Ngày 25/8, tại Hội thảo với chủ đề “Mỹ phẩm: Từ công bố, sản xuất đến đảm bảo chất lượng” do Báo Tiền Phong phối hợp Cục Quản lý Dược, Viện Kiểm nghiệm thuốc TP. Hồ Chí Minh, Đại học Quốc tế Hồng Bàng tổ chức, các chuyên gia, nhà quản lý đã chỉ ra những bất cập, đối phó với tình trạng mỹ phẩm giả, nhái và kém chất lượng đang gây thiệt hại cho nền kinh tế, ảnh hưởng sức khỏe người tiêu dùng và uy tín doanh nghiệp chân chính.

80-90% mỹ phẩm là nhập khẩu

Phát biểu tại hội thảo, Tổng Biên tập Báo Tiền Phong Phùng Công Sưởng cho rằng, những năm gần đây, thị trường mỹ phẩm Việt Nam đã có bước phát triển mạnh mẽ, được xem là năng động nhất trong khu vực ASEAN, với sự tham gia của khoảng 137 nghìn doanh nghiệp kinh doanh lĩnh vực này. 

Dẫn thông tin từ báo cáo tổng quan ngành Làm đẹp năm 2023 trên 5 sàn thương mại điện tử (TMĐT) ở Việt Nam, ông Sưởng cho biết, tổng doanh thu toàn ngành là 37,7 nghìn tỷ đồng, với 341 triệu sản phẩm, tăng trưởng trên 50% so với năm 2022.

Tuy nhiên, theo ông Sưởng, đi kèm với sự sôi động ấy là những vấn đề nhức nhối: mỹ phẩm giả, nhái, kém chất lượng tràn lan; tình trạng sản phẩm không rõ nguồn gốc được rao bán công khai trên các sàn TMĐT.

Đánh giá về ngành mỹ phẩm Việt Nam, TS. Tạ Mạnh Hùng - Cục Phó Cục Quản lý Dược, Bộ Y tế cho biết, những năm gần đây, ngành mỹ phẩm Việt Nam đang tăng trưởng nhanh chóng, với quy mô thị trường đạt khoảng 2,3-2,5 tỷ USD (tính đến năm 2024) và tốc độ tăng trưởng trung bình hàng năm từ 10-15%.

Phần lớn mỹ phẩm tiêu thụ tại Việt Nam vẫn phụ thuộc vào nhập khẩu, chiếm khoảng 80-90%, đến từ Hàn Quốc, Nhật Bản, Thái Lan, Trung Quốc và châu Âu, trong khi sản phẩm trong nước còn hạn chế về công nghệ, nghiên cứu và thương hiệu.

Tỷ lệ sản xuất nội địa còn thấp, phần lớn mới dừng ở gia công đơn giản. Trong bức tranh đó, sự nở rộ của mỹ phẩm handmade, mỹ phẩm nhà làm đặt ra nhiều thách thức cho quản lý chất lượng.

Ông phân tích nhiều cơ sở sản xuất nhỏ lẻ chưa chú trọng kiểm soát chất lượng, chưa tuân thủ đúng nguyên tắc Thực hành tốt sản xuất mỹ phẩm, thậm chí chưa đáp ứng các quy định về công bố sản phẩm, quảng cáo, ghi nhãn.

“Số lượng tiêu thụ lớn, lợi nhuận cao khiến mỹ phẩm trở thành mục tiêu làm nhái, làm giả của các đối tượng phi pháp. Bên cạnh đó, tình trạng sản xuất, kinh doanh mỹ phẩm tự chế, mỹ phẩm nhà làm có xu hướng nở rộ trong những năm gần đây, làm tăng thách thức trong việc kiểm soát các mỹ phẩm này khi mà người tiêu dùng chưa thực sự nhận thức đúng đắn về các tác hại của mỹ phẩm được sản xuất không đúng quy định, chưa được cấp phép, không có nguồn gốc xuất xứ rõ ràng”, ông Hùng nói.

Bà Lê Thị Hà - Trưởng Phòng Quản lý Hoạt động TMĐT - Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số - Bộ Công Thương cho biết, TMĐT đang ngày càng trở thành phương thức mua sắm phổ biến, trong đó mỹ phẩm là nhóm sản phẩm dẫn đầu về doanh thu và tần suất giao dịch.

Theo khảo sát của Bộ Công Thương, TMĐT duy trì tốc độ tăng trưởng 18-25% mỗi năm. Năm 2024, quy mô thị trường đạt trên 25 tỷ USD, tăng 20% so với năm 2023. Trong đó, nhóm mỹ phẩm và sản phẩm làm đẹp ước tính chiếm trên 20% tổng doanh thu bán lẻ trực tuyến. Tỷ lệ người tiêu dùng mua mỹ phẩm qua nền tảng TMĐT tại Việt Nam vượt 60%, đặc biệt phổ biến trên Shopee, TikTok Shop và mạng xã hội như Facebook.

Dù vậy, hoạt động kinh doanh mỹ phẩm online còn tồn tại nhiều rủi ro: hàng giả, hàng nhái, hàng không rõ nguồn gốc xuất xứ, thậm chí những hành vi vi phạm tinh vi như nhái thương hiệu, bán hàng chưa công bố, quảng cáo sai công dụng hoặc lợi dụng hình thức livestream để tiêu thụ sản phẩm kém chất lượng.

