Hiện nay so sánh trong trong 12 nước thành viên TPP, giá thành sản xuất đường Việt Nam cao hơn rất nhiều so với cả 11 nước còn lại. Nếu như ở các nước thuộc khu vực ASEAN, năng suất mía đạt 120-140 tấn/ha, thì Việt Nam chỉ đạt được 70 tấn/ha. Về giá thành sản xuất nước Úc chi phí sản xuất đường chỉ khoảng 20 USD/1 tấn trong khi ở Việt Nam là khoảng 55-60 USD/1 tấn. Nên giá đường nhập từ Úc với giá chỉ bằng 50% -70% đường do Việt Nam mình sản xuất.

Một trong những nguyên nhân là do đất canh tác manh mún, công nghệ trồng mía lạc hậu nên chữ đường (lượng đường trong mía) không cao, chi phí vận chuyển cao, công nghiệp chế biến kém chỉ có 1/3 số doanh nghiệp lớn được trang bị các máy móc tiên tiến, còn lại đa phần các doanh nghiệp mía đường đều sử dụng công nghệ lạc hậu, quy mô nhà máy nhỏ

Ông Nguyễn Văn Lộc, Phó Chủ tịch Hiệp hội Mía đường Việt Nam, cho biết so với thế giới năng suất mía nước ta chỉ đạt khoảng 62 tấn/ha, trong khi thế giới đạt trên dưới 120 tấn/ha. Chữ đường trong cây mía của Thái Lan hơn 8 tấn/ha, Úc gần 12 tấn/ha trong khi đó Việt Nam chỉ ở mức 5,4 tấn/ha.

Năm 2018, thuế nhập khẩu đường sẽ chỉ còn 5% theo cam kết của các nước Asean. Doanh nghiệp mía đường phải tìm cách hạ giá thành sản xuất, giảm chi phí đi đôi với tăng năng suất thì mới tăng được tính cạnh tranh ngay trên sân nhà. Tham gia TPP ngành mía đường có thể tận dụng thuế suất xuất khẩu 0% từ 11 quốc gia có nền công nghiệp phát triển, các nhà máy đường Việt Nam có cơ hội nhập khẩu máy móc hiện đại phục vụ cho chế biến.

Vì vậy, doanh nghiệp cần phải có phương án sáp nhập các nhà máy đường lại, ví dụ như tháng 6/2015, Đường Biên Hòa đã chính thức thông qua phương án sáp nhập Đường Ninh Hòa (phía Ninh Hòa trở thành công ty con, do đối tác sở hữu 100% vốn điều lệ). Hay nhập giống từ các nước như Úc để cải thiện tình hình giống mía trong nước. Tuy nhiên, nếu có công nghệ tiên tiến nhưng một khi bài toán qui hoạch đất đai, qui hoạch nhà máy còn manh mún không tập trung sẽ sẽ không thể giúp ngành mía đường phát triển.

Nghịch cảnh của ngành mía đường là mặc dù giá đường cao, sản lượng đường đều tăng qua từng năm, công suất tiêu thụ các nhà máy cũng tăng liên tục nhưng năng suất, và lợi nhuận thu về lại thấp hơn nhiều so với thế giới. Một bất hợp lí nữa của ngành mía đường hiện nay đó là, trong khi chúng ta đang kêu gọi cắt giảm chi phí ở mọi khâu thì giá phân bón, tiền thuê đất, nhân công, phí vận chuyển ngày một tăng Khiến cho giá đường có muốn giảm cũng khó lòng.

Tuy nhiên, cũng với chất lượng đó, quy trình đó, nhưng doanh nghiệp mía đường, người nông dân trồng mía của một số nước ngay trong khu vực khác xa. Với người trồng mía ở Thái Lan, họ tốn rất ít công chăm sóc, giá mía cũng tương đương nhưng sản lượng của họ cao hơn, giá trị kinh tế nhiều hơn. Còn các doanh nghiệp sản xuất, họ rất chú trọng chất lượng nguyên liệu, quy trình chế biến và bảo quản, ứng dụng công nghệ mới nên dù giá đường có thấp hơn một số nước các doanh nghiệp cũng không bị rơi vào tình cảnh như doanh nghiệp Việt.

