Tiềm năng phát triển của ngành Logistics Việt Nam

Việt Nam hiện nay được đánh giá là một trong những quốc gia có tiềm năng phát triển ngành Logistics. Cụ thể:

Thứ nhất, vị trí chiến lược của Việt Nam là một trong những lợi thế cạnh tranh với tư cách là trung tâm khu vực ASEAN về hậu cần và các thị trường toàn cầu lớn như: Mỹ, châu Âu và Đông Á. Điều này giúp cho ngành Logistics của Việt Nam đang ngày càng trở nên hấp dẫn đối với các nhà đầu tư nước ngoài, có tiềm năng cải thiện về tiêu chuẩn và tính chuyên nghiệp trong thời gian tới.

Thứ hai, trong quá trình đa dạng hóa chuỗi cung ứng trong khu vực, việc Việt Nam tham gia các hiệp định thương mại tự do (FTA) quan trọng, mang lại khả năng tiếp cận mạng lưới đối tác thương mại rộng lớn và thúc đẩy nhu cầu về các dịch vụ hậu cần liên quan. Việt Nam đã ký kết, thực thi 16 FTA và 3 FTA đang đàm phán, trở thành một trong những nền kinh tế có độ mở lớn và có quan hệ thương mại trong khu vực mậu dịch tự do với hơn 60 nền kinh tế. Việt Nam cũng là quốc gia duy nhất ký kết FTA với tất cả đối tác kinh tế lớn trên toàn cầu như: Hoa Kỳ, Nhật Bản, Trung Quốc, Liên minh châu Âu, Anh, Nga... Đây là yếu tố thuận lợi cơ bản để phát triển mạnh lĩnh vực logistics.

Thứ ba, cơ sở hạ tầng là yếu tố tiên quyết thúc đẩy phát triển ngành Logistics. Tại Việt Nam, nhiều công trình, dự án lớn được xây dựng như sân bay quốc tế Long Thành. Việt Nam cũng có 3 cảng biển lọt vào top 50 cảng biển lớn nhất thế giới, cùng nhiều tuyến đường cao tốc mới được đưa vào vận hành và tới đây lại có chủ trương đầu tư đường sắt cao tốc Bắc - Nam. Bên cạnh hạ tầng giao thông, hạ tầng kho bãi cũng phát triển. Thời gian qua, số lượng kho bãi tăng lên đáng kể, được trang bị hiện đại hơn, ứng dụng công nghệ tự động, quy mô xử lý hàng hóa cũng cao hơn. Ngoài ra, việc tập trung xây dựng các trung tâm vận tải đa phương thức để cải thiện khả năng kết nối cũng là một ưu tiên quan trọng khác đối với Việt Nam. Những trung tâm này sẽ đáp ứng nhu cầu ngày càng tăng về vận chuyển khối lượng lớn, giảm chi phí, tăng cường an toàn giao thông và thúc đẩy bảo vệ môi trường.

Thứ tư, sự phát triển nhanh của thương mại điện tử thúc đẩy ngành Logistics tăng tốc. Theo Báo cáo Thương mại điện tử năm 2023 của Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số (Bộ Công Thương), doanh thu thương mại điện tử bán lẻ tại Việt Nam năm 2023 tăng 25% so với năm 2022, đạt 20,5 tỷ USD. Theo Báo cáo toàn cảnh thị trường sàn bán lẻ trực tuyến quý III/2024 và dự báo quý IV/2024 của Metric (2024), 9 tháng đầu năm 2024, thị trường thương mại điện tử Việt Nam tiếp tục duy trì đà tăng trưởng tích cực với tổng doanh số đạt 227,7 nghìn tỷ đồng, tăng 37.66% so với cùng kỳ năm 2023. Kết quả này góp phần đưa Việt Nam vào nhóm 10 quốc gia có tốc độ tăng trưởng thương mại điện tử hàng đầu thế giới, đồng thời sẽ giúp Việt Nam có thể đạt mốc 52 tỷ USD vào năm 2025.

