Đặt vấn đề

Trong những năm qua, du lịch là ngành kinh tế lớn có tốc độ tăng trưởng ổn định, đóng góp quan trọng vào quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế của Hà Nội. Vì vậy, vấn đề quản lý hoạt động du lịch; quy hoạch và đầu tư phát triển sản phẩm du lịch; hoạt động tuyên truyền quảng bá, xúc tiến du lịch luôn được Hà Nội quan tâm, chú trọng và đẩy mạnh. Nhờ đó, cơ sở vật chất kỹ thuật của ngành Du lịch Hà Nội từng bước được bổ sung, nâng cao chất lượng phục vụ.

Theo Sở Du lịch Hà Nội, giai đoạn 2016-2019, khách du lịch đến Hà Nội đạt mức tăng trưởng bình quân 10,1%/năm, tốc độ năm sau cao hơn năm trước và hoàn thành vượt chỉ tiêu về tốc độ tăng trung bình từ 8-10%/năm. Đặc biệt, mức tăng trưởng bình quân khách du lịch quốc tế đạt 21,2%/năm, hoàn thành sớm 2 năm chỉ tiêu đề ra tại Nghị quyết số 06-NQ/TU của Ban Thường vụ Thành ủy về phát triển du lịch Thủ đô Hà Nội giai đoạn 2016-2020 và những năm tiếp theo.

Tuy nhiên, từ năm 2020 đến nay, do bị tác động bởi dịch bệnh COVID-19, ngành Du lịch Thủ đô đã gặp nhiều khó khăn, thiệt hại lớn. Cụ thể, các chỉ tiêu phát triển du lịch năm 2020 đều sụt giảm mạnh (khách du lịch giảm 70%, tổng thu từ khách du lịch giảm 73%, công suất bình quân khối khách sạn giảm 38% so với năm 2019), trên 90% doanh nghiệp du lịch tạm dừng hoạt động, dẫn đến không đạt mục tiêu đề ra cho cả giai đoạn 5 năm 2016-2020.

Bối cảnh trên đặt ra yêu cầu Hà Nội cần đổi mới cách thức quản lý hoạt động du lịch. Nghiên cứu thực trạng quản lý nhà nước về du lịch trên địa bàn Hà Nội, bài viết chỉ ra những tồn tại, hạn chế; đồng thời, đề xuất một số giải pháp nhằm góp phần nâng cao hiệu quả quản lý hoạt động du lịch trên địa bàn Hà Nội trong thời gian tới.

Vai trò của quản lý nhà nước về du lịch

Quản lý nhà nước về du lịch là sự tác động có tổ chức và điều chỉnh bằng quy định pháp luật đối với các hoạt động du lịch nhằm tạo ra sự thống nhất trong tổ chức và hoạt động du lịch, đảm bảo phát triển du lịch mà vẫn bảo tồn được tài nguyên, duy trì và phát triển văn hoá; bảo hộ quyền và lợi ích hợp pháp của khách du lịch, tổ chức, cá nhân kinh doanh du lịch; khuyến khích các thành phần kinh tế tham gia phát triển du lịch.

Quản lý nhà nước về du lịch có vai trò định hướng cho hoạt động du lịch phát triển tích cực, góp phần thúc đẩy tăng trưởng kinh tế song vẫn giữ gìn các giá trị truyền thống và bảo tồn tài nguyên du lịch của đất nước; hình thành và hoàn thiện môi trường pháp lý toàn diện, ổn định cho hoạt động du lịch trong cả nước, cho từng vùng và từng địa phương cụ thể; dung hoà mối quan hệ và lợi ích giữa du lịch với các ngành kinh tế khác; đảm bảo hài hoà về quyền lợi giữa cộng đồng dân cư, nhà đầu tư du lịch và khách du lịch.

