Kinh nghiệm quốc tế cho thấy, DNNVV vẫn luôn là mục tiêu trọng tâm của các chính sách phát triển kinh tế ở những quốc gia đang phát triển. Chính phủ nhiều nước đã thông qua các chính sách và chương trình hỗ trợ trên các phương diện khác nhau nhằm tạo điều kiện thuận lợi và thúc đẩy sự phát triển DNNVV, trong đó chính sách hỗ trợ về thuế cũng là công cụ thường được các nước sử dụng.

Ngoài các quốc gia ASEAN nói trên, các quốc gia khác đều có chính sách thuế TNDN ưu đãi đối với các doanh nghiệp quy mô nhỏ như Pháp, Đức, Hàn Quốc, Hà Lan, Brazin, Trung Quốc... (Bảng 2).

Như vậy, có thể thấy, phần lớn các quốc gia đều có những ưu đãi về thuế TNDN đối với các doanh nghiệp quy mô nhỏ. Trong đó, việc ưu đãi thuế TNDN có thể được áp dụng thông qua việc áp dụng mức thuế suất thấp hơn thuế suất phổ thông, áp dụng phương pháp tính thuế đơn giản theo tỷ lệ phần trăm trên doanh thu... Các tiêu chí xem xét doanh nghiệp quy mô nhỏ có thể dựa trên doanh thu hoặc thu nhập chịu thuế hoặc số vốn góp hoặc kết hợp nhiều tiêu chí khác nhau.

Để khuyến khích, nuôi dưỡng nguồn lực từ khu vực doanh nghiệp có quy mô nhỏ

Trên cơ sở thực trạng sản xuất, kinh doanh của khu vực doanh nghiệp quy mô nhỏ ở Việt Nam cũng như các quy định của pháp luật về hỗ trợ DNNVV và kinh nghiệm một số quốc gia trong áp dụng chính sách thuế TNDN đối với khu vực doanh nghiệp này, việc đưa các quy định cụ thể vào Luật thuế TNDN (sửa đổi) nhằm khuyến khích, nuôi dưỡng nguồn lực từ các doanh nghiệp này là cần thiết.

Một số nội dung cụ thể được đề xuất trong chính sách thuế TNDN đối với các doanh nghiệp quy mô nhỏ bao gồm:

Thứ nhất, về xác định doanh nghiệp quy mô nhỏ được áp dụng ưu đãi và các nội dung ưu đãi phù hợp với Luật hỗ trợ DNNVV.

Kinh nghiệm các nước cho thấy, tiêu chí để xem xét, xác định doanh nghiệp quy mô nhỏ được áp dụng ưu đãi thuế có thể dựa trên doanh thu hoặc thu nhập chịu thuế hoặc số vốn góp, lao động hoặc kết hợp nhiều tiêu chí khác nhau. Tuy nhiên, trong điều kiện Việt Nam, việc lựa chọn tiêu chí là doanh thu theo đề xuất của Dự thảo Luật thuế TNDN (sửa đổi) sẽ phù hợp hơn. Bởi vì các lý do sau:

- Việc xác định doanh nghiệp quy mô nhỏ để áp dụng thuế suất ưu đãi là dựa trên doanh thu (không quá 20 tỷ đồng) thực tế đã được thực hiện tốt trong giai đoạn ngày 1/7/2013 đến ngày 31/12/2015.

- Tại Luật hỗ trợ DNNVV, tiêu chí xác định bao gồm doanh thu và số lượng lao động sử dụng theo từng lĩnh vực. Trên thực tế, việc áp dụng các tiêu chí này sẽ gây khó khăn, phức tạp trong quá trình thực hiện. Bởi vì hiện nay, việc quản lý lượng lao động tham gia đóng bảo hiểm xã hội bình quân sẽ rất khó khăn do các doanh nghiệp quy mô nhỏ thường sử dụng lao động chủ yếu không có hợp đồng hoặc ngắn hạn. Bênh cạnh đó, các tiêu chí khác như nguồn vốn hay thu nhập chịu thuế cũng không dễ dàng nắm bắt chính xác.

Về quy mô doanh thu, nếu áp dụng theo tiêu chí doanh thu trong Luật Hỗ trợ DNNVV (áp dụng cho cả doanh nghiệp quy mô nhỏ và quy mô vừa) thì có đến gần 98% số doanh nghiệp ở nước ta được áp dụng thuế suất ưu đãi. Điều này sẽ dẫn đến ưu đãi quá rộng, dàn trải, làm mất hiệu quả của chính sách ưu đãi này. Do vậy, việc xác định quy mô doanh thu không quá 50 tỷ đồng là phù hợp với điều kiện hiện nay cũng như công tác quản lý thuế ở nước ta và cũng đã mở rộng hơn so với giai đoạn 2013-2015.

Về hỗ trợ, khuyến khích các hộ kinh doanh chuyển lên doanh nghiệp, Dự thảo luật sửa đổi cũng xác định là một nội dung ưu đãi thuế cho các doanh nghiệp này. Điều này là cần thiết và cũng là một nội dung cần thực hiện của Luật Hỗ trợ DNNVV.

Bên cạnh đó, một số doanh nghiệp siêu nhỏ chưa thực hiện đầy đủ chế độ kế toán, hóa đơn, chứng từ, không xác định được thu nhập chịu thuế, thu nhập tính thuế TNDN cũng cần được hỗ trợ về phương pháp tính thuế đảm bảo sự đơn giản, hiệu quả trong quản lý thuế của cơ quan thuế cũng như trong quá trình tuân thủ thuế của doanh nghiệp.