Thứ năm, thị trường logistics hưởng lợi từ tăng trưởng xuất nhập khẩu. Triển vọng ngành Logistics của Việt Nam tiếp tục được cải thiện do đơn hàng xuất khẩu dự kiến tăng trong thời gian tới. Theo số liệu của Tổng cục Thống kê, số lượng doanh nghiệp (DN) dự báo khả quan về tình hình đơn hàng xuất khẩu quý IV/2024 tăng lên, với hơn 83,6% DN dự báo tăng và giữ nguyên đơn hàng so với quý III/2024.

Thực trạng của ngành Logistics Việt Nam

Tốc độ phát triển hàng năm của ngành Logistics của Việt Nam bình quân đạt 14% - 15%, quy mô 40 - 42 tỷ USD/năm. Tính đến tháng 9/2024, DN logistics của Việt Nam tăng nhanh về số lượng, với khoảng trên 3.000 DN vận tải và logistics trong nước. Việt Nam cũng là nơi đặt trụ sở của khoảng 25 tập đoàn logistics hàng đầu thế giới đang hoạt động và hơn 34.000 DN đang cung cấp dịch vụ liên quan đến hệ sinh thái logistics.

Tính đến quý III/2024, lợi nhuận của ngành Logistics tăng 22% so với cùng kỳ năm ngoái, tương đương 8.100 tỷ đồng. Trong 9 tháng năm 2024, lĩnh vực này dự kiến tạo ra lợi nhuận 24.400 tỷ đồng, tăng 18% so với cùng kỳ năm 2023. Các hoạt động vận chuyển hàng hóa qua hệ thống cảng biển tăng 20% lượng hàng hóa so với năm trước. Tăng trưởng của ngành Logistics được thúc đẩy nhờ hoạt động xuất nhập khẩu mạnh mẽ của Việt Nam, tăng 16,7%, đạt hơn 578,47 tỷ USD trong 9 tháng năm 2024.

Logistics là lĩnh vực thu hút được sự quan tâm của nhà đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) chủ yếu tập trung vào các dự án dịch vụ kho bãi, dịch vụ đại lý vận tải hàng hóa. Số liệu cho thấy, về tổng vốn đăng ký của nhà đầu tư nước ngoài, ngành này có mức tăng trưởng ổn định hàng năm là 1,27% vào năm 2023, với 463 triệu USD. Trong 9 tháng đầu 2024, tổng vốn đăng ký của lĩnh vực này tăng đột biến, đạt mức 558,6 triệu USD.

Ngành Logistics của Việt Nam được các tổ chức quốc tế đánh giá cao về vị thế trên thị trường. Năm 2023, theo xếp hạng của Ngân hàng Thế giới (WB), Chỉ số Hiệu quả logistics (LPI) của Việt Nam ở vị trí 43/139 nền kinh tế được xếp hạng, cải thiện đáng kể so với vị trí 53 vào năm 2010. Trong khu vực, Việt Nam thuộc Top 5, nằm trong 4 quốc gia đứng đầu ASEAN về logistics, cùng thứ hạng với Philippines, sau Singapore, Malaysia, Thái Lan.

Tồn tại, hạn chế

Mặc dù, ngành Logistics của Việt Nam thời gian qua đã đạt được những kết quả tích cực, nhưng thực tế vẫn còn một số tồn tại, hạn chế:

Thứ nhất, chính sách, thể chế đối với ngành Logistics còn thiếu và chưa đồng bộ, chưa có khung khổ pháp lý đầy đủ đối với ngành Logistics.

Thứ hai, cơ sở hạ tầng giao thông vận tải và hạ tầng logistics như kho hàng, bến bãi, trung tâm logistics còn hạn chế, chưa đồng bộ, chưa hình thành được các hành lang vận tải đa phương thức thông suốt, còn thiếu các trung tâm logistics ở vị trí chiến lược, kết nối với hệ thống cảng, sân bay, đường bộ và cơ sở sản xuất. Đầu tư cơ sở hạ tầng cho đường thủy nội địa phục vụ vận chuyển hàng hóa chưa được chú trọng đúng mức...