Thực trạng quản lý nhà nước về du lịch trên địa bàn Hà Nội

Có thể thấy, công tác quản lý hoạt động du lịch của Hà Nội đã có sự đổi mới cả về nội dung, phương pháp và tổ chức thực hiện, tạo điều kiện cho các doanh nghiệp du lịch trên địa bàn Thành phố xây dựng chiến lược và kế hoạch kinh doanh phù hợp với định hướng phát triển Thủ đô. Đơn cử như:

Ban hành và tổ chức thực hiện chính sách phát triển du lịch Hà Nội

Nhằm tăng cường công tác quản lý nhà nước về du lịch, thời gian qua, Hà Nội luôn quan tâm, chú trọng, đưa nội dung này vào nghị quyết, chương trình công tác hàng năm của Thành ủy, UBND Thành phố và lồng ghép vào các chương trình, kế hoạch của từng cấp, từng ngành, từng quận, huyện, thị xã. Cùng với đó, TP. Hà Nội đã ban hành các quy hoạch, kế hoạch, chương trình phát triển du lịch làm cơ sở cho hoạt động quản lý nhà nước, các tổ chức, doanh nghiệp triển khai thực hiện, tạo điều kiện phát triển du lịch. Hà Nội cũng đã chỉ đạo quyết liệt các cấp, các ngành triển khai đồng bộ các giải pháp, tháo gỡ khó khăn, vướng mắc, góp phần cải thiện mạnh mẽ môi trường đầu tư kinh doanh, tạo sự thông thoáng, minh bạch, hấp dẫn các nhà đầu tư vào lĩnh vực du lịch.

Năm 2020, UBND TP. Hà Nội đã ban hành Kế hoạch số 191/KH-UBND thực hiện Chiến lược phát triển du lịch Việt Nam đến năm 2030 trên địa bàn TP. Hà Nội nhằm tổ chức triển khai đồng bộ, có hiệu quả Quyết định số 147/QĐ-TTg ngày 22/01/2020 của Thủ tướng Chính phủ về việc phê duyệt Chiến lược phát triển du lịch Việt Nam đến năm 2030. Trong đó, phấn đấu: Đến năm 2025, Hà Nội đón và phục vụ từ 35 - 39 triệu lượt khách du lịch trong đó có từ 8 - 9 triệu lượt khách du lịch quốc tế. Tổng số thu từ đạt khoảng 151 nghìn tỷ đồng; Đến năm 2030, du lịch thực sự là ngành kinh tế mũi nhọn của Hà Nội, đón và phục vụ 48 - 49 triệu lượt khách du lịch, trong đó có từ 13-14 triệu lượt khách du lịch quốc tế. Tổng doanh thu từ đạt khoảng từ 270 - 300 nghìn tỷ đồng.

Tổ chức bộ máy quản lý nhà nước về du lịch

Hiện nay bộ máy quản lý nhà nước về du lịch của TP. Hà Nội được tổ chức theo mô hình trực tiếp, cao nhất là UBND Thành phố, tiếp đến là Sở Du lịch Hà Nội và Phòng Văn hóa thể thao – du lịch cấp quận, huyện. Ngoài ra, theo ngành dọc, thì các cơ quan quản lý nhà nước về du lịch TP. Hà Nội chịu sự quản lý và chi phối của Tổng cục Du lịch và Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch. Theo thống kê, hiện nay Thành phố có khoảng 120 cán bộ quản lý về du lịch, bao gồm cán bộ, công chức của Sở Du lịch Hà Nội; cán bộ, viên chức phụ trách xúc tiến du lịch thuộc Trung tâm Xúc tiến đầu tư, thương mại, du lịch Hà Nội và cán bộ, công chức chuyên quản lý lĩnh vực du lịch tại UBND quận, huyện, thị xã.

Xây dựng hạ tầng du lịch

Hà Nội là một trong những trung tâm du lịch có hạ tầng khá hoàn chỉnh và đồng bộ cả về hạ tầng giao thông, cơ sở lưu trú du lịch, nhà hàng, khách sạn… Theo thống kê của Sở Du lịch Hà Nội, tính đến hết tháng 7/2019 trên địa bàn Thành phố có 3.499 cơ sở lưu trú du lịch với tổng số 60.812 buồng phòng; trong đó, số cơ sở lưu trú du lịch đã xếp hạng là 564 cơ sở với 22.749 buồng phòng.

