Sự kiện quy tụ hơn 50 đại biểu từ các tổ chức khoa học và công nghệ (KH&CN) ngoài công lập thành viên của SEARAV và các hội bạn, đại diện các bộ ngành (Bộ Nội vụ, Bộ Tài chính, Bộ Công An, Văn phòng Trung ương Đảng), cùng các chuyên gia, viện trường và doanh nghiệp.

Hội nghị là diễn đàn cởi mở để chia sẻ cơ hội, thách thức, chính sách và mô hình hiệu quả nhằm phát triển hệ sinh thái KH&CN bền vững - bao gồm liên kết giữa nhà nước - viện/trường - doanh nghiệp - tổ chức xã hội, đổi mới mô hình tài chính, thúc đẩy thương mại hóa kết quả nghiên cứu và tăng cường nội lực của các tổ chức phi công lập.

Phát biểu khai mạc hội nghị, TS. Phạm Thanh Tịnh, Chủ tịch SEARAV chia sẻ về tầm quan trọng của việc tăng cường hợp tác giữa các tổ chức KH&CN và việc định vị vai trò của các tổ chức này. Ông Tịnh chia sẻ, “Chúng ta đang sống trong một kỷ nguyên của những biến đổi sâu sắc, nơi khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo đã trở thành động lực cốt lõi cho sự phát triển của mỗi quốc gia. Nhận thức rõ điều này, Đảng và Nhà nước ta đã ban hành nhiều chủ trương, đường lối mang tính chiến lược, tiêu biểu như Nghị quyết số 52-NQ/TW của Bộ Chính trị về một số chủ trương, chính sách chủ động tham gia cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ Tư, hay Chiến lược phát triển khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo đến năm 2030. Để hiện thực hóa những mục tiêu lớn lao đó, việc phát huy vai trò của các tổ chức KH&CN, đặc biệt là các tổ chức ngoài công lập là một yêu cầu tất yếu và cấp thiết. Các tổ chức KH&CN chính là lực lượng tiên phong, là hạt nhân để kết nối, lan tỏa tri thức và kiến tạo những giá trị mới. Sự kiện lần này cũng là nỗ lực cụ thể của SEARAV nhằm kết nối, tạo không gian đối thoại đa bên, thúc đẩy liên kết thiết thực trong lĩnh vực KH&CN.

Đồng quan điểm, Bà Phạm Thu Hằng, phó Vụ trưởng Vụ Phi chính phủ, Bộ Nội Vụ chia sẻ và ghi nhận vai trò của các tổ chức KH&CN trong phát triển và đổi mới khoa học công nghệ.  Bà Hằng cũng thẳng thắn chỉ ra nhiều vấn đề trong công tác quản lý hoạt động các tổ chức KH&CN và cho rằng phải khắc phục để nâng cao vai trò của tổ chức ngoài công lập. Theo đó cần “đảm bảo tính minh bạch, xây dựng năng lực nội tại, sản phẩm, dịch vụ cạnh tranh, tăng tính thực chất và uy tín để tạo niềm tin xã hội và cơ quan quản lý, các nhà đầu tư, tài trợ và cộng đồng”.

Chia sẻ góc nhìn chiến lược về việc tái cấu trúc cơ chế tài chính cho các tổ chức KH&CN nhằm tăng khả năng thương mại hóa và tính bền vững, TS. Nguyễn Thị Thu Hiền - Cục Tài chính và Quản lý đầu tư, Văn phòng Trung ương Đảng chia sẻ, muốn các tổ chức KH&CN phát triển bền vững thì không thể chỉ dựa vào ngân sách nhà nước hay viện trợ nước ngoài, chúng ta phải chủ động thiết lập cơ chế huy động vốn xã hội, quỹ KH&CN và cả gọi vốn cộng đồng. Cũng theo bà Hiền, thành quả nghiên cứu không nên dừng ở công bố mà cần được thương mại hóa thực sự, với cơ chế chia sẻ lợi nhuận minh bạch. Điều đó vừa tạo động lực cho nhà khoa học, vừa tăng tính cạnh tranh của sản phẩm Việt Nam. Việc khuyến khích hình thành các tổ chức định giá, vườn ươm và mạng lưới startup KH&CN gắn với đại học sẽ tạo đòn bẩy để các tổ chức KH&CN "tự đứng bằng đôi chân của mình", đặc biệt trong bối cảnh ngân sách đang ngày càng hạn chế.

