Chấm dứt cuộc đua xuống đáy về ưu đãi thuế

Sau nhiều nỗ lực nghiên cứu, đề xuất xây dựng của Bộ Tài chính, Nghị quyết số 107/2023/QH15 về việc áp dụng thuế thu nhập doanh nghiệp bổ sung theo Quy định Chống xói mòn cơ sở thuế toàn cầu (GloBE) về thuế tối thiểu toàn cầu đã chính thức được Quốc hội ban hành và sẽ được áp dụng ngay từ ngày 1/1/2024.

Không phải ngẫu nhiên mà việc áp dụng thuế tối thiểu toàn cầu được Việt Nam chuẩn bị kĩ lưỡng, nghiên cứu đánh giá tác động kĩ càng. Bởi lẽ đối với nước ta hiện nay, nguồn vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) có vai trò quan trọng trong thúc đẩy tăng trưởng kinh tế.

Cùng nhìn lại thời gian qua có thể thấy, trong tương quan chung, Việt Nam vẫn là quốc gia nhập khẩu vốn đầu tư nước ngoài. Theo thống kê của Bộ Tài chính, đến nay Việt Nam đã thu hút đầu tư nước ngoài từ 142 quốc gia và vùng lãnh thổ trên thế giới. Trong đó, các đối tác đầu tư nước ngoài lớn nhất của Việt Nam chủ yếu đến từ khu vực Đông Á, cụ thể trong nhiều năm qua Hàn Quốc, Nhật Bản và Singapore luôn dẫn đầu danh sách các nguồn đầu tư nước ngoài vào Việt Nam.

Năm 2020, Việt Nam lần đầu tiên vào nhóm 20 nước thu hút FDI hàng đầu thế giới, trong khi đầu tư nước ngoài trên toàn cầu có xu hướng giảm. Đến năm 2021, vốn FDI vào Việt Nam tiếp tục duy trì sự ổn định và vượt mốc 31 tỷ USD, tăng 9,2% so với cùng kỳ năm 2020. Trong năm 2022, Việt Nam cũng đã thu hút gần 30 tỷ USD, dù giảm so với cùng kỳ nhưng cho thấy tín hiệu tích cực trong đại dịch.

Có được điều này là do các chính sách ưu đãi về thuế thu nhập doanh nghiệp trong thu hút đầu tư của Việt Nam được đánh giá là hấp dẫn so với các nước trong khu vực. Trong đó, chính sách miễn thuế, giảm thuế thu nhập doanh nghiệp rất cạnh tranh, có thể miễn thuế đến 4 năm, giảm 50% số thuế phải nộp trong 9 năm tiếp theo, cùng các thế mạnh như: tình hình kinh tế chính trị ổn định, nguồn lao động lớn...

Qua thống kê cho thấy, hiện có khoảng 335 dự án tại Việt Nam có số vốn đầu tư đăng ký trên 100 triệu USD hoạt động đầu tư kinh doanh trong lĩnh vực công nghiệp chế biến, chế tạo tại các khu kinh tế và khu công nghiệp và đang được hưởng ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp thấp hơn 15%. Trong đó có các doanh nghiệp trong lĩnh vực công nghệ cao như: Samsung, Intel, LG, Bosch, Sharp, Panasonic, Foxconn... Chỉ với hơn 300 dự án nhưng tổng vốn đầu tư đăng ký của các dự án này chiếm gần 30% tổng vốn FDI tại Việt Nam, lên tới khoảng 131,3 tỷ USD. Đây được coi là những dự án có khả năng sẽ chịu ảnh hưởng của thuế tối thiểu toàn cầu, kèm theo đó là hàng nghìn doanh nghiệp vệ tinh, phụ trợ đi theo sẽ bị ảnh hưởng nếu các tập đoàn này điều chỉnh chính sách đầu tư.

Theo rà soát của Tổng cục Thuế, hiện có 619 tập đoàn công ty đa quốc gia (khoảng 1.017 công ty thành viên tại Việt Nam) có doanh thu hợp nhất trong năm 2021 đạt khoảng 750 triệu EUR trở lên, trong đó có 438 tập đoàn có một công ty thành viên tại Việt Nam và 181 Tập đoàn có nhiều công ty thành viên tại Việt Nam (576 công ty thành viên).

