Các hệ thống quản lý (HTQL), mô hình, công cụ cải tiến năng suất và chất lượng được chia thành 4  nhóm sau: (1) Nhóm các HTQL theo tiêu chuẩn quốc tế, nhóm các công cụ cải tiến năng suất chất lượng (NSCL); (2) Nhóm các hệ thống quản lý tích hợp các tiêu chuẩn; (3) Công cụ cải tiến NSCL; (4) Các mô hình hoạt động xuất sắc, phát triển bền vững. Cụ thể như sau:

Các hệ thống quản lý theo tiêu chuẩn quốc tế

Các HTQL theo tiêu chuẩn quốc tế, do Tổ chức Quốc tế về Tiêu chuẩn hóa (ISO) ban hành bao gồm: HTQL chất lượng ISO 9001 cho các ngành sản xuất và dịch vụ; HTQL chất lượng chuyên ngành công nghiệp dầu khí ISO 29001, sản xuất ô tô và công nghiệp phụ trợ ISO/TS 16949, viễn thông TL 9000, thiết bị y tế ISO 13485; HTQL chất lượng phòng thử nghiệm ISO/IEC 17025; HTQL an toàn thực phẩm ISO 22000, HACCP, GMP; hệ thống trách nhiệm xã hội ISO 26000/SA 8000; HTQL an toàn và sức khỏe nghề nghiệp OHSAS 18001; HTQL rủi ro ISO 31000; HTQL môi trường ISO 14001; HTQL an toàn thông tin ISO 27001; HTQL năng lượng ISO 50001…

Hệ thống quản lý theo tiêu chuẩn quốc tế được giới thiệu tại Việt Nam từ năm 1995 bắt đầu từ hệ thống quản lý theo tiêu chuẩn ISO 9000, tiếp đến là các tiêu chuẩn khác như ISO 14000, ISO 22000... Theo thống kê không chính thức, Việt Nam đã có khoảng 10.000 tổ chức được chứng nhận theo tiêu chuẩn hệ thống quản lý, trong đó phần lớn là ISO 9000.

Trong những năm qua, nhiều DN Việt Nam đã khá quen thuộc với ISO 9000 và áp dụng tiêu chuẩn này khá thành công. ISO 9000 được xem như nền tảng cho hoạt động quản lý chất lượng sản phẩm của rất nhiều DN, nhiều tổ chức kinh doanh dịch vụ, dịch vụ công. Tuy nhiên, nếu so sánh số lượng các DN đã được chứng nhận hệ thống quản lý với tổng số DN ở Việt Nam hiện nay vẫn còn rất thấp. Số các DN đã được chứng nhận tiêu chuẩn ISO 9000 tập trung chủ yếu vào các DN lớn và vừa, các DN có vốn đầu tư nước ngoài. Trong khi đó, các DN vừa và nhỏ được chứng nhận tiêu chuẩn ISO 9000 chiếm tỷ lệ rất thấp.

Ngoài hệ thống quản lý tiêu chuẩn chất lượng ISO 9000 còn có các hệ thống quản lý tiêu chuẩn khác như ISO 14000, ISO 22000, ISO/TS 16949, ISO 27000, ISO 13485. Tuy nhiên, trên thực tế, các hệ thống quản lý tiêu chuẩn này chưa được nhiều DN quan tâm và áp dụng, vì vậy số lượng các DN được cấp chứng chỉ còn rất hạn chế…

Các công cụ cải tiến năng suất chất lượng

Nhóm các công cụ cải tiến NSCL bao gồm: 5S, Kaizen, nhóm chất lượng/cải tiến QCC/IQC, các công cụ thống kê để kiểm soát chất lượng, hệ thống khuyến nghị cải tiến (KSS), kỹ thuật chẩn đoán DN; sản xuất tinh gọn (Lean); giảm thiểu khuyết tật (Six Sigma); thẻ điểm cân bằng (BSC); chỉ số đánh giá hoạt động chính (KPIs); duy trì hiệu suất thiết bị tổng thể (TPM); đánh giá hiệu quả công việc của nhân viên, quản lý hệ khách hàng CRM; quản lý tri thức (KM)…

Các công cụ cải tiến NSCL được giới thiệu tại Việt Nam vào khoảng năm 1996 cùng với các hệ thống quản lý theo tiêu chuẩn. Trong khi các tiêu chuẩn về hệ thống quản lý được các DN Việt Nam tiếp nhận, áp dụng thí điểm tại Việt Nam phổ biến như 5S, QCC, 7 công cụ thống kê. Tuy nhiên, việc triển khai áp dụng các công cụ cải tiến NSCL tại Việt Nam còn hết sức khiêm tốn.