Quan trọng ở khâu hậu kiểm

Theo các chuyên gia, hậu kiểm – khâu giám sát và kiểm tra sau khi sản phẩm đã lưu thông trên thị trường – giữ vai trò then chốt trong giai đoạn hiện nay, đang trở thành tuyến phòng vệ cuối cùng, giúp sàng lọc những sản phẩm kém chất lượng, bảo vệ người tiêu dùng và giữ vững uy tín của ngành mỹ phẩm.

Theo TS. Tạ Mạnh Hùng, thời gian qua thị trường xuất hiện nhiều loại mỹ phẩm kém chất lượng, gần đây có dầu gội đầu có chất diệt côn trùng, mỹ phẩm giới thiệu như thuốc chữa bệnh, kem chống nắng không đúng chỉ số.

Ông Hùng cho rằng, đây là ngành gắn liền trực tiếp với sức khỏe cộng đồng nên yêu cầu đặt ra là phải quản lý hiệu quả và chặt chẽ.

Chính vì thế trong thời gian tới, theo ông Hùng, công tác quản lý tập trung vào bốn nhóm giải pháp chính.

Thứ nhất, tăng cường quản lý và hậu kiểm. Theo ông, cần xây dựng hệ thống hậu kiểm hiệu quả hơn, định kỳ kiểm tra sản phẩm trên thị trường, nâng cao chế tài xử phạt đối với hành vi vi phạm trong công bố, quảng cáo, sản xuất mỹ phẩm, đồng thời thiết lập cơ sở dữ liệu truy xuất nguồn gốc minh bạch, dễ dàng tra cứu.

Thứ hai, hỗ trợ phát triển mỹ phẩm sản xuất trong nước. Cục Quản lý Dược định hướng thúc đẩy các doanh nghiệp nghiên cứu phát triển sản phẩm, đầu tư công nghệ sản xuất, bao bì, tiêu chuẩn hóa chất lượng.

Thứ ba, nâng cao nhận thức người tiêu dùng. Thứ tư, tăng cường phối hợp liên ngành và quốc tế. Các cơ quan chức năng như Y tế, Công Thương, Hải quan, Quản lý thị trường, Công an sẽ phối hợp chặt chẽ hơn trong quản lý mỹ phẩm. 

“Bộ Y tế đang xây dựng Nghị định quy định về quản lý mỹ phẩm, trên cơ sở tuân thủ Hiệp định hòa hợp mỹ phẩm ASEAN, đồng thời tham khảo kinh nghiệm từ các quốc gia khác. Nghị định này sẽ cải cách, đơn giản hóa thủ tục hành chính, tạo hành lang pháp lý thông thoáng cho doanh nghiệp hoạt động nhưng vẫn bảo đảm cơ chế kiểm soát chặt chẽ. Dự thảo sẽ được hoàn thiện và trình Chính phủ trong tháng 9/2025", TS. Tạ Mạnh Hùng thông tin.

Theo Lê Thị Hà, hiện nay trách nhiệm kiểm tra nguồn gốc mỹ phẩm chủ yếu đặt lên người bán, trong khi nền tảng TMĐT chỉ yêu cầu giấy tờ pháp lý như phiếu công bố sản phẩm nhưng chưa có công cụ đối chiếu dữ liệu với cơ quan quản lý. Điều này khiến hàng giả dễ dàng lọt qua.

Bà Hà cho rằng, quy định hiện hành (Nghị định 93/2016) mới chỉ tập trung vào khâu sản xuất, chưa có điều khoản cụ thể với hoạt động kinh doanh mỹ phẩm trên môi trường số. Người bán có thể chỉnh sửa phiếu công bố để hợp thức hóa hàng giả, trong khi chế tài xử phạt theo Nghị định 98/2020 chưa bao quát được các mô hình mới như livestream, tiếp thị liên kết hay người bán xuyên biên giới.

Ngoài ra, theo bà Hà, hạ tầng dữ liệu quản lý mỹ phẩm còn phân tán, thiếu sự kết nối giữa các cơ quan như quản lý thị trường, hải quan, thuế… Trong khi đó, bán hàng qua mạng xã hội và xuyên biên giới ngày càng phổ biến nhưng chưa có cơ chế kiểm soát hiệu quả, nhất là khi người bán không có pháp nhân tại Việt Nam.

Để khắc phục tình trạng trên, cơ quan quản lý nhà nước đang hoàn thiện hành lang pháp lý quản lý mỹ phẩm trên môi trường số. Trước hết, làm rõ trách nhiệm người bán trong việc công khai phiếu công bố, thông tin nhập khẩu, phân phối, đồng thời chủ sàn phải áp dụng giải pháp kỹ thuật, cơ chế cảnh báo với sản phẩm vi phạm.

Song song đó, cần tăng cường ứng dụng công nghệ, xây dựng cơ sở dữ liệu đồng bộ để kiểm chứng thông tin sản phẩm, gắn truy xuất nguồn gốc với dữ liệu cơ quan quản lý và công khai trên Cổng thông tin một cửa quốc gia.