Tổ chức đào tạo, bồi dưỡng nguồn nhân lực du lịch

Nghị quyết số 06-NQ/TU của Thành ủy Hà Nội nêu rõ, đến năm 2020, ngành Du lịch Hà Nội có khoảng 126.700 lao động trực tiếp được trang bị, đào tạo kiến thức du lịch. Để có thể đào tạo, bồi dưỡng số lượng lao động lớn trên, Sở Du lịch Hà Nội đã chủ động phối hợp với các cơ sở đào tạo và doanh nghiệp, thường xuyên mở các lớp đào tạo chuyên sâu, bồi dưỡng, nâng cao kỹ năng, kiến thức cho cán bộ, người làm du lịch trên địa bàn Thành phố. Cùng với việc trang bị kiến thức, kỹ năng cho người làm du lịch, Hà Nội cũng chú trọng nâng cao trình độ chuyên môn cho đội ngũ cán bộ quản lý nhà nước về du lịch.

Công tác kiểm tra, thanh tra và xử lý vi phạm trong hoạt động du lịch

Công tác thanh tra, kiểm tra được Hà Nội thực hiện thường xuyên, có trọng tâm, trọng điểm. Sở Du lịch Hà Nội đã kịp thời phối hợp đồng bộ trong công tác thanh tra, kiểm tra hoạt động du lịch và tiếp nhận, xử lý thông tin nhanh nhất để giải quyết kiến nghị, phản ánh của du khách, nhằm nâng cao chất lượng các dịch vụ, xử lý nghiêm những hành vi vi phạm, hạn chế các tiêu cực trong hoạt động du lịch. Đồng thời, hỗ trợ khẩn cấp các du khách cần trợ giúp trong các trường hợp như: Tại nạn, mất tài sản, dịch vụ kém chất lượng, chèo kéo, ép giá, lừa đảo, cướp giật… bảo đảm an ninh, an toàn cho môi trường du lịch, hướng tới mục tiêu phát triển du lịch bền vững, xây dựng điểm đến Hà Nội “An toàn - thân thiện - chất lượng - hấp dẫn”.

Mặc dù vậy, công tác quản lý nhà nước ở một số địa phương trên địa bàn Hà Nội vẫn chưa nghiêm; vấn đề môi trường du lịch và đảm bảo vệ sinh, an toàn chưa bền vững; chất lượng dịch vụ du lịch còn nhiều hạn chế, sức cạnh tranh còn thấp, du lịch phát triển chưa tương xứng với tiềm năng, vẫn còn một số tồn tại, hạn chế sau:

Thứ nhất, công tác tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật về du lịch cho người dân và việc nâng cao nhận thức của cộng đồng dân cư địa phương hiệu quả còn thấp, chưa đáp ứng được yêu cầu phát triển du lịch trong bối cảnh hiện nay.

Thứ hai, việc cụ thể hóa và ban hành các cơ chế, chính sách thuộc thẩm quyền để quản lý, điều hành hoạt động du lịch đôi khi còn chậm. Thủ tục hành chính đối với kinh doanh nói chung và hoạt động du lịch nói riêng mặc dù được cải thiện nhưng nhìn cung còn phức tạp, gây phiền hà cho các nhà đầu tư.

Thứ ba, kế hoạch phát triển du lịch còn hạn chế, do đó, hoạt động du lịch Hà Nội có phát triển nhưng chưa xứng tầm, chưa phát huy, khai thác tốt lợi thế, tiềm năng phát triển du lịch của Thủ đô.

Thứ tư, trong xây dựng và thực thi chính sách về du lịch trên địa bàn còn chậm chuyển biến trong việc thu hút đầu tư vào các dự án lớn, chưa có những dự án quy mô, đột phá cho du lịch.

Thứ năm, đào tạo bồi dưỡng nguồn nhân lực chậm đáp ứng yêu cầu, tỷ lệ lao động qua đào tạo chuyên ngành còn thấp. Một số kết cấu hạ tầng, điểm du lịch, môi trường du lịch một số lĩnh vực đã xuống cấp cần sớm được cải tạo, tu bổ.

Giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước về du lịch trên địa bàn Hà Nội

Để nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước về du lịch trên địa bàn Hà Nội, thời gian tới, cần tập trung triển khai một số giải pháp trọng tâm sau:

Một là, đẩy mạnh công tác phổ biến, tuyên truyền chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước. Xác định phát triển du lịch là một lĩnh vực ưu tiên cần tập trung khôi phục và phát triển, sau khi dịch bệnh COVID-19 được khống chế. Chú trọng điều chỉnh và hoàn thiện quy hoạch, kế hoạch phát triển du lịch trên địa bàn Thành phố trong bối cảnh hội nhập quốc tế. Đồng thời, tập trung triển khai các nội dung đột phá chiến lược, hình thành cụm du lịch trọng điểm theo vùng như: Cụm du lịch trung tâm Hà Nội (phát triển du lịch văn hóa, di sản, du lịch ẩm thực); Cụm du lịch vùng ven đô (phát triển du lịch MICE, du lịch thể thao, giải trí); Cụm du lịch vùng ngoại thành (phát triển du lịch nghỉ dưỡng, du lịch nông thôn, du lịch sinh thái, trải nghiệm, học đường...). Từ đó, đầu tư phát triển hạ tầng và sản phẩm theo quy hoạch phát triển du lịch, nhằm tạo động lực và điều kiện tốt nhất cho du lịch Thủ đô phát triển.

Hai là, nâng cao tính pháp lý và hiệu lực của chiến lược, quy hoạch, kế hoạch phát triển du lịch. Hoàn thiện xây dựng và triển khai thực hiện các quy định, chính sách về hoạt động du lịch trên địa bàn Hà Nội. Chủ động, tích cực triển khai thực hiện pháp luật, chính sách phát triển du lịch trong phạm vi được phân cấp; Quan tâm bảo đảm trật tự, an toàn, ứng xử văn minh du lịch thông qua việc thiết lập và duy trì trật tự kỷ cương đối với các loại hình kinh doanh dịch vụ; tăng cường quản lý giá cả, chất lượng dịch vụ; bảo đảm vệ sinh, môi trường, vệ sinh an toàn thực phẩm.

Ba là, hoàn thiện tổ chức bộ máy, nâng cao năng lực quản lý nhà nước về du lịch. Tiến hành rà soát, kiện toàn tổ chức bộ máy và đội ngũ cán bộ, công chức ngành Du lịch từ Thành phố tới cấp xã, phường đủ về số lượng, đảm bảo chất lượng đáp ứng yêu cầu quản lý nhà nước về du lịch theo hướng tinh gọn, hiệu quả. Đẩy mạnh liên kết hợp tác du lịch trong nước, quốc tế.

Bốn là, nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ quản lý nhà nước về du lịch. Thường xuyên tổ chức các lớp bồi dưỡng cho đội ngũ cán bộ quản lý nhà nước về du lịch phù hợp với thực tiễn yêu cầu phát triển du lịch của Thành phố. Đồng thời, chú trọng tổ chức bồi dưỡng, nâng cao trình độ chuyên môn nghiệp vụ cho đội ngũ cán bộ, công chức văn hóa - du lịch các quận, huyện, thị xã; tiếp tục nâng cao nhận thức, khả năng giao tiếp, thái độ ứng xử văn hóa, văn minh của cộng đồng dân cư tại các điểm đến du lịch.

Năm là, tăng cường công tác kiểm tra, kiểm soát hoạt động du lịch. Công khai, minh bạch các quy trình thanh tra, kiểm tra để làm cơ sở cho việc thanh tra, kiểm tra. Áp dụng linh hoạt các hình thức và thời điểm kiểm tra, kiên quyết xử lý vi phạm, nhất là đối với công tác kiểm tra, thanh tra các dự án du lịch đang thực hiện. Đồng thời, có kế hoạch bồi dưỡng, nâng cao năng lực và phẩm chất đạo đức cho đội ngũ cán bộ thanh tra, kiểm tra.

