Bộ Tài chính cho biết, tình hình giải ngân vốn đầu tư công trong những năm gần đây thường thấp, đặc biệt sau tác động lớn của dịch COVID-19 trong hơn hai năm vừa qua. Mặc dù Chính phủ cũng như các bộ, ngành, địa phương đã có nhiều chỉ đạo quyết liệt và giải pháp thực hiện, tuy nhiên tỷ lệ giải ngân vốn đầu tư công vẫn còn thấp.

Vẫn còn nhiều vướng mắc

Để làm rõ nguyên nhân, đề ra các giải pháp đúng, trúng và kịp thời, Thủ tướng Chính phủ đã thành lập sáu tổ công tác với bốn đợt kiểm tra liên tiếp để đôn đốc, tháo gỡ khó khăn, vướng mắc, đẩy mạnh giải ngân vốn đầu tư công năm 2022 tại một số bộ, cơ quan trung ương và địa phương.

Qua các đợt kiểm tra, tại báo cáo của Chính phủ báo cáo Ủy ban Thường vụ Quốc hội về tình hình, kết quả thực hiện kế hoạch đầu tư công năm 2022 và dự kiến kế hoạch đầu tư công năm 2023, một số nguyên nhân làm chậm tiến độ giải ngân vốn đầu tư công đã được chỉ rõ.

Theo đó, về khách quan, năm 2022 vẫn chịu tác động mạnh của đại dịch COVID-19, cùng với đó là các yếu tố biến động đến từ bên ngoài tác động đến nền kinh tế dẫn tới giá nguyên, nhiên, vật liệu, cước phí vận chuyển hàng hóa quốc tế,... tăng cao; huy động chuyên gia, nhà quản lý, nhà thầu nước ngoài, máy móc thiết bị nhập khẩu phục vụ dự án đầu tư công, đặc biệt là các dự án ODA và vay ưu đãi nước ngoài bị ảnh hưởng.

Bên cạnh đó, 2022 là năm thứ hai triển khai kế hoạch đầu tư công trung hạn giai đoạn 2021-2025 (thực chất là năm đầu tiên triển khai các dự án mới theo nghị quyết của Quốc hội vào tháng 7/2021), là năm các bộ, ngành, địa phương bắt đầu khởi công nhiều dự án, do đó cũng mới bắt đầu triển khai các thủ tục đầu tư, đấu thầu,...

Về chủ quan, có thể thấy một số quy định của pháp luật chưa đồng bộ, thống nhất, khả thi, chưa đáp ứng được yêu cầu thực tiễn, dẫn đến nhiều cách hiểu khác nhau. Một số bất cập trong cơ chế, chính sách tuy đã được phát hiện nhưng chậm được sửa đổi, bổ sung.

Cơ chế phối hợp giữa các bộ, cơ quan trung ương, giữa Trung ương và địa phương trong việc xử lý vướng mắc đầu tư công chưa hiệu quả, nhiều vướng mắc tồn tại từ lâu nhưng chưa có giải pháp căn cơ, xử lý dứt điểm như công tác giải phóng mặt bằng.

Ý thức chấp hành pháp luật, ý thức tôn trọng kỷ luật, kỷ cương trong đầu tư công còn chưa cao, chưa chủ động, chưa tuân thủ nguyên tắc trong đầu tư công, chuẩn bị thủ tục cần thiết để giao kế hoạch; một số bộ, cơ quan trung ương và địa phương phân bổ chưa bám sát nguyên tắc, tiêu chí quy định tại Luật Đầu tư công, nghị quyết của Quốc hội và quyết định của Thủ tướng Chính phủ dẫn đến phải điều chỉnh lại phương án phân bổ.

Ngoài ra, năng lực trong triển khai thực hiện còn yếu, chưa quyết liệt, chưa hiệu quả; vai trò, trách nhiệm của người đứng đầu chưa được thể hiện rõ; phân bổ vốn còn bình quân, thiếu trọng tâm, trọng điểm; chưa sâu sát, thiếu đôn đốc, kiểm tra,... còn tình trạng đùn đẩy, né tránh trách nhiệm. Năng lực lập kế hoạch, tổ chức triển khai thực hiện còn nhiều bất cập, nhất là năng lực về thẩm định, kiểm tra, giám sát, thi công,... dẫn tới tình trạng nhiều dự án chậm tiến độ, chậm giải ngân, chậm quyết toán,...