Thứ ba, DN logistics Việt Nam còn hạn chế về trình độ, kinh nghiệm, vốn, nguồn nhân lực, khả năng cạnh tranh, thường đóng vai trò nhà thầu phụ hay đại lý cho các tập đoàn nước ngoài. Đặc biệt, các DN logistics đang phải đối mặt với áp lực tài chính nghiêm trọng. Thời gian qua, nhất là trong giai đoạn đại dịch COVID-19, không ít DN ghi nhận tỷ suất lợi nhuận thấp hoặc thậm chí âm. Thị trường logistics quốc tế có nhiều biến động, chi phí vận chuyển hàng hóa xuất nhập khẩu tăng đột biến gần như cả năm và bắt đầu giảm xuống gần đây. Việc định giá thất thường này khiến thị trường càng thêm khó lường, gây khó khăn cho công tác lập kế hoạch tài chính của các DN logistics trở nên phức tạp, nhất là DN vận chuyển hàng hóa toàn cầu.

Thứ tư, chi phí logistics vẫn còn rất cao. Theo tính toán của Hiệp hội DN dịch vụ logistics Việt Nam, chi phí logistics của Việt Nam trung bình ở mức 16,8 -17% GDP, cao hơn nhiều so với mức bình quân chung là 10,6% của thế giới.

Thứ năm, nguồn nhân lực được đào tạo chuyên ngành Logistics còn thiếu, chưa đáp ứng được yêu cầu, đặc biệt là thiếu các nhân sự logistics trình độ cao, có năng lực ứng dụng và triển khai các công nghệ mới tại các DN.

Thứ sáu, DN chưa quan tâm đến logistics xanh gắn với bảo vệ môi trường. Với tốc độ tăng trưởng bình quân 14 - 16%/năm, ngành Logistics Việt Nam phát sinh lượng khí thải lớn, đặc biệt là trong các lĩnh vực vận tải và kho bãi. Biến đổi khí hậu tiếp tục là thách thức lớn đối với ngành Logistics, khi mà quy mô ảnh hưởng của biến đổi khí hậu ngày một lớn hơn, vùng chịu tác động rộng hơn, nằm ngoài dự báo của DN khi đầu tư, xây dựng nhà máy. Chẳng hạn như mới đây bão Yagi đổ bộ vào miền Bắc, gây thiệt hại lớn với các địa phương, từ đó cũng gây thiệt hại cho chuỗi cung ứng và hoạt động logistics toàn tuyến do cơ sở hạ tầng đường sá bị phá hỏng.

Thứ bảy, chuyển đổi số vẫn còn chậm. Vì hầu hết DN logistics của Việt Nam đều có quy mô vừa và nhỏ, nên họ thường gặp phải những hạn chế về tài chính và nhân lực trong nỗ lực chuyển đổi số. Điều này đòi hỏi các chính sách, chương trình hỗ trợ phù hợp từ các cơ quan liên quan như xây dựng khung chính sách và công cụ định hướng chuyển đổi số trong lĩnh vực logistics, nâng cao hiệu quả hoạt động của các cổng thông tin điện tử, nâng cao năng lực đội ngũ tư vấn chuyển đổi số phù hợp với tiêu chuẩn quốc tế.

Một số giải pháp đề xuất

Để đưa ngành Logistics Việt Nam phát triển xứng với tiềm năng, thế mạnh, trong thời gian tới cần tập trung một số giải pháp sau:

Thứ nhất, về cơ chế chính sách, Nhà nước cần tiếp tục hoàn thiện cơ chế, chính sách, pháp luật về dịch vụ logistics và hỗ trợ DN logistics; tiếp tục đẩy mạnh cải cách thủ tục hành chính; tạo môi trường kinh doanh ổn định bền vững, bình đẳng cho tất cả các loai hình DN, trong đó có DN logistics.

Thứ hai, về phát triển kết cấu hạ tầng, cần tiếp tục tập trung hoàn thiện kết cấu hạ tầng logistics bao gồm hạ tầng giao thông vận tải và hạ tầng logistics. Tiếp tục rà soát các quy hoạch, kế hoạch về hạ tầng giao thông vận tải để đảm bảo tính đồng bộ, kết nối của hệ thống hạ tầng giao thông, đảm bảo phù hợp với các chiến lược, quy hoạch về sản xuất công nghiệp, nông nghiệp, xuất nhập khẩu cũng như Chiến lược phát triển kinh tế - xã hội.