Sáu là, nghiên cứu chính sách, cơ chế xã hội hóa đầu tư hạ tầng du lịch; thúc đẩy ứng dụng công nghệ thông tin, chuyển đổi số ngành Du lịch; hiện đại hóa công tác quản lý nhà nước về du lịch. Để phù hợp với xu thế phát triển du lịch thông minh trong bối cảnh dịch bệnh COVID-19 diễn biến phức tạp, Hà Nội cần đẩy mạnh xây dựng cơ sở dữ liệu lớn về du lịch, ứng dụng công nghệ thông tin vào quản lý. Tăng cường quảng bá hình ảnh du lịch Hà Nội trên các mạng xã hội, triển khai các ứng dụng phát triển du lịch thông minh để tiếp cận với các thị trường khách du lịch tiềm năng.

Các cơ quan quản lý nhà nước về du lịch cũng cần nhanh chóng luật hóa, thừa nhận các hình thức du lịch mới xuất hiện trong bối cảnh Cách mạng công nghiệp 4.0 và dịch bệnh COVID-19 diễn biến phức tạp, đây là điều cần thiết cho du lịch hòa nhập với xu hướng chung của xã hội. Muốn vậy, các cơ quan quản lý nhà nước về du lịch phải nhanh chóng thay đổi phương thức quản lý mới phù hợp với biến đổi của thị trường, thực hiện chuyển đổi số trong các hoạt động kinh doanh, tạo môi trường thuận lợi để các doanh nghiệp nhanh chóng bắt nhịp với xu hướng.          

Tài liệu tham khảo:

1. Hoàng Lân (2020), Hà Nội tập huấn công tác quản lý nhà nước về hoạt động du lịch, https://hanoimoi.com.vn/tin-tuc/Du-lich/982149/ha-noi-tap-huan-cong-tac-quan-ly-nha-nuoc-ve%C2%A0hoat-dong%C2%A0du-lich;

2. Hạnh (2021), Hà Nội: Tốc độ tăng bình quân về khách du lịch giai đoạn 2016-2019 đạt 10,1%/năm, https://hanoi.gov.vn/chidaodieuhanh/-/hn/t0gZB5w6V7Wh/3501/2844572/ha-noi-toc-o-tang-binh-quan-ve-khach-du-lich-giai-oan-2016-2019-at-101nam.html;jsessionid=ykQ6BZEZ3k8Kp4FylRiP12ay.app2;

3. Giang Nam (2021), Năm 2021, Hà Nội phấn đấu đón 19 triệu lượt khách du lịch, https://nhandan.vn/tin-tuc-du-lich/nam-2021-ha-noi-phan-dau-don-19-trieu-luot-khach-du-lich--630514;

4. Thanh Loan (2020), Đến năm 2030, du lịch Hà Nội phấn đấu trở thành ngành kinh tế mũi nhọn của Thủ Đô, https://suckhoedoisong.vn/den-nam-2030-du-lich-ha-noi-phan-dau-tro-thanh-nganh-kinh-te-mui-nhon-cua-thu-do-169183487.htm;

5. Đinh Thuận (2021), Hà Nội: Đưa yếu tố bền vững lên hàng đầu trong phát triển du lịch, https://baotintuc.vn/du-lich/ha-noi-dua-yeu-to-ben-vung-len-hang-dau-trong-phat-trien-du-lich-20211126070854328.htm;

6. Hoàng Lân (2020), Hà Nội tập huấn công tác quản lý nhà nước về hoạt động du lịch, https://hanoimoi.com.vn/tin-tuc/Du-lich/982149/ha-noi-tap-huan-cong-tac-quan-ly-nha-nuoc-ve%C2%A0hoat-dong%C2%A0du-lich.

(*) ThS. Nguyễn Thị Thu Phương - Khoa Lý luận chính trị và Khoa học xã hội nhân văn (Học viên Cảnh sát nhân dân).

(**) Bài đăng trên Tạp chí Tài chính số kỳ 1 tháng 12/2021.