Do đó, việc thẳng thắn nhìn nhận những hạn chế, bất cập trong thời gian qua, đồng thời chỉ ra đâu là nguyên nhân, thách thức để từ đó đề xuất giải pháp hữu hiệu là việc cần phải làm hiện nay.

Thứ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư (KH&ĐT) Nguyễn Thế Phương đã nhấn mạnh như vậy tại Hội thảo Thu hút và chuyển giao công nghệ trong lĩnh vực doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài, diễn ra ngày 25/6, tại Hà Nội. 

Tạo tác động lan tỏa đổi mới công nghệ từ khu vực FDI

Khi đánh giá kết quả đổi mới và nâng cao trình độ công nghệ quốc gia sau 30 năm thu hút FDI, theo Thứ trưởng Nguyễn Thế Phương, phải khẳng định rằng khu vực kinh tế có vốn đầu tư nước ngoài đã trở thành một bộ phận quan trọng của nền kinh tế, khu vực phát triển kinh tế năng động, ngày càng có nhiều đóng góp đáng kể trong sự phát triển kinh tế - xã hội của Việt Nam.

Cụ thể, tính đến nay, Việt Nam đã thu hút được 25.949 dự án với tổng vốn đăng ký đầu tư đạt 326,3 tỷ USD, trong đó 84% số dự án đầu tư theo hình thức 100% vốn nước ngoài; vốn thực hiện lũy kế ước đạt 180,7 tỷ USD, bằng 56% tổng vốn đăng ký còn hiệu lực. Riêng trong 6 tháng đầu năm 2018, Việt Nam đã thu hút được 1.362 dự án cấp mới, 507 dự án điều chỉnh vốn và 2.749 dự án góp vốn mua cổ phần với tổng vốn đăng ký là hơn 20 tỷ USD.

Cùng với việc bổ sung nguồn vốn cho đầu tư phát triển, mở rộng thị trường, khu vực FDI còn góp phần nâng cao trình độ công nghệ, chuyển giao kỹ năng quản lý, tạo sức ép cạnh tranh cho các DN trong nước, buộc phải đổi mới công nghệ. Thông qua các dự án FDI, trình độ công nghệ sản xuất trong nước đã được nâng cao một cách rõ rệt so với trước đây...

Điểm tích cực thứ hai, đó là sự cố gắng đổi mới công nghệ của DN trong nước để cạnh tranh với các DN FDI. Các DN trong nước đã mạnh dạn nhập thiết bị và công nghệ mới để sản xuất ra các sản phẩm có tính cạnh tranh, không thua kém hàng nhập khẩu với giá cả hợp lý, được người tiêu dùng ưa chuộng như các sản phẩm may mặc, giày da, thực phẩm... Đây có thể coi là chuyển giao công nghệ một cách gián tiếp. Thực tế, có nhiều DN Việt Nam đã lớn mạnh lên nhờ cách tiếp cận này. 

Cần nâng cao năng lực hấp thụ công nghệ của DN nội

Mặc dù đã có những tác động tích cực, nhưng theo Thứ trưởng Nguyễn Thế Phương, những kết quả này còn khá “khiêm tốn”, chưa đạt được như kỳ vọng. Trong bối cảnh cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 đang diễn ra mạnh mẽ, cạnh tranh ngày càng gay gắt, theo Thứ trưởng Nguyễn Thế Phương, việc thu hút các dự án công nghệ cao, hiện đại, thân thiện với môi trường, sử dụng tiết kiệm năng lượng và nguyên vật liệu tiếp tục là một trong những ưu tiên hàng đầu. Do đó, vai trò của khu vực FDI là rất quan trọng trong dẫn dắt việc đổi mới và nâng cao trình độ công nghệ quốc gia.

Thực tế, trong thời gian qua, tại các diễn đàn khác nhau, nhiều chuyên gia đã đề cập đến những bất cập trong câu chuyện chuyển giao công nghệ từ khu vực FDI sang khu vực DN trong nước. Chẳng hạn như các dự án FDI chủ yếu tập trung vào lắp ráp, gia công; tỷ lệ nội địa hóa thấp; đóng góp vào ngân sách nhà nước chưa tương xứng; giá trị tạo ra tại Việt Nam không cao; chưa tạo được mối liên kết chặt chẽ với DN nội để cùng tham gia vào chuỗi giá trị, chưa thúc đẩy được công nghiệp hỗ trợ Việt Nam phát triển; hoạt động chuyển giao công nghệ và kinh nghiệm quản lý chưa đạt như kỳ vọng...

Để khắc phục được những bất cập, hạn chế nêu trên, TS. Nguyễn Thị Tuệ Anh – Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu Quản lý Kinh tế Trung ương khuyến nghị, trước tiên cần tạo môi trường cạnh tranh bình đẳng để các DN cạnh tranh lành mạnh và hợp tác, liên kết sản xuất. Để thu được tác động lan tỏa, chính sách thu hút FDI cần hướng tới tăng tính tương tác, liên kết sản xuất giữa DN FDI với DN nội.

Dưới góc độ là một DN – nhà cung cấp cấp I của Samsung Electronics, ông Nguyễn Thanh Cường, đến từ Công ty Goldsun Packaging cho rằng, Chính phủ cần tiếp tục đẩy mạnh thu hút FDI có chọn lọc, ưu tiên DN FDI sẵn sàng kết nối với DN Việt, có lộ trình cam kết nội địa hóa cụ thể sẽ tốt hơn. Hạn chế cấp phép đầu tư các nhóm ngành hàng mà các DN nội đã và đang làm chủ công nghệ, tạo điều kiện để các DN nội phát triển, nâng cao thị phần nội địa.