Đặt vấn đề

Thực tế cho thấy, biểu lãi suất huy động tiết kiệm của các ngân hàng tại Việt Nam, những kỳ hạn càng dài thì lãi suất càng cao, tuy nhiên, do tâm lý sợ cần tiền đột xuất nên nhiều khách hàng thường chọn kỳ hạn gửi ngắn để tránh việc rút trước hạn với các kỳ hạn dài gây mất lãi nhiều. Lãi suất không kỳ hạn của các ngân hàng hiện nay ở mức dao động từ 0,1 - 0,3%/năm, nên nếu khách hàng có cần tiền đột xuất mà rút và bị tính lãi không thời hạn thì coi như không còn bao nhiêu lãi.

Ví dụ: Khách hàng gửi 200.000.000 VND tiết kiệm kỳ hạn 6 tháng sẽ được hưởng lãi suất 6%/năm. Tiền lãi dự kiến thu về khi gửi đúng hạn = 200.000.000*(6%/12) * 6 = 6.000.000 VND. Tuy nhiên, sau 2 tháng khách hàng rút 50.000.000 VND, lúc này số tiền khách hàng gửi sẽ được hưởng lãi tiền gửi không kỳ hạn là 0,1%/năm. Tiền lãi thu về thực tế lúc này = 200.000.000*(0.1%/12) * 2 = 33.333 VND. Sau đó khách hàng gửi lại 150.000.000 VND theo lãi suất hiện tại và kỳ hạn mới bắt đầu từ lúc khách hàng gửi 150.000.000 VND này vào ngân hàng.

Như vậy, khi khách hàng rút triền trước hạn thì tiền lãi nhận được sẽ nhỏ hơn nhiều so với khi tất toán sổ tiết kiệm đúng hạn. Điều này làm khách hàng mất đi một khoản lợi ích.

Vì vậy, theo quy định tại Thông tư số 04/2011/TT-NHNN, tổ chức tín dụng (TCTD) áp dụng lãi suất tối đa bằng mức lãi suất tiền gửi không kỳ hạn thấp nhất của TCTD theo từng đồng tiền trong trường hợp tổ chức, cá nhân rút tiền gửi trước hạn; mức lãi suất tiền gửi không kỳ hạn này là thấp nhất tại thời điểm tổ chức, cá nhân rút tiền gửi trước hạn.

Tuy nhiên, thời gian qua có một số khó khăn và vướng mắc đối với một số TCTD, chi nhánh ngân hàng nước ngoài và NHNN chi nhánh tỉnh, thành thực hiện theo Thông tư số 04/2011/TT-NHNN. Vì vậy, để có cơ sở pháp lý cho các TCTD áp dụng thống nhất quy định lãi suất đối với trường hợp rút tiền gửi trước hạn, tạo điều kiện phát triển các sản phẩm huy động vốn ngày càng đa dạng, đáp ứng nhu cầu thị trường trong bối cảnh thị trường tiền tệ hiện nay; đồng thời đảm bảo đồng bộ của các quy định pháp luật có liên quan, cần xem xét, nghiên cứu ban hành Thông tư quy định về việc áp dụng lãi suất rút trước hạn tiền gửi tại TCTD thay thế Thông tư số 04/2011/TT-NHNN.

Đề xuất một số nội dung mới

Dự thảo Thông tư quy định về việc áp dụng lãi suất rút trước hạn tiền gửi tại TCTD, chi nhánh ngân hàng nước ngoài, thay thế Thông tư số 04/2011/TT-NHNN ngày 10/3/2011 được NHNN đưa ra có 8 điều, trong đó nêu rõ: Rút trước hạn tiền gửi là trường hợp khách hàng rút một phần hoặc toàn bộ tiền gửi trước ngày đến hạn hoặc ngày chi trả hoặc ngày thanh toán của khoản tiền gửi; TCTD và khách hàng phải thỏa thuận việc rút trước hạn tiền gửi. Về bản chất, việc rút một phần trước hạn tiền gửi làm thay đổi về kỳ hạn và lượng tiền gửi theo hướng kỳ hạn của phần tiền gửi rút trước hạn bị thu ngắn và lượng tiền gửi giảm so với số tiền gửi ban đầu của khách hàng tại TCTD.