Đặc biệt bà Hiền nhấn mạnh, các tổ chức cần thay đổi tư duy từ "xin -cho" sang "hợp tác đầu tư", trong đó khu vực tư nhân là đối tác chiến lược. Mô hình hợp tác công -tư, nhà nước - viện trường - doanh nghiệp cần được thể chế hóa và hỗ trợ lâu dài.

Tương tự, PGS.TS. Nguyễn Ngọc Hà, Viện Nghiên cứu Sáng tạo, Đại học Ngoại thương cũng  khuyến nghị các tổ chức KH&CN cần quan tâm tới các xu hướng mới trong đổi mới sáng tạo (ĐMST). Theo đó, ĐMST ngày càng được coi trọng tương đương với nghiên cứu KH&CN. Các sáng kiến cần dịch chuyển sang doanh nghiệp và có chiến lược thương mại hóa rõ ràng. Luật KHCN và ĐMST vừa được Quốc hội thông qua đã đặt ĐMST ngang hàng với KHCN. Điều này khẳng định rằng để phát triển cần phải có sự dung hoà và không nằm ngoài xu hướng tất yếu này.

Phát biểu chia sẻ từ thực tiễn, từ góc nhìn của các tổ chức KH&CN ngoài công lập bà Nguyễn Thị Minh Hoà, Phó Chủ tịch kiêm Tổng Thư ký SEARAV nhấn mạnh đến những khó khăn mang tính hệ thống, đồng thời đề xuất giải pháp tạo môi trường cạnh tranh lành mạnh hơn. Bà Hòa khuyến nghị cần một hành lang pháp lý rõ ràng và ổn định, cùng với đó là các chính sách khuyến khích riêng cho khối tổ chức KH&CN ngoài công lập, đặc biệt trong việc tiếp cận quỹ nghiên cứu, ưu đãi thuế, đăng ký sở hữu trí tuệ và tín dụng. Bởi theo bà Hòa trong thực tế, nhiều tổ chức phải "tự bơi" với mô hình tự chủ tài chính hoàn toàn, từ nghiên cứu đến thương mại hóa - điều này tạo áp lực rất lớn và làm chậm lại quá trình đóng góp vào hệ sinh thái KH&CN quốc gia. Do đó, bà Hòa cho rằng, việc xây dựng một cơ chế đầu tư cạnh tranh không phân biệt công lập hay tư nhân là cần thiết. Chỉ khi đó, năng lực thực chất mới được phát huy, tạo động lực đổi mới và chuyển giao công nghệ một cách công bằng và hiệu quả.

Không chỉ đề cập đến thực trạng, rào cản và khuyến nghị, trong khuôn khổ hội nghị, các tổ chức KH&CN thành viên của SEARAV cũng chia sẻ những mô hình thúc đẩy khoa học và công nghệ, đổi mới sáng tạo. Ths. Nguyễn Phương Linh, Viện trưởng MSD, Trưởng cộng đồng đổi mới sáng tạo mở xã hội, Techfest Việt Nam cho biết, mô hình đổi mới sáng tạo mở do MSD khởi xướng và điều phối từ năm 2021, đóng góp vào quá trình đổi mới sáng tạo của quốc gia. Vai trò tiên phong của các tổ chức KH&CN ngoài công lập trong việc tạo ra các mô hình đổi mới sáng tạo mở - nơi tri thức không còn nằm trong "ốc đảo chuyên môn", mà được kết nối rộng rãi với doanh nghiệp, trường học, cộng đồng và người thụ hưởng.

Theo bà Linh, không thể đổi mới nếu vẫn giữ tư duy làm khoa học khép kín, thay vào đó, ĐMST mở chính là cách để biến thách thức thành cơ hội, nơi các tổ chức, cộng đồng và doanh nghiệp cùng tham gia kiến tạo giải pháp, đồng sáng tạo. Quan trọng hơn là xây dựng một hệ sinh thái cho ĐMST - nơi mọi chủ thể, từ viện nghiên cứu, startup, doanh nghiệp xã hội đến chính quyền và người dân đều có vai trò cùng đóng góp và cùng hưởng lợi. Với mục tiêu này, MSD đã tập trung vào tích hợp mô hình "vườn ươm liên kết" giữa viện - trường - doanh nghiệp - tổ chức xã hội vừa để huy động nguồn lực, vừa lan tỏa tác động thực chất trong cộng đồng, đảm bảo không để ai bị bỏ lại phái sau.

Bà Linh khuyến nghị, chìa khóa để các tổ chức KH&CN tồn tại và phát triển trong thời đại mới không chỉ là tài chính, mà là khả năng kết nối, sáng tạo và thích ứng - đó là năng lực cốt lõi của một hệ sinh thái bền vững.