Mô hình 1: Tác động của đa dạng hóa sản phẩm dịch vụ đến tỷ suất sinh lợi theo công thức sau:

ROA_it = ß₀ + ß₁.RAROAi,t + ß₂Z - SCOREi,t + ß₃HHIi,t + ß₄LOAN / ASSET + ß₅SIZE_i,t + ß₆ASSET_GRO_i,t + ß₇GDP_t + ß₈INF_t + ε_i,t (1)

Mô hình 2: Tác động của đa dạng hóa sản phẩm dịch vụ đến rủi ro theo công thức sau:

Z − SCORE_i,t = δ₀ +δ₁.RAROA_i,t + δ₂.ROA +δ₃.HHI_i,t + δ_4.LOAN / ASSET_i,t + δ5.SIZEi,t + δ₆ASSET_GRO + δ₇GDP + δ₈INF + ϕ_i,t .

Trong đó: i = 1… N (số ngân hàng ), t = 1…T (thời gian), β0 và δ0 là hệ số chặn, (β1, β2,..., β8) và (δ1, δ2, ..., δ8) là hệ số ước lượng, εit và φit là phần dư của mô hình.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Phân tích tương quan

Để xây dựng được mô hình có phù hợp hay không thì phải xem xét đến mối quan hệ tuyến tính giữa các biến trong mô hình, vấn đề này được thể hiện thông qua ma trận tương quan tại Bảng 2.

Nguồn: Tác giả tính toán từ phần mềm Stata

Bảng 2 thể hiện mối tương quan giữa các biến trong mô hình, ta thấy hệ số tương quan của tất cả các biến đều nhỏ hơn 0.8 và giao động trong khoảng (-1<R#0<0.8) cho nên các biến trong các mô hình là phù hợp. Trong đó, có biến đa dạng hóa sản phẩm dịch vụ tương quan âm với biến tỷ suất sinh lợi và rủi ro ngân hàng.

Kiểm định mô hình

Kiểm định tính dừng của các biến trong mô hình 1 và 2.

Nguồn: Tác giả tính toán từ phần mềm Stata.

Bài viết sử dụng kiểm định Unit-root tests đối với dữ liệu bảng, tiếp cận theo phương pháp kiểm định của Fisher để kiểm định tính dừng cho các biến trong 2 mô hình. Từ kết quả ở Bảng 3 cho thấy rằng, các chuỗi dữ liệu đều dừng ở bậc gốc. Như vậy, hai mô hình đã tránh được hiện tượng kết quả hồi quy giả tạo.

Nguồn: Tác giả tính toán từ phần mềm Stata.

Kiểm định đa cộng tuyến theo phân tử phóng đại phương sai (VIF).

Nguồn: Tác giả tính toán từ phần mềm Stata

Từ bảng phân tử phóng đại phương sai của tất cả các biến trong mô hình đều nằm trong khoảng (1<VIF<10). Vì vậy, có thể kết luận rằng mô hình bị đa cộng tuyến nhưng không nghiêm trọng.

Kiểm định phương sai thay đổi và hiện tượng tự tương quan

Để kiểm tra mô hình có bị phương sai thay đổi và có xảy ra hiện tượng tự tương quan. Bài báo đặt giả thuyết Ho: Mô hình không bị phương sai thay đổi, Ho: Mô hình không bị tự tương quan.

Bài viết sử dụng kiểm định White phát hiện cả 2 mô hình đều bị hiện tượng phương sai thay đổi với mức ý nghĩa 1%, kiểm định Wooldrigde (2002) phát hiện cả 2 mô hình có tự tương quan bậc nhất với mức ý nghĩa 1%.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Kết quả các kiểm định ở trên cho thấy, hai mô hình bị hiện tượng phương sai thay đổi và tự tương quan bậc nhất để khắc phục các hiện tượng này thì nghiên cứu đã sử dụng phương pháp ước lượng FGLS tại Bảng 6.

*;**;***Thể hiện mức ý nghĩa 10%, 5%, 1%  

Nguồn: Tác giả tính toán từ phần mềm Stata.

