Trải nghiệm cơ chế giao dịch phái sinh

17 năm sau khi thị trường chứng khoán cơ sở khai mở, từ ngày 10/8/2017, một sân chơi đầu tư đỉnh cao, với cơ chế giao dịch “đỉnh của đỉnh” đã mở ra khi sàn phái sinh đi vào hoạt động.

Nếu như trên thị trường chứng khoán cơ sở, nhà đầu tư phải chờ 3 ngày để tiền và chứng khoán về tài khoản sau mỗi giao dịch, đồng thời chịu không ít rủi ro về biến động giá trong khoảng thời gian đó trong trường hợp mua chứng khoán, thì trên thị trường chứng khoán phái sinh, thời gian này chỉ là 1 giây.

Ðặc biệt hơn, nhà đầu tư có thể liên tục mua rồi bán, bán rồi mua hợp đồng tương lai chỉ số VN30, trên cùng một đồng vốn và lãi hay lỗ được hạch toán ngay lập tức trong tài khoản.

Bên cạnh đó, khi thị trường cơ sở giảm thì nhà đầu tư không có cơ hội kiếm lời, còn người nắm giữ cổ phiếu khó tránh khỏi mất mát, nhưng trên sàn phái sinh, nhà đầu tư có thể phòng vệ rủi ro danh mục chứng khoán cơ sở giảm bằng cách mở vị thế bán hợp đồng tương lai chỉ số (khoản lãi trên sàn phái sinh sẽ bù đắp khoản lỗ trên thị trường cơ sở), hoặc giao dịch kiếm lời dù thị trường tăng hay giảm.

Ðó là chưa kể, khoản tiền đầu tư không cần nhiều, nhà đầu tư chỉ cần 15 - 20 triệu đồng là có thể “tung hoành” trên sàn phái sinh, với cơ hội thu được lợi suất cả chục phần trăm mỗi phiên.

Sản phẩm phái sinh dựa trên chỉ số VN30, vì thế, giá hợp đồng tương lai gần như biến động thuận chiều với chỉ số, chỉ cần dự đoán đúng xu hướng là nhà đầu tư có lời.

Cụ thể, nếu dự đoán chỉ số tăng, nhà đầu tư mở vị thế mua hợp đồng, sau đó giá tăng thì bán hợp đồng để đóng vị thế, chốt lời, hoặc cắt lỗ trong trường hợp giá giảm. Nếu dự đoán chỉ số giảm, nhà đầu tư mở vị thế bán hợp đồng, sau đó giá giảm thì mua hợp đồng để đóng vị thế, chốt lời, hoặc cắt lỗ trong trường hợp giá tăng.

Cách giao dịch rất đơn giản và dễ dàng qua hệ thống giao dịch online của công ty chứng khoán. Do giá chứng khoán phái sinh biến động nhanh nên sau khi mở vị thế, nhà đầu tư thường lập sẵn lệnh đối ứng để đến thời điểm thích hợp thì chốt lời hoặc cắt lỗ kịp thời chỉ bằng một cái nhấp chuột.

Men say chiến thắng

Sau khi đặt lệnh, nhà đầu tư dễ thấy hân hoan, phấn khích nếu giá có diễn biến đúng như dự đoán và thực hiện chốt lời, giúp giá trị tài khoản tăng lên trong khoảng thời gian ngắn, thậm chí tính bằng phút.

Với mỗi điểm chênh lệch giá, nhà đầu tư lãi 100.000 đồng/hợp đồng (chưa trừ thuế và phí), trong khi giá cao nhất và thấp nhất trong phiên thường xuyên cách nhau 15 - 20 điểm và có không ít đợt sóng nhỏ, tạo ra cơ hội lướt sóng, thu lời cao.

Bị cám dỗ bởi tiền bạc cũng như muốn tìm đến cảm giác chiến thắng, cảm giác “mình đúng”, ngày càng có nhiều nhà đầu tư tiếp tục thực hiện giao dịch và mải mê lướt sóng.

Cũng có nhiều nhà đầu tư có tâm lý thận trọng, bởi đây là sản phẩm mới nên còn bỡ ngỡ, dù đã tìm hiểu kỹ về cách thức vận hành của thị trường phái sinh, cách giao dịch cũng như những rủi ro.

Thường thì sau một vài giao dịch “nhận được phần thưởng”, nhà đầu tư dễ nghĩ rằng mình có thể kiếm tiền từ thị trường với tư cách là một nhà đầu tư chuyên nghiệp. Bởi lẽ, giao dịch thật dễ dàng, cơ hội kiếm tiền thật nhanh chóng và cảm giác chiến thắng mới tuyệt vời làm sao.

Sau một số giao dịch thành công nhiều hơn thất bại, có nhà đầu tư còn nhẩm tính số tiền có thể kiếm được trong ngày, trong tuần, trong tháng và cho rằng sẽ thắng lớn nếu có một khoản tiền lớn hơn để giao dịch, nên dự tính nạp thêm tiền vào tài khoản.

Nhà đầu tư bắt đầu chấp nhận các giao dịch mạo hiểm, vì tâm lý thận trọng ban đầu đã bị thay thế bởi niềm tin rằng, mình sẽ thuộc nhóm người dễ… chiến thắng.

Thua không nản

Do tỷ lệ ký quỹ khi giao dịch chứng khoán phái sinh ở mức thấp, tức hệ số đòn bẩy cao, nên khả năng lãi cũng lớn mà lỗ cũng lớn tương ứng.

