Nguồn: Phân tích dữ liệu của tác giả

Các đáp viên đánh giá mức độ sử dụng TTCP cho lập kế hoạch ở mức tương đối thấp. Cụ thể, TTCP sử dụng để lập dự toán chi phí, chi phí mục tiêu được đánh giá ở mức cao nhất với giá trị trung bình là 3,12. Tuy nhiên, các nhà quản trị chưa đánh giá cao nhu cầu TTCP mục tiêu, bởi lẽ theo quan điểm của họ, việc xác định chi phí mục tiêu khá phức tạp và khó xác định trong điều kiện hạn chế về phương tiện kỹ thuật. Ngoài ra, tại hầu hết các DN, chi phí định mức và chi phí dự toán được xây dựng đầu kì kế toán dựa trên các thông tin về giá thị trường của nguyên vật liệu và chi phí thực tế phát sinh ở kỳ trước. Đồng thời, việc xây dựng định mức mới chỉ thực hiện với chi phí nguyên liệu trực tiếp cho từng đối tượng chi phí, chưa xây dựng định mức chi phí nhân công trực tiếp, chi phí sản xuất chung.

Hơn nữa, do mức độ thực hiện phân loại chi phí kinh doanh biến đổi và cố định mới ở mức độ thấp, do vậy hầu hết các DN chưa thể phân bổ chi phí sản xuất chung biến đổi và chi phí sản xuất chung cố định để phục vụ xây dựng định mức chi phí. Tiếp theo là TTCP được sử dụng để phân bổ nguồn lực trong công ty với giá trị trung bình là 3,11, sau đó là TTCP sử dụng cho việc dự báo: rủi ro, cơ hội, đe doạ, tiềm năng với giá trị trung bình là 2,78, thấp nhất là TTCP sử dụng cho việc dự toán lợi nhuận của sản phẩm/dòng sản phẩm/bộ phận/trung tâm với giá trị trung bình là 2,54, được đánh giá là tương đối thấp.

Đánh giá thực trạng mức độ sử dụng thông tin chi phí cho kiểm soát

Bảng 2 là kết quả phân tích giá trị trung bình đối với nhân tố “Sử dụng TTCP cho kiểm soát hoạt động” trong mô hình.

Nguồn: Phân tích dữ liệu của tác giả

Các đáp viên đánh giá mức độ sử dụng TTCP cho kiểm soát hoạt động tương đối thấp. Cụ thể, việc sử dụng thông tin về chi phí - giá thành thực tế của các đối tượng được đánh giá ở mức cao nhất với giá trị trung bình là 3,44. Theo khảo sát các kế toán trưởng, kế toán viên tại các khách sạn, TTCP thực hiện chủ yếu được tập hợp theo sản phẩm, công việc hoặc đơn đặt hàng. Các DN hiện nay chưa cung cấp TTCP theo quá trình, TTCP theo Kaizen, và TTCP theo chu kỳ sống sản phẩm dịch vụ, bởi theo đánh giá của các nhà quản trị, các phương pháp này không thực sự phù hợp với đặc thù kinh doanh, DN chưa đủ các phương tiện kỹ thuật và nguồn nhân lực chưa đủ để áp dụng các phương pháp này.

Việc chưa áp dụng các phương pháp kế toán chi phí hiện đại còn do các quá trình hoạt động kinh doanh chưa được phân biệt rõ ràng, chẳng hạn nhiều DN có các bộ phận sản xuất phụ trợ, sử dụng chung cơ sở vật chất để phục vụ việc SXKD nhiều nhóm hàng khác nhau. Điều này dẫn đến khó khăn trong việc áp dụng xác định chi phí theo quá trình, hoặc theo chu kỳ sống sản phẩm, dịch vụ. Về phương pháp phân bổ chi phí sản xuất chung, DN thực hiện phân bổ các chi phí gián tiếp theo một tiêu thức nhất định, chưa thực hiện phân bổ chi phí theo hoạt động. Tiếp theo là TTCP chênh lệch giữa dự toán và thực tế với giá trị trung bình là 2,43, đây cũng là một mức đánh giá không tốt.

Sau đó là việc sử dụng TTCP để cải tiến các hoạt động hiệu quả hơn trong việc sử dụng nguồn lực với giá trị trung bình là 3,12, thấp nhất là sử dụng thông tin về năng lực sản xuất dư thừa của hoạt động/phân xưởng/trung tâm trong công ty, và sử dụng TTCP để kiểm soát và cắt giảm chi phí của hoạt động, sản phẩm/dòng sản phẩm/bộ phận/trung tâm với giá trị trung bình lần lượt là 2,26 và 2,79. Các nhà quản trị chưa thực sự quan tâm đến việc sử dụng TTCP cho việc kiểm soát cắt giảm chi phí theo từng loại sản phẩm, dòng sản phẩm. Việc này ảnh hưởng rất lớn đến các DN, nhất là sau ảnh hưởng của đại dịch COVID-19.

Đánh giá thực trạng mức độ sử dụng thông tin chi phí cho đánh giá hoạt động và ra quyết định

Bảng 3 là kết quả phân tích giá trị trung bình đối với nhân tố “Sử dụng TTCP cho đánh giá hoạt động và ra quyết định” trong mô hình.