Đối với công tác thực hiện dự án, giải ngân vốn, các cấp, các ngành chưa thật sự vào cuộc, vai trò, trách nhiệm của người đứng đầu chưa được đề cao, chưa rõ nét; công tác tuyên truyền đến người dân về chính sách bồi thường, hỗ trợ giải phóng mặt bằng còn chưa đầy đủ, một số chủ đầu tư chưa tích cực thực hiện các thủ tục thanh toán, quyết toán; năng lực chuyên môn của một số cán bộ quản lý dự án, tư vấn giám sát,... còn nhiều bất cập, chưa đáp ứng được nhu cầu,...

Quyết liệt triển khai

Có thể nói, nhiều hạn chế, nguyên nhân đã được Chính phủ chỉ ra. Trên cơ sở đó, ngày 15/9/2022, Chính phủ đã ban hành Nghị quyết số 124/NQ-CP về các nhiệm vụ, giải pháp chủ yếu thúc đẩy giải ngân vốn đầu tư công những tháng cuối năm 2022, đồng thời Thủ tướng Chính phủ ban hành Chỉ thị số 19/CT-TTg ngày 17/10/2022 về đẩy nhanh tiến độ giải ngân vốn đầu tư công, thực hiện ba Chương trình mục tiêu quốc gia những tháng còn lại năm 2022 và nâng cao chất lượng xây dựng kế hoạch đầu tư công năm 2023.

Tại các quyết định này, Thủ tướng Chính phủ đã quy định nhiệm vụ cụ thể cho từng bộ quản lý ngành cũng như các công việc yêu cầu các bộ, cơ quan trung ương và địa phương triển khai thực hiện.

Hiện nay, kế hoạch đầu tư nguồn ngân sách nhà nước năm 2023 đã được Quốc hội giao tại Nghị quyết số 70/2022/QH15 với số vốn kỷ lục 726.684,344 tỷ đồng. Thủ tướng Chính phủ đã có Quyết định số 1513/QĐ-TTg ngày 3/12/2022 giao kế hoạch vốn đầu tư nguồn ngân sách nhà nước năm 2023. Như vậy, áp lực giải ngân các dự án trong năm 2023 là rất lớn.

Để thúc đẩy giải ngân vốn đầu tư công năm 2023, rõ ràng là các bộ, cơ quan trung ương cần quyết liệt triển khai các nghị quyết của Chính phủ, chỉ thị của Thủ tướng Chính phủ về đẩy nhanh giải ngân vốn đầu tư công. Để khơi thông các vướng mắc trong chế độ chính sách, các bộ chủ trì cần sớm đề xuất sửa đổi các nội dung còn vướng mắc trong quy định của pháp luật về đầu tư công, đấu thầu, xây dựng, tài nguyên môi trường,...

Các bên liên quan cũng cần triệt để phát huy trách nhiệm của người đứng đầu, dám làm, dám chịu trách nhiệm. Riêng việc tổ chức thực hiện, cần đặc biệt chú trọng khâu xây dựng kế hoạch sát với khả năng thực hiện và giải ngân của từng dự án; chỉ đạo các chủ đầu tư chủ động chuẩn bị tốt công tác chuẩn bị đầu tư, điều kiện cần thiết ngay trong năm 2022 để sẵn sàng phân bổ chi tiết kế hoạch vốn cho các dự án và triển khai các công việc thực hiện và giải ngân dự án ngay sau khi được giao kế hoạch vốn năm 2023, không để sau khi giao vốn mới bắt đầu triển khai các công việc.

Đồng thời, chú trọng công tác kiểm tra, giám sát để chủ động, kịp thời xử lý vướng mắc; lựa chọn các nhà thầu thi công có năng lực, kinh nghiệm,...

Với chức năng, nhiệm vụ được giao liên quan giải ngân vốn đầu tư công, đặc biệt là về quy trình thủ tục thanh toán, Bộ Tài chính đã thực hiện đơn giản hóa thủ tục, rút ngắn thời gian kiểm soát chi tại cơ quan thanh toán xuống chỉ từ một đến ba ngày làm việc.

Đồng thời, Bộ đã quyết liệt chỉ đạo Kho bạc Nhà nước đẩy mạnh việc giao nhận hồ sơ qua dịch vụ công trực tuyến nhằm tiết kiệm thời gian, chi phí đi lại của các chủ đầu tư, công khai minh bạch quá trình xử lý hồ sơ tại cơ quan kiểm soát thanh toán.