Thứ ba, giảm chi phí logistics thông qua tăng tốc kết nối hạ tầng giao thông với đầu tư phát triển các trung tâm logistics, cảng cạn, đẩy mạnh vận tải đa phương thức. Đặc biệt, việc tích hợp đường bộ, đường thủy nội địa và đường biển thông qua các trung tâm vận tải này sẽ thúc đẩy đáng kể hiệu quả của hệ thống logistics, kích thích đầu tư và hỗ trợ tăng trưởng kinh tế. Nhờ đó, hàng hóa từ các khu công nghiệp có thể được vận chuyển bằng đường bộ hoặc đường sắt đến sân bay, cảng nội địa và cảng biển, tối đa hóa lợi thế hậu cần trên toàn chuỗi cung ứng cũng như giảm chi phí logistics.

Thứ tư, về phía các DN logistics, cần nâng cao năng lực cạnh tranh thông qua chuyển đổi số, đầu tư vào công nghệ, xây dựng nguồn nhân lực chất lượng cao biết sử dụng các công nghệ mới. Thực hiện liên kết, liên doanh, mua bán sáp nhập DN để tạo ra các DN có tiềm lực mạnh hơn.

Thứ năm, tăng cường áp dụng chuyển đổi số gắn với logistics xanh. Việc các DN áp dụng các giải pháp logistics xanh không chỉ là xu hướng tất yếu của ngành Logistics toàn cầu, mà còn đóng vai trò quan trọng trong sự phát triển bền vững của ngành Logistics Việt Nam. Trong khi đó, chuyển đổi số sẽ giúp tự động hóa các quy trình, từ việc quản lý đội xe đến theo dõi lộ trình và tối ưu hóa kho vận. Nhờ đó, DN có thể giảm thời gian vận chuyển, hạn chế lãng phí và đảm bảo đúng tiến độ...

Thứ sáu, về phát triển nguồn nhân lực, cần sự phối hợp chặt chẽ của các cơ quan ở Trung ương, các địa phương, các trường đại học, dạy nghề và các DN trong việc xác định các nhu cầu về lao động, giáo dục đào tạo. Bên cạnh đó, Nhà nước cần xây dựng các bộ tiêu chuẩn về nghề đối với lĩnh vực logistics, hỗ trợ các trường đầu tư về cơ sở vật chất trang thiết bị trong lĩnh vực này.

Kết luận

Phát triển dịch vụ logistics hiệu quả sẽ góp phần tăng năng lực cạnh tranh của DN và nền kinh tế. Hiện nay, ngành Logistics của Việt Nam đang ở thời điểm then chốt, với các xu hướng toàn cầu như đa dạng hóa thương mại, tăng trưởng thương mại điện tử và tính bền vững đang định hình tương lai của Việt Nam cũng như các khoản đầu tư lớn vào hạ tầng. Tiếp tục đầu tư vào các hoạt động logistics xanh và áp dụng công nghệ tiên tiến sẽ giúp Việt Nam củng cố vị thế là trung tâm logistics khu vực, tận dụng cơ hội do sự dịch chuyển của chuỗi cung ứng toàn cầu mang lại.

Tài liệu tham khảo:

1. Cục Thương mại điện tử (2023), Báo cáo Thương mại điện tử năm 2023;
2. Metric (2024), Báo cáo toàn cảnh thị trường sàn bán lẻ trực tuyến quý III/2024 và dự báo quý IV/2024;
3. Duy Bắc (2024), Tiếp tục tìm giải pháp giảm chi phí logistics. Báo Đầu tư điện tử. https://baodautu.vn/tiep-tuc-tim-giai-phap-giam-chi-phi-logistics-d227916.html;
4. Melissa Cyrill (2024), Cơ hội để logistics Việt Nam tăng tốc. liệu của Hội nghị Logistics Việt Nam 2024;
5. Báo Đầu tư (2024), Tài liệu của Hội nghị Logistics Việt Nam 2024.