Theo kết quả nghiên cứu tại Bảng 6 cho thấy, trong mô hình 1 biến đa dạng hóa sản phẩm dịch vụ tác động ngược chiều với biến tỷ suất sinh lợi và có ý nghĩa 1%, mô hình 2 biến đa dạng hóa sản phẩm dịch vụ tác động ngược chiều với biến rủi ro ngân hàng và có ý nghĩa 1%.

Như vậy, có thể khẳng định, các ngân hàng càng đa dạng hóa sản phẩm dịch vụ thì rủi ro càng giảm và tỷ suất sinh lợi cũng càng giảm. Kết quả này tương đồng với nghiên cứu của Stiroh (2004), DeYoung và cộng sự (2001), Lepetit và cộng sự (2008), nhưng trái với nghiên cứu của Chiorazzo và cộng sự (2008), Lee và cộng sự (2014).

Kết luận

Từ những kết quả đạt được ở trên, nguyên nhân là do quy mô của các ngân hàng tại Việt Nam còn hạn chế, tồn tại nhiều rủi ro và bất ổn của thị trường; năng lực của các ngân hàng chưa theo kịp được với hoạt động đa dạng hóa, vì hoạt động đa dạng hóa tạo sẽ tạo cho ngân hàng có nhiều nguồn thu ở các hoạt động khác nhau.

Trong tổng nguồn thu của ngân hàng, nguồn thu từ lãi vay là chiếm tỷ trọng cao nhất, nhưng khi các ngân hàng cố gắng gia tăng tạo các nguồn thu khác ngoài lãi như các khoản hoa hồng, thu phí giao dịch, dịch vụ, tư vấn và hoạt động kinh doanh tài chính khác, những yếu tố này sẽ làm cho các khách hàng có sự không hài lòng và so sánh với các ngân hàng khác, từ đó dẫn đến tình trạng ngân hàng bị mất khách hàng.

Bên cạnh đó, khi ngân hàng đa dạng hóa sản phẩm và dịch vụ sẽ phát sinh thêm nhiều chi phí đi kèm cho các hoạt động này như tiền lương, chi phí đào tạo, chi phí đầu tư máy móc và thiết bị. Như vậy, khi các ngân hàng đa dạng hóa sản phẩm dịch vụ thì tỷ suất sinh lợi giảm. Tuy nhiên, khi đa dạng hóa sản phẩm dịch vụ giúp cho các ngân hàng gia tăng doanh thu, giảm được tình trạng kiệt quệ tài chính. Trong giai đoạn nghiên cứu từ năm 2008 - 2022 thì các hoạt động kiểm soát rủi ro của ngân hàng được đảm bảo ổn định, cho nên rủi ro của ngân hàng giảm.

Tài liệu tham khảo:

1. Võ Xuân Vinh và Trần Thị Phương Mai (2015), Lợi nhuận và rủi ro từ đa dạng hóa thu nhập của ngân hàng thương mại Việt Nam. Tạp chí phát triển kinh tế, 26(8),trang 54-70;
2. Chiorazzo, V., Milani, C. và Salvini, F., (2008), Bank income structure and risk: An empirical analysis of European banks. Journal of Banking &Finance, Vol 32, No 8, Pages 1452-1467;
3. Lepetit, L., Nys, E., Rous, P. và Tarazi, A., (2008), Income diversification and bank performance: Vidence from Italian banks. Journal of Financial Services Research, Vol 33, No 3, Pages 181-203.
4. Lee, C. C., Hsieh, M. F. và Yang (2014), The relationship between revenue diversification and bank performance: Do finacial structures and financial reforms matter? Japan and the World Economy, Vol 29, No 3, Pages 18-35;
5. Jahn, N. và Kick, T., 2012. Determinants of banking system stability: A macro prudential analysis. Finance Center Münster. University of Münster;
6. Wooldridge, Jeffrey, M., (2002), Econometric Analysis of Cross Section and Panel Data, MIT Press, Cambridge, MA.