Thời gian qua, một số dự án nghìn tỷ đồng "đắp chiếu" đã có dấu hiệu "hồi sinh". Cụ thể, 5 dự án yếu kém thua lỗ trong nhóm 12 dự án yếu kém của ngành Công Thương đã được đưa ra khỏi danh mục dự án thua lỗ.

7/12 dự án thua lỗ nghìn tỷ vẫn vướng mắc

Tại tọa đàm "Xử lý các dự án yếu kém: Bài học kinh nghiệm và hướng đi tiếp theo", ông Nguyễn Hữu Tú, Thành viên HĐTV Tập đoàn Công nghiệp Hóa chất Việt Nam (Vinachem), cho biết tập đoàn có 4 dự án, trong đó có 2 dự án phân bón Urê với tổng công suất 1,06 triệu tấn; 2 dự án phân bón phức hợp DAP với tổng công suất 660.000 tấn. Nhờ sự chỉ đạo quyết liệt của Chính phủ, các bộ, ngành thì năm 2021, 4 dự án này đã có sự chuyển biến rõ nét so với năm 2020. Cụ thể dự án DAP Hải Phòng đã đủ điều kiện để đưa ra khỏi danh sách 12 dự án, hiện tại kinh doanh bền vững.

Ba dự án còn lại, đến năm 2021, dự án đạm Hà Bắc lần đầu tiên sau 5 năm đi vào vận hành đã có lãi; Dự án đạm Ninh Bình và dự án DAP số 2 Lào Cai cũng đã cắt lỗ hàng nghìn tỷ đồng, thực hiện nghĩa vụ trả nợ các ngân hàng thương mại với 3.000 tỷ đồng năm 2021.

Dù không nằm trong 12 đại dự án thua lỗ nghìn tỷ, song việc nhà máy nhiệt điện Thái Bình 2 đốt lửa sau hơn 10 năm cũng cho thấy thông tin tích cực về sự chuyển động của những dự án thua lỗ nghìn tỷ. Tất nhiên, đây mới chỉ là hành trình ban đầu trong việc giải quyết các vướng mắc khó khăn.

Ông Hồ Sỹ Hùng, Phó Chủ tịch Uỷ ban Quản lý vốn Nhà nước tại doanh nghiệp, đánh giá việc vận hành nhà máy nhiệt điện Thái Bình 2 có ý nghĩa lớn trong việc cấp điện cho cả nước. Để nhà máy này được triển khai, đội ngũ lãnh đạo nhà máy và nhà thầu đã phải họp, "quần đi, quần lại" nhiều lần để xem xét. Dựa trên thực tế, Phó Thủ tướng Lê Văn Thành đã yêu cầu tái cơ cấu tất cả, thậm chí thay đổi nhân sự để có hiệu quả, yêu cầu đánh giá việc để lâu phát sinh chi phí khác như thế nào.

Bổ sung thêm về việc "hồi sinh" nhà máy nhiệt điện Thái Bình 2, ông Đặng Hoàng An, Thứ trưởng Bộ Công Thương, cho biết Phó Thủ tướng Lê Văn Thành yêu cầu PVN với tư cách chủ đầu tư "dựng đồng hồ đếm ngược" tại công trường, hằng ngày nhìn thấy rằng còn bao nhiêu ngày nữa sẽ đến mục tiêu. Tất nhiên để hoàn thành mục tiêu hòa lưới vào cuối tháng 4 này, cùng lắm là sang đầu tháng 5 như chỉ đạo của Chính phủ và đốt than lần đầu vào 16/6 thì còn rất nhiều việc.

Thứ trưởng Bộ Công Thương kỳ vọng từ nay đến 16/6, sẽ đạt được 2 mốc quan trọng. Một là hòa lưới điện lần đầu vào cuối tháng 4, nếu kịp vào 30/4 thì tốt. Sau đó sang mốc 16/6.

"Công việc rất nhiều, đòi hỏi sự phối hợp kỹ giữa các nhà thầu, bởi 29 nhà thầu trên công trường bao gồm cả trong nước và nước ngoài, công việc điều phối rất quan trọng", Thứ trưởng An nhấn mạnh.

Quay trở lại 12 dự án nghìn tỷ thua lỗ của ngành công thương, ông Hồ Sỹ Hùng cho biết 7 dự án đang còn những vấn đề nổi cộm.

Đầu tiên là vướng mắc về Hợp đồng EPC (Hợp đồng nhà thầu trọn gói đối với các dự án này). Trong hợp đồng của tất cả các dự án đang có sự tranh chấp giữa chủ đầu tư và nhà thầu về nội dung, bao gồm cả khối lượng, thiết bị, chủng loại thiết bị, kể cả áp dụng chính sách thuế ở Việt Nam. Liên quan đến việc này cho đến thời điểm hiện nay giữa chủ đầu tư và nhà thầu cũng rất quyết liệt thảo luận với nhau nhưng chưa đi đến được thống nhất và thương thảo về vấn đề này.