Dự thảo Thông tư quy định cụ thể đối với trường hợp khách hàng rút trước hạn toàn bộ tiền gửi và trường hợp khách hàng rút trước hạn một phần tiền gửi để tạo cơ sở pháp lý cho các TCTD áp dụng thống nhất quy định lãi suất đối với trường hợp rút tiền gửi trước hạn; đồng thời, tạo điều kiện để TCTD phát triển các sản phẩm huy động vốn ngày càng đa dạng, đáp ứng nhu cầu thị trường trong bối cảnh thị trường tiền tệ hiện nay, cụ thể:

Trường hợp 1: Khách hàng rút trước hạn toàn bộ tiền gửi.

TCTD áp dụng mức lãi suất tối đa bằng mức lãi suất tiền gửi không kỳ hạn thấp nhất của TCTD đó theo đối tượng khách hàng và/hoặc theo loại đồng tiền đã gửi tại thời điểm khách hàng rút trước hạn tiền gửi.

Ví dụ: Khách hàng A có khoản tiền gửi tiết kiệm 100.000.000 VND với kỳ hạn 6 tháng (01/01/N–01/07/N), Lãi suất là 6%/năm. Đến ngày 1/2/N Khách hàng A đến rút tiền trước hạn 100.000.000VND, ngân hàng sẽ áp dụng mức lãi suất tiền gửi không kỳ hạn thấp nhất vào ngày 1/2/N là 0,1%/năm.

Trường hợp 2: Khách hàng rút trước hạn một phần tiền gửi.

- Đối với phần tiền gửi rút trước hạn, TCTD áp dụng mức lãi suất tối đa bằng mức lãi suất tiền gửi không kỳ hạn thấp nhất của TCTD đó theo đối tượng khách hàng và/hoặc theo loại đồng tiền đã gửi tại thời điểm khách hàng rút trước hạn phần tiền gửi.

Ví dụ: Khách hàng A có khoản tiền gửi tiết kiệm 100.000.000 VND với kỳ hạn 6 tháng (01/01/N – 01/07/N), Lãi suất là 6%/năm. Đến ngày 1/2/N Khách hàng A này đến rút tiền trước hạn 40.000.000VND, ngân hàng sẽ áp dụng mức lãi suất tiền gửi không kỳ hạn thấp nhất vào ngày 1/2/N là 0,1%/năm đối với khoản tiền 40.000.000 VND

- Đối với phần tiền gửi còn lại, TCTD và khách hàng thỏa thuận mức lãi suất không vượt quá mức lãi suất đang áp dụng đối với khoản tiền gửi mà khách hàng rút trước hạn một phần. Mức lãi suất này được áp dụng cho toàn bộ kỳ hạn gửi tiền.

Ví dụ: Khách hàng A có khoản tiền gửi tiết kiệm 100.000.000 VND với kỳ hạn 6 tháng (01/01/N – 01/07/N), Lãi suất là 6%/năm. Đến ngày 1/2/N khách hàng A này đến rút tiền trước hạn 40.000.000VND, ngân hàng sẽ áp dụng mức lãi suất tiền gửi không kỳ hạn thấp nhất vào ngày 1/2/N là 0,1%/năm đối với khoản tiền 40.000.000 VND. Khoảng tiền 60.000.000 VND còn lại thì ngân hàng và khách hàng sẽ thoả thuận nhưng không vượt quá mức lãi suất 6%/năm và được áp dụng cho cả kỳ hạn từ 01/01/N -01/07/N. Như vậy, khách hàng được rút một phần tiền gửi tiết kiệm khi cần vẫn bảo toàn được phần lãi đối với số tiền gửi còn lại sẽ tạo tâm lý an tâm lựa chọn những kỳ hạn gửi dài có lãi suất cao hơn giúp khách hàng có lợi hơn khi lựa chọn kỳ hạn gửi tiết kiệm.

Hình thức tiền gửi rút trước hạn bao gồm tiền gửi tiết kiệm có kỳ hạn, tiền gửi có kỳ hạn, chứng chỉ tiền gửi, kỳ phiếu, tín phiếu và trái phiếu của TCTD phát hành và các hình thức nhận tiền gửi có kỳ hạn khác theo quy định tại Luật Các TCTD.