Thông thường, giá hợp đồng tương lai biến động thuận chiều với chỉ số VN30, nhưng không cùng tốc độ. Thậm chí, chỉ số đang tăng điểm, nhưng giá phái sinh lại quay đầu giảm và ngược lại.

Lý do là bởi khi giá tăng, nhiều nhà đầu tư dự đoán giá sẽ sớm giảm nên tăng cường mở vị thế bán, còn bên mua hạn chế mua; khi giá giảm nhanh, nhiều nhà đầu tư dự đoán giá sẽ sớm phục hồi nên tăng cường mở vị thế mua, còn bên bán không bán giá thấp.

Không ít nhà đầu tư mua đuổi (mở vị thế mua khi giá đã tăng, với kỳ vọng giá tiếp tục tăng), bán đuổi (mở vị thế bán khi giá đã giảm, với kỳ vọng giá sẽ tiếp tục giảm) và bị lỗ, vì giá sau đó đột ngột đảo chiều khiến họ vội vàng đóng vị thế (giao dịch đối ứng) để cắt lỗ.

Nhà đầu tư phái sinh dễ rơi vào tình trạng tim đập thình thịch, còn trong đầu thì quay cuồng với câu hỏi nên đóng vị thế hay giữ nguyên vị thế, bởi diễn biến đảo chiều liên tục của chỉ số. Diễn biến này khiến họ dễ mất bình tĩnh, thay đổi dự báo và thay đổi quyết định.

Thay vì mua vào thì lại bán ra và ngược lại, tức mua cao - bán thấp, bán thấp - mua cao. Họ cắt lỗ với hy vọng thương vụ sau sẽ có lãi.

Có nhà đầu tư đóng vị thế mua, hiện thực hóa lợi nhuận, sau đó mua vào ở mức giá cao hơn khi thấy giá tiếp tục có diễn biến tăng, nhưng ngay lập tức phải cắt lỗ vì giá bất ngờ quay đầu giảm.

Ðặc điểm chung của các nhà đầu tư thua lỗ là chần chừ cắt lỗ, khi mức lỗ lớn dần, họ hoảng hốt và ra quyết định cắt lỗ.

Ngược lại, khi thấy có lãi, nhà đầu tư kỳ vọng giá tiếp tục có diễn biến như dự đoán nên duy trì vị thế nhằm thu được mức lãi lớn hơn, nhưng giá bất ngờ giá đảo chiều, khiến tài khoản đang lãi chuyển thành lỗ.

Thua lỗ khiến một bộ phận nhà đầu tư rời bỏ thị trường, nhưng nhiều nhà đầu tư khác lại “xông vào” vì sự thú vị của sàn phái sinh. Vì thế, họ nỗ lực học hỏi, đúc rút kinh nghiệm và tiếp tục đầu tư. Một số nhà đầu tư chia sẻ:

“Tôi sẽ kiềm chế lướt sóng trong phiên, mà duy trì vị thế theo dự báo ban đầu, không để diễn biến tăng giảm trong phiên kích thích nhu cầu lướt sóng nhằm thu lợi cao, nhưng cuối cùng lại ảnh hưởng quá lớn đến tâm lý, dẫn đến mất lãi, thậm chí thua lỗ”.

“Lướt sóng trong phiên khó thành công vì tâm lý bị ảnh hưởng ghê gớm trước biến động rất nhanh của giá, trong khi diễn biến giao dịch trên thị trường không phiên nào giống phiên nào, khiến nhà đầu tư hoa mắt, chóng mặt, dẫn đến quyết định giao dịch không hợp lý”.

“Tôi chỉ tham gia sàn phái sinh khi nhận thấy cơ hội rõ ràng. Ham hố giao dịch nhằm lãi nhanh, lãi nhiều là cầm chắc phần thua, vì càng giao dịch nhiều, đầu óc càng thiếu tỉnh táo, dễ đưa ra quyết định sai lầm trước những dao động bất ngờ của thị trường”.

“Nếu cảm thấy quá phấn khích khi chiến thắng và bi quan khi thua lỗ là nhà đầu tư đang phó mặc số phận vào chuyển động của thị trường. Cần phải hành động một cách tĩnh tâm và có trách nhiệm”.

“Mua kiên nhẫn, bán dứt khoát, bảo toàn vốn là ưu tiên số 1”.

Về căn cứ đầu tư, bên cạnh phân tích cơ bản thì đầu tư chứng khoán phái sinh hầu như phải dựa vào phân tích kỹ thuật để xác định thời điểm đặt lệnh, dù không phải lúc nào các chỉ báo kỹ thuật cũng đúng.

Thực tế, diễn biến thị trường phụ thuộc không nhỏ vào tâm lý đám đông cũng như tương quan cung - cầu, công cụ phân tích kỹ thuật có thể phát hiện ra khi nào thì người mua hay người bán mạnh hơn, khi nào thì lòng tham biến mất, nỗi sợ hãi xuất hiện và ngược lại.

Ðể đi bền với phái sinh, nhà đầu tư phải xác định, mục tiêu không phải là tiền, mà là giao dịch thật tốt. Cần tập trung giao dịch hợp lý và phát triển kỹ năng đến mức không bị tác động bởi cảm xúc cá nhân. Giao dịch hợp lý, tiền sẽ tự động chảy về tài khoản như một hệ quả tất yếu.