Đây là vướng mắc nhất trong các dự án đang tồn đọng hiện nay. Cụ thể là dự án nhà máy thép Thái Nguyên mở rộng, nhà máy đóng tàu Dung Quất, nhà máy đạm Ninh Bình, nhà máy đạm Hà Bắc. Việc này ảnh hưởng đến xác định giá trị dự án đầu tư, giá trị của doanh nghiệp, quyền chủ động của nhà đầu tư có thể tiếp tục đầu tư bổ sung hoặc hoàn thiện thêm hay không… Đây là những vấn đề đang còn dở dang trong hợp đồng với các nhà thầu, chưa giải quyết được.

Sớm ngày nào thiệt hại sẽ ít ngày đó

Mặc dù, có khá nhiều dự án được đưa vào diện hỗ trợ về mặt tài chính đầu tư trong giai đoạn 2010-2015. Tuy nhiên, giai đoạn đó lãi suất cao, quá trình thực hiện dự án bị chậm, thường là vài năm, dẫn đến lãi suất đã cao còn bị phạt, lãi mẹ đẻ lãi con nên chi phí tài chính cao.

Điển hình Nhà máy đạm Hà Bắc (dự án giai đoạn 2 mở rộng), thể hiện ưu điểm hơn giai đoạn 1 là được đầu tư nhiều năm, hiệu quả tốt hơn. Tuy nhiên, chi phí tài chính chiếm đến hơn 30%, dẫn đến khó cạnh tranh trên thị trường.

Theo ông Hùng, cần xử lý vướng mắc Hợp đồng EPC và chi phí tài chính do đầu tư tồn đọng lại quá lớn. Nếu không giải quyết vấn đề này thì không mở cho doanh nghiệp khả năng cạnh tranh trên cùng một mặt bằng so với các doanh nghiệp khác (tức là chi phí tài chính phải tương đương). Cũng như chưa giải thoát được Hợp đồng EPC thì doanh nghiệp chưa chủ động hoạt động được các dây chuyền và quá trình sản xuất kinh doanh của mình.

Theo ông Phan Đức Hiếu, Ủy viên thường trực Ủy ban Kinh tế của Quốc hội, cần có sự quyết liệt đến từng dự án, ví dụ phải chọn phương án xử lý cho EPC nhanh chóng nếu không có lựa chọn khác. Cùng với đó, về tư duy, phải hiểu lợi ích tốt nhất có tính thời điểm. Không thể nói 3 năm sau thì thế nào, mà phải thống nhất về nguyên tắc, phân định quyền, trách nhiệm của các bên liên quan. Giai đoạn trước 1 người làm, giai đoạn này lại người khác phải chịu trách nhiệm cả quá trình.

Trong khi đó, TS. Nguyễn Sĩ Dũng, nguyên Phó Chủ nhiệm Văn phòng Quốc hội, chỉ đạo của Thủ tướng rất quan trọng, giải quyết dứt điểm, sâu sát, quyết liệt. "Với tinh thần đó của Thủ tướng, chúng ta phải đặt đồng hồ đếm ngược cho tất cả các dự án đang tồn tại để giải quyết trong thời gian sớm nhất, sớm ngày nào thiệt hại sẽ ít đi ngày đó", ông Dũng nói.

Cũng theo ông Dũng, không nên tính cái tối đa mà cần tính cái tối ưu cho lợi ích của doanh nghiệp cũng như lợi ích cho đất nước. Có thể nói với các dự án này, kể cả những dự án xử lý xong, vấn đề cơ chế, quả thực không có phương án tuyệt đối tốt, mà chỉ có phương án tối ưu, làm sao để xử lý với mức thiệt hại thấp nhất cho Nhà nước, đem lại hiệu quả tốt nhất có thể.

Đồng quan điểm, ông Phan Đức Hiếu nhất trí với nguyên tắc xử lý như vậy. Tuy nhiên với những dự án có thể không có thị trường, không có khả năng, thì cần phải tính đến những phương án như phá sản, thu hồi tài sản… 

Ông Hiếu cho rằng khi xử lý các dự án thì tính toán các lợi ích, cơ cấu lại chính bản thân dự án, tiết giảm các chi phí để nâng cao hiệu quả. Thậm chí tính đến cả phương án cơ cấu lại sản phẩm phù hợp, phục hồi đúng sản phẩm ban đầu nếu không có thị trường, tính đến cả dài hạn. Ngay cả sau khi khôi phục ở một giai đoạn nhất định, có thể tạo điều kiện thoái vốn hoàn toàn ra khỏi các dự án.

"Tôi đánh giá và nhất trí rất cao cách tiếp cận tối ưu hoá lợi ích theo cả chiều xuôi và chiều ngược, tính đến từng lợi ích cụ thể, giao trách nhiệm cho từng bên có liên quan", ông Hiếu nêu quan điểm.