Ông Hyatt Thomas James, Giám đốc dự án Toàn cầu phụ trách về tưới phun của Úc, cho biết về nhiều mô hình tưới tự vận hành để giảm chi phí sản xuất mía tại vùng Queesland. Hệ thống tưới quét vòng tròn sẽ đáp ứng mọi địa hình thậm chí đất dốc của vùng trồng ở Việt Nam. Theo ông này, Việt Nam cần thiết lập những vùng trồng mía tập trung, kêu gọi nông dân liên kết để áp dụng hiệu quả những ứng dụng khoa học kỹ thuật này. Chính phủ cũng như doanh nghiệp cần có những quỹ hỗ trợ cho nông dân vay vốn sản xuất và giúp họ ứng dụng tốt công nghệ canh tác hiện đại. Được biết, tới đây sẽ thành lập viện nghiên cứu giống mía chất lượng cao tại Tây Ninh gồm những nhà khoa học, chuyên gia đầu ngành để tạo ra những giống mía có năng suất cao. Bên cạnh đó khuyến khích doanh nghiệp nước ta tăng cường ứng dụng công nghệ tưới tiêu, cơ giới hóa thu hoạch, hiện đại hóa chế biến.

Lâu nay, chúng ta bàn nhiều đến chuyện nhà nước cần cứu nguy cho ngành mía đường, nhưng bản thân các doanh nghiệp, người nông dân liệu đã học cách tự gỡ trói cho mình. Theo GS. Võ Tòng Xuân, doanh nghiệp ngành mía đường phải tìm cách hạ giá thành sản xuất, giảm chi phí đi đôi với tăng năng suất thì mới tăng được tính cạnh tranh ngay trên sân nhà trước tình trạng đường nhập và đường lậu tràn lan. Nếu Việt Nam tiếp tục hội nhập sâu với thế giới thì ngành mía đường phải tự gỡ ngay từ cách sản xuất. Hiệu quả mà các nước trồng mía trên thế giới có được không chỉ nhờ kỹ thuật hiện đại mà nhờ vào những biện pháp canh tác hết sức đơn giản.

Ông Luis Enrique Rodriguez, Giám đốc Marketing toàn cầu của John Deere, tiết lộ có hai kỹ thuật canh tác rất dễ thực hiện mà tác động lớn đến năng suất chất lượng cây mía ở vùng trồng mía bang Louisiana (Mỹ) mà người trồng ở đâu cũng có thể áp dụng. Đó là không nên đốt lá mía theo quan niệm làm phân vì khi đốt khiến chất hữu cơ bị cháy không có tác dụng tốt cho cây mà nên để lá vùi trong đất. Thứ hai, giữa hai hàng mía ở Mỹ người ta sẽ trồng xen hai hàng đậu nành. Việc làm này giảm được một nửa lượng nước tưới, một nửa lượng phân bón mà năng suất mía vẫn đạt 100%. Cây đậu nành sẽ cung cấp một lượng đạm cho đất, giúp đất tơi xốp giữ được nước và phân. Như vậy, cùng trên một diện tích đất, học có thể cho 2 đợt thu hoạch, 2 loại nông sản, và vì thế, đương nhiên là giá trị kinh tế của họ sẽ cao hơn.

Tuy nhiên, TPP là một cuộc chơi lớn mà Việt Nam tham gia song không phải ngay lập tức tác động đến ngành mía đường. Ngành mía đường Việt Nam đang yếu thế trên mọi mặt, từ bây giờ nếu không nhanh chân chuyển đổi thì khi hội nhập quốc tế sẽ thua thiệt đủ đường.