Nguồn: Phân tích dữ liệu của tác giả

Theo khảo sát nghiệp vụ đối với bộ phận kế toán, 100% các DN chưa thực hiện đánh giá hoạt động theo phương pháp chi phí chênh lệch, chưa xác định mức độ chênh lệnh về chi phí thực tế phát sinh, chi phí định mức, đồng thời, chưa tiến hành so sánh chi phí thực tế phát sinh kỳ này với chi phí thực tế kỳ trước, chưa áp dụng các phương pháp đánh giá hoạt động bằng thẻ điểm cân bằng nên chưa khai thác được những ưu thế của mô hình này. Tuy vậy, 83% DN thực hiện đánh giá hoạt động theo bộ phận.

Đồng thời, các DN đang thực hiện ra quyết định mua hàng theo phương pháp tính toán các chi phí hàng mua và chi phí liên quan đến việc mua hàng, thực hiện so sánh giá giữa các nhà cung cấp để ra quyết định lựa chọn nhà cung cấp. Hầu hết các DN chưa áp dụng bất kì mô hình khoa học cụ thể nào cho quá trình ra quyết định mua hàng, việc vận dụng TCO, TQM, EOQ, POQ được nhà quản trị cho là không cần thiết. Có đến 63% các DN chưa vận dụng phân tích mối quan hệ Chi phí – Khối lượng – Lợi nhuận để hỗ trợ tốt hơn việc ra quyết định. Điều này căn bản chưa thực hiện được là do các DN chưa tiến hành phân loại chi phí theo mối quan hệ chi phí với khối lượng hoạt động (chi phí biến đổi và chi phí cố định.

Các nhà đáp viên đánh giá mức độ sử dụng TTCP cho lập kế hoạch ở mức tương đối tốt. Cụ thể, TTCP sử dụng để ra quyết định về giá trong các trường hợp như sản phẩm mới, khi cần điều chỉnh giá, khi cần ra quyết định giá bán cho đơn đặt hàng với các giá trị trung bình lần lượt là 3,90; 3,96; 3,98.

Tiếp theo là TTCP được sử dụng để đánh giá được hiệu quả của sản phẩm/dòng sản phẩm/bộ phận/trung tâm/nhân viên với giá trị trung bình là 3,43, sau đó là TTCP sử dụng cho việc phân tích và đánh giá lợi nhuận của khách hàng với giá trị trung bình là 3,12, thấp nhất là TTCP sử dụng cho việc Sử dụng TTCP để ra quyết định thêm hoặc loại bỏ sản phẩm, dòng sản phẩm hoặc bộ phận trong công ty với giá trị trung bình là 2,54, được đánh giá là tương đối thấp.

Kết luận

Qua khảo sát sơ bộ, việc sử dụng thông tin chi phí ở hầu hết các DN Thanh Hóa mới phục vụ cho các mục đích thuần túy như xác định kết quả kinh doanh, ghi nhận chi phí, mà chưa khai thác tối ưu việc sử dụng thông tin chi phí cho việc thực hiện các chức năng của nhà quản trị để từ đó tối đa hiệu quả sản xuất kinh doanh.

Nhìn chung, mức độ sử dụng TTCP ở các DN trên địa bàn tỉnh Thanh Hóa được đánh giá ở mức tương đối tốt. Trong thời gian tới, nhà quản trị DN cần nhận thức rõ ràng hơn về tầm quan trọng của việc xây dựng TTCP dự toán, lập kế hoạch hoạt động kinh doanh, tăng cường sử dụng các thông tin chi phí theo các phương pháp hiện đại để đáp ứng tốt hơn nhu cầu của nhà quản trị. Đối với các DN Thanh Hóa cần nhận thức được vai trò của hệ thống thông tin, đặc biệt là thông tin chi phí và hiểu rõ sự tác động của việc sử dụng thông tin chi phí tới hiệu quả hoạt động. Bên cạnh đó, các DN cũng cần phải tìm giải pháp đổi mới quản trị, từng bước giải quyết các hậu quả do đại dịch COVID-19 gây ra, phục hồi và nâng cao hiệu quả sản xuất kinh doanh.

Tài liệu tham khảo:

1. Bộ Kế hoạch và Đầu tư (2022), Sách trắng DN Việt Nam 2022;
2. Hoàng Huy Cường (2021), Các nhân tố ảnh hưởng đến sử dụng thông tin chi phí và những tác động của việc sử dụng thông tin chi phí đến kết quả hoạt động - nghiên cứu tại các DN miền nam Việt Nam, LATS, ĐH KTTPHCM;
3. Clark, K.B., & T. Fujimoto.T., (1991), Product Development Performance: Strategy, Organization, and Management in the World Auto Industry, Harvard Business School Press, Boston, MA;
4. IMA (2014), The Association of Accountants and Financial Professionals in Business, The Conceptual Framework for Managerial Costing;
5. IFAC (2009), Evaluating and Improving Costing in Organizations. International Good Practice Guidance, PAIB Committee;
6. Kaplan, R. S., Norton, D. P., (1996), The balanced scorecard: translating strategy into action. Boston, MA: Harvard Business School Press.