Căn cứ vào số liệu quyết toán thuế thu nhập doanh nghiệp năm 2022, Tổng cục Thuế tính toán sơ bộ có khoảng 122 tập đoàn nước ngoài đầu tư vào Việt Nam chịu ảnh hưởng của thuế tối thiểu toàn cầu (sau khi đã loại trừ các trường hợp không phải áp dụng Thuế tối thiểu toàn cầu). Theo đó, nếu các quốc gia khác đều áp dụng thuế tối thiểu toàn cầu bắt đầu từ năm 2024, các quốc gia có công ty mẹ sẽ được thu thêm phần thuế chênh lệch năm 2024 ước tính khoảng trên 14.600 tỷ đồng.

Nếu thuế tối thiểu toàn cầu được áp dụng ở các quốc gia khác mà Việt Nam không có những giải pháp ứng phó kịp thời, những lợi ích mang lại từ các chính sách ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp mà các dự án được hưởng tại Việt Nam sẽ không còn, ảnh hưởng đến tính hấp dẫn của môi trường đầu tư tại Việt Nam, dẫn đến mất lợi thế cạnh tranh của thị trường Việt Nam trong thu hút đầu tư nước ngoài và ảnh hưởng tới kế hoạch mở rộng đầu tư của các dự án.

Đặc biệt, thực thi thuế tối thiểu toàn cầu sẽ khiến các quốc gia, trong đó có Việt Nam sẽ phải chấm dứt "cuộc đua xuống đáy" về thuế và các ưu đãi dạng thuế với các nước trong khu vực.

Tự tạo sức hút đầu tư

Từ những con số trên có thể thấy, cam kết thực hiện thuế tối thiểu toàn cầu gây áp lực không hề nhỏ trong việc thu hút và giữ chân “đại bàng xây tổ” tại Việt Nam. Nhưng phải khẳng định đây là thời cơ quan trọng để thúc đẩy Việt Nam phải cải cách, hoàn thiện khung pháp lý của hệ thống thuế theo thông lệ và chuẩn mực quốc tế; tạo niềm tin, tăng cường hội nhập và nâng cao vị thế kinh tế Việt Nam trên trường quốc tế.

Theo nhiều chuyên gia kinh tế, trong bối cảnh thực thi thuế tối thiểu toàn cầu, rõ ràng chính sách ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp không có nhiều sức hút đối với các nhà đầu tư nước ngoài trong bối cảnh thế giới có nhiều bất định, khó lường, bất ổn về địa chính trị và địa kinh tế, cạnh tranh chiến lược gay gắt giữa các siêu cường. Chính vì thế, sức hút của Việt Nam đối với nhà đầu tư nước ngoài là sự ổn định về kinh tế, chính trị cùng với việc nâng cao cơ sở hạ tầng sản xuất, giao thông và logistics trong thời gian tới.

Minh chứng điển hình là ngày 3/11/2022, Tập đoàn Lego khởi công xây dựng nhà máy trị giá 1 tỷ USD tại Bình Dương. Vào thời điểm khởi công xây dựng nhà máy, Tập đoàn Lego biết rất rõ Việt Nam sẽ thực thi thuế tối thiểu toàn cầu. Lý do Tập đoàn Lego quyết định đầu tư không xuất phát từ tận dụng chi phí lao động giá rẻ, mà hãng nhìn thấy Việt Nam có cam kết rất mạnh về thực hiện Công ước khung của Liên hợp quốc về biến đổi khí hậu (COP26). Hơn nữa, Việt Nam là thị trường đầy tiềm năng, qua đó Tập đoàn có thể mở rộng mạng lưới chuỗi cung ứng toàn cầu, đáp ứng nhanh chóng sự thay đổi về nhu cầu tiêu dùng của khu vực; đồng thời, Việt Nam cũng có lực lượng lao động đáp ứng được yêu cầu.

Trước thực tế này, chuyên gia kinh tế Nguyễn Bích Lâm cho rằng, các doanh nghiệp FDI sẽ không quan tâm liệu Chính phủ Việt Nam có áp dụng hay không thuế tối thiểu toàn cầu, họ sẵn sàng nộp thuế thu nhập doanh nghiệp với tỷ lệ 15% nhưng sẽ đề nghị Chính phủ có chính sách ưu đãi, khuyến khích đầu tư, sản xuất kinh doanh. Cam kết thực hiện thuế tối thiểu toàn cầu gây áp lực, nhưng quan trọng là tạo cơ hội, thúc đẩy Việt Nam phải cải cách, hoàn thiện khung pháp lý của hệ thống thuế theo thông lệ và chuẩn mực quốc tế; tạo niềm tin, tăng cường hội nhập và nâng cao vị thế kinh tế Việt Nam trên trường quốc tế.