Tiền gửi có kỳ hạn chính là khoản tiền nhàn rỗi hoặc khoản tiền đầu tư của khách hàng được gửi tại ngân hàng với một kỳ hạn cụ thể. Mức lãi suất hàng kỳ mà khách hàng được hưởng sẽ được ấn định ngay từ thời điểm mở sổ tiết kiệm và kéo dài cho đến cuối kỳ hạn. Kỳ hạn gửi tiền tiết kiệm rất linh động. Khách hàng có thể lựa chọn kỳ hạn theo tuần, theo tháng, theo quý hoặc theo năm và chỉ có thể nhận đủ tiền lãi nếu rút tiền tại thời điểm đã thỏa thuận trong hợp đồng với khách hàng. Trong trường hợp đến ngày tất toán mà khách hàng không đến nhận tiền thì ngân hàng sẽ chủ động quay vòng cả vốn và lãi thêm một kỳ hạn nữa. Hiện nay, trên thị trường tài chính, hầu hết mọi ngân hàng đều hỗ trợ khách hàng mở sổ tiết kiệm có kỳ hạn với hạn mức tối thiểu là 1 triệu đồng. Gửi tiết kiệm có kỳ hạn là một trong những hình thức gửi tiền mang lại lợi ích lớn nhất cho người dùng.

Kỳ phiếu, tín phiếu, chứng chỉ tiền gửi, trái phiếu (gọi là giấy tờ có giá) là bằng chứng xác nhận nghĩa vụ trả nợ giữa TCTD, chi nhánh ngân hàng nước ngoài phát hành với người mua giấy tờ có giá trong một thời hạn nhất định, điều kiện trả lãi và các điều kiện khác. Cụ thể:

- Chứng chỉ tiền gửi là bằng chứng xác nhận nghĩa vụ trả nợ của TCTD, chi nhánh ngân hàng nước ngoài phát hành đối với người mua trong một thời hạn nhất định, điều kiện trả lãi và các điều kiện khác. Hiểu một cách đơn giản, chứng chỉ tiền gửi là một loại giấy tờ có giá do ngân hàng phát hành để huy động vốn từ các tổ chức và cá nhân khác. Tương tự sổ tiết kiệm, ngân hàng phát hành chứng chỉ tiền gửi để chứng nhận quyền sở hữu của khách hàng đối với một khoản tiền gửi có kỳ hạn tại ngân hàng.

- Kỳ phiếu là một văn bản có nội dung cam kết trả tiền vô điều kiện do người lập phiếu phát ra, hứa trả một số tiền nhất định cho người hưởng lợi hoặc theo lệnh của người này trả cho người khác quy định trong kỳ phiếu đó.

- Tín phiếu là chứng chỉ ghi nhận khoản nợ ngắn hạn được phát hành theo phương thức do pháp luật quy định để vay tiền. Tín phiếu xác nhận quyền chủ nợ, quyền được hưởng lợi tức ổn định của người sở hữu và nghĩa vụ tương ứng của chủ thể phát hành.

- Tín phiếu NHNN là loại công cụ nợ do NHNN phát hành với mục đích là hút tiền về nhằm thắt chặt chính sách tiền tệ. Tín phiếu do NHNN phát hành cho các TCTD hoạt động trên lãnh thổ nước Việt Nam. Tổ chức đó có hoạt động, tính pháp lý rõ ràng, có tài khoản thành toán bằng đồng tiền Việt tại NHNN. Tín phiếu được ngân hàng phụ trách phát hành, hạch toán, thanh toán bằng đồng Việt Nam.

- Trái phiếu là loại chứng khoán xác nhận nghĩa vụ nợ của TCTD, doanh nghiệp hoặc chính phủ với người nắm giữ. Đơn vị phát hành trái phiếu phải trả lợi tức cho người sở hữu trái phiếu và hoàn trả khoản tiền vay khi trái phiếu đáo hạn. Thu nhập của trái phiếu được gọi là lợi tức - là khoản tiền lãi được trả cố định thường kỳ cho người nắm giữ và không phụ thuộc vào tình hình kinh doanh của đơn vị phát hành. Trái phiếu là chứng khoán nợ, vì vậy khi công ty bị giải thể hoặc phá sản, người nắm giữ trái phiếu được ưu tiên thanh toán trước cổ đông nắm giữ cổ phiếu. Khác với người nắm giữ cổ phiếu, trái chủ (người nắm giữ trái phiếu) không có quyền tham gia vào hoạt động của công ty.