Thứ hai, về mức ưu đãi, hỗ trợ đối với doanh nghiệp quy mô nhỏ.

- Mức thuế suất đối với doanh nghiệp quy mô nhỏ có doanh thu hàng năm không quá 50 tỷ đồng:

Tương tự như một số quốc gia, các doanh nghiệp có quy mô nhỏ (gồm nhỏ và siêu nhỏ) thường được chia làm 2 mức để áp dụng các mức thuế suất khác nhau. Dự thảo Luật thuế TNDN (sửa đổi) đã đưa ra hai mức cụ thể để áp dụng thuế suất ưu đãi: Doanh nghiệp có tổng doanh thu năm không quá 3 tỷ đồng được áp dụng thuế suất 15%; doanh nghiệp có tổng doanh thu năm từ trên 3 tỷ đồng đến không quá 50 tỷ đồng được áp dụng thuế suất 17%. Ngoài ra, để tránh các trường hợp doanh nghiệp thành lập các công ty con để được hưởng chính sách nêu trên, dự thảo cũng đề nghị quy định mức thuế suất 15%, 17% không áp dụng đối với công ty con, công ty có quan hệ liên kết mà doanh nghiệp trong quan hệ liên kết không phải là doanh nghiệp nhỏ, siêu nhỏ và các trường hợp không áp dụng ưu đãi thuế theo quy định của Luật thuế TNDN. Có thể nói, quy định này đã góp phần hỗ trợ, tạo điều kiện cho doanh nghiệp có thêm nguồn lực để đầu tư vào công nghệ, cải thiện quy trình sản xuất và nâng cao chất lượng sản phẩm, từ đó góp phần tăng năng suất lao động, nâng cao chất lượng hàng hóa, khả năng cạnh tranh, mở rộng thị trường tiêu thụ trong và ngoài nước.

- Về ưu đãi đối với doanh nghiệp quy mô nhỏ thành lập mới từ hộ kinh doanh: Dự thảo Luật thuế TNDN (sửa đổi) đề xuất việc miễn thuế TNDN trong 2 năm liên tục kể từ khi có thu nhập chịu thuế. Sau thời gian miễn thuế này, trường hợp doanh nghiệp nhỏ, siêu nhỏ thành lập mới từ hộ kinh doanh thực hiện dự án đầu tư thuộc ngành nghề, địa bàn ưu đãi thuế thì tiếp tục được hưởng mức ưu đãi (thuế suất ưu đãi và miễn, giảm thuế) tương ứng theo quy định của thuế TNDN. Hết thời gian miễn thuế và thời gian hưởng ưu đãi thuế (nếu có), doanh nghiệp nhỏ, siêu nhỏ thực hiện mức thuế suất thuế TNDN tương ứng với điều kiện thực tế của doanh nghiệp. Như vậy, quy định này sẽ góp phần khuyến khích hộ kinh doanh chuyển đổi lên doanh nghiệp, giúp các doanh nghiệp này dễ dàng hơn trong việc tiếp cận với các chính sách hỗ trợ của Nhà nước, với các kênh huy động vốn chính thức, đưa hàng hóa vào hệ thống phân phối, chuỗi cung ứng toàn cầu; tạo điều kiện để nâng cao hiệu quả sản xuất kinh doanh và năng lực cạnh tranh.

- Về phương pháp tính thuế đối với doanh nghiệp siêu nhỏ: Để tạo dựng môi trường thuận lợi hỗ trợ doanh nghiệp quy mô nhỏ, cần có các giải pháp để khuyến khích thành lập doanh nghiệp, giảm thiểu chi phí tuân thủ về thuế cho doanh nghiệp. Do đó, Dự thảo Luật thuế TNDN (sửa đổi) đề xuất việc quy định và áp dụng thêm phương pháp tính thuế đối với doanh nghiệp siêu nhỏ. Theo đề xuất, doanh nghiệp siêu nhỏ có doanh thu hàng năm không quá 3 tỷ đồng, nếu không xác định được chi phí, thu nhập của hoạt động kinh doanh thì kê khai nộp thuế TNDN tính theo tỷ lệ % trên doanh thu bán hàng hoá, dịch vụ theo các mức: Phân phối, cung cấp hàng hóa: 0,3%; Sản xuất, vận tải, dịch vụ có gắn với hàng hóa, xây dựng có bao thầu nguyên vật liệu: 1,2%; Dịch vụ, xây dựng không bao thầu nguyên vật liệu: 1,5%; riêng hoạt động cho thuê tài sản, đại lý bảo hiểm, đại lý xổ số, đại lý bán hàng đa cấp 4%; Hoạt động khác: 0,8%.

Quy định trên đã góp phần đảm bảo tính pháp lý cao trong triển khai thực hiện, tính rõ ràng, minh bạch của chính sách, đồng thời thúc đẩy cải cách thủ tục hành chính, đơn giản thủ tục cho người nộp thuế cũng như giảm bớt nhân lực cho cơ quan thuế, qua đó tiết kiệm thời gian và chi phí tuân thủ, chi phí hành thu.

Tài liệu tham khảo:

1. Bộ Tài chính, 2024, Tờ trình Dự án Luật thuế TNDN (sửa đổi);
2. Bộ Kế hoạch và Đầu tư, 2024,“Sách trắng doanh nghiệp Việt Nam năm 2024”, NXB. Thống kê;
3. Nguyễn Thị Ngát, 2019, “Chính sách thuế hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa-Một số kinh nghiệm quốc tế”, Tạp chí Nghiên cứu Tài chính Kế toán, Số 09 (194).