽ còn kéo dài trong thời gian tới. Có lẽ, điều mà những người bị ảnh hưởng bởi Covid-19 cần nhất lúc này là những gói hỗ trợ của Chính phủ sớm được triển khai đồng bộ. Có như vậy, khi doanh nghiệp vượt qua được giai đoạn hiện nay, thì việc làm cũng được duy trì, tỷ lệ mất việc làm sẽ không tăng lên quá cao. Khi trường lao động dần “hồi sức” thì cũng chính là cơ hội để nền kinh tế phục hồi và tăng trưởng mạnh mẽ.