Dự thảo Thông tư quy định về việc áp dụng lãi suất rút trước hạn tiền gửi tại TCTD, chi nhánh ngân hàng nước ngoài, thay thế Thông tư số 04/2011/TT-NHNN ngày 10/3/2011 quy định về việc áp dụng lãi suất rút trước hạn hoặc chi trả trước hạn hoặc thanh toán trước hạn tiền gửi theo thỏa thuận (sau đây gọi là rút trước hạn tiền gửi) của tổ chức (không bao gồm TCTD, chi nhánh ngân hàng nước ngoài), cá nhân gửi tiền tại TCTD, chi nhánh ngân hàng nước ngoài. Thông tư này không điều chỉnh đối với trường hợp TCTD và khách hàng đã thỏa thuận về việc không rút trước hạn tiền gửi. Đối với các khoản tiền gửi có kỳ hạn tại TCTD, chi nhánh ngân hàng nước ngoài được sử dụng làm tài sản bảo đảm để thực hiện các nghĩa vụ theo thỏa thuận giữa các bên, việc áp dụng lãi suất rút tiền gửi trước hạn được thực hiện theo quy định tại văn bản riêng của Chính phủ, NHNN Việt Nam. Trường hợp văn bản riêng của Chính phủ, NHNN Việt Nam có quy định việc áp dụng Thông tư này hoặc các nội dung liên quan đến lãi suất rút trước hạn không được quy định tại văn bản riêng, thì thực hiện theo quy định tại Thông tư này.

TCTD phải niêm yết công khai lãi suất rút trước hạn tiền gửi tại địa điểm giao dịch của TCTD và đăng tải trên trang thông tin điện tử (nếu có) của TCTD. Đối với các thỏa thuận lãi suất rút trước hạn tiền gửi trước ngày Thông tư này có hiệu lực thi hành, TCTD và khách hàng tiếp tục thực hiện theo thỏa thuận đã cam kết cho đến ngày đến hạn, ngày chi trả hoặc ngày thanh toán của khoản gửi tiền; hoặc thỏa thuận thực hiện theo quy định tại Thông tư này.

Kết luận

Quy định về việc áp dụng lãi suất rút trước hạn tiền gửi tại TCTD, chi nhánh ngân hàng nước ngoài được ban hành sẽ mang lại lợi ích cho khách hàng. Khách hàng có thể rút một phần tiền gửi của mình với lãi suất không kỳ hạn và phần tiền gửi còn lại vẫn giữ nguyên kỳ hạn với mức lãi suất thỏa thuận không vượt quá mức lãi suất đang áp dụng đối với khoản tiền gửi mà khách hàng rút trước hạn một phần. Điều này sẽ giúp khách hàng yên tâm gửi một khoản tiền có kỳ hạn lớn để hưởng lãi suất cao nhưng có thể rút một phần tiền gửi khi cần mà không bị mất đi phần lãi tương ứng với số tiền gửi có kỳ hạn còn lại. Khi không còn lo lắng mất toàn bộ số lãi của số tiền đang gửi tiết kiệm.

Tài liệu tham khảo:

1. Ngân hàng Nhà nước (2022), Dự thảo Thông tư quy định về việc áp dụng lãi suất rút trước hạn tiền gửi tại TCTD, chi nhánh ngân hàng nước ngoài;
2. Ngân hàng Nhà nước (2011), Thông tư 04/2011/TT-NHNN, quy định áp dụng lãi suất trong trường hợp tổ chức, cá nhân rút tiền gửi trước hạn tại TCTD;
3. Rút tiền gửi tiết kiệm trước thời hạn được hay không? https://thebank.vn/blog/14187-rut-tien-gui-tiet-kiem-truoc-thoi-han-duoc-hay-khong.html.

* ThS.Nguyễn Khánh Thu Hằng, ThS. Nguyễn Thị Đoan Trang - Trường Đại học Duy Tân.

** Bài đăng trên Tạp chí Tài chính số kỳ 2 tháng 3/2022.