Trong thời gian qua, một số công cụ cải tiến NSCL cũng được giới thiệu như KPIs, Lean Six Sigma, TPM… thông qua các hội thảo phổ biến, các tài liệu và dự án thử nghiệm. Một số DN có vốn đầu tư nước ngoài tại Việt Nam cũng đã đưa vào áp dụng với sự trợ giúp của công ty mẹ và các chuyên gia nước ngoài như: Ford Việt Nam, Adidas, Samsung Việt Nam…, trong khi các DN Việt Nam vẫn còn chưa được phổ biến và đào tạo về các công cụ nâng cao NSCL hiệu quả này.

Hệ thống quản lý tích hợp

Hiện nay, do yêu cầu quản lý cần đáp ứng nhiều yêu cầu cùng lúc mà ngày càng có nhiều tổ chức đã và đang áp dụng đồng thời các tiêu chuẩn về hệ thống quản lý như: Hệ thống quản lý chất lượng ISO 9001; các hệ thống quản lý chất lượng chuyên ngành như ISO/TS 16949 đối với ngành công nghiệp ô tô; ISO/TS 29001 đối với ngành công nghiệp dầu khí; ISO 13485 đối với ngành sản xuất thiết bị, dụng cụ y tế…

Bên cạnh đó, nhiều tổ chức còn áp dụng các công cụ cải tiến nhằm nâng cao năng suất; một số công cụ điển hình như thực hành tốt 5S, duy trì hiệu suất thiết bị tổng thể (TPM), hệ thống sản xuất tinh gọn (Lean), hệ thống chỉ số hoạt động kinh doanh chính (KPIs)… Khi một tổ chức áp dụng và vận hành từ hai hệ thống quản lý và công cụ cải tiến NSCL trở lên thì nhiều DN có nhu cầu xây dựng một hệ thống quản lý tích hợp nhằm xây dựng một hệ thống đơn giản, vận hành hiệu quả và thỏa mãn các yêu cầu liên quan.

Hệ thống quản lý tích hợp mang lại nhiều lợi ích. Xét về chiến lược và quản lý, một hệ thống quản lý thống nhất nghĩa là có sự rõ ràng và nhất quán trên tất cả các khía cạnh của tổ chức, với mọi bộ phận chức năng tập trung vào việc cải thiện hiệu quả hoạt động của DN.

DN cũng có những lợi ích rõ ràng về mặt tài chính khi áp dụng hệ thống quản lý tích hợp từ việc đơn giản hóa, ít sự quan liêu và giảm trùng lặp giữa các hệ thống quản lý riêng biệt, tránh lãng phí và giảm nguồn lực xây dựng, duy trì và vận hành hệ thống.

Các mô hình hoạt động xuất sắc và phát triển bền vững

Mô hình hoạt động kinh doanh xuất sắc (BE) được nhiều quốc gia xây dựng và phổ biến rộng rãi dưới hình thức các giải thưởng chất lượng quốc gia, nhằm tôn vinh các tổ chức/DN có đóng góp và cống hiến xuất sắc về chất lượng. Một số các mô hình hoạt động kinh doanh xuất sắc và giải thưởng chất lượng quốc gia tiêu biểu trên thế giới như: Giải thưởng Deming, Giải thưởng Malcolm Baldrige (Giải thưởng chất lượng quốc gia của Mỹ), Giải thưởng Chất lượng châu Âu (EQA), Giải thưởng Chất lượng Quốc tế Khu vực Thái Bình Dương (IAPQA)...

Mô hình và các tiêu chí của các giải thưởng chất lượng đều hướng tới việc nâng cao chất lượng quản lý, gồm các tiêu chí được chia thành 2 nhóm tiêu chí (nhóm tiêu chí thể hiện năng lực và nhóm tiêu chí thể hiện kết quả). Cụ thể, về nhóm tiêu chí thể hiện năng lực gồm: Vai trò của lãnh đạo; Chính sách và chiến lược; Nguồn nhân lực; Quan hệ đối tác và các nguồn lực; Các quá trình.

Đối với nhóm tiêu chí thể hiện kết quả, gồm: Thoả mãn người tiêu dùng; Thoả mãn người lao động; Ảnh hưởng đối với xã hội; Các kết quả hoạt động chính.

Tại Việt Nam, các DN biết đến mô hình hoạt động xuất sắc từ năm 1996 thông qua hình thức Giải thưởng Chất lượng Quốc gia. Đây là Giải thưởng tôn vinh, khen thưởng hằng năm ở cấp quốc gia của Thủ tướng Chính phủ cho các tổ chức, DN đạt thành tích xuất sắc về chất lượng trong sản xuất, kinh doanh và dịch vụ; nâng cao vị thế các sản phẩm, hàng hóa và dịch vụ của Việt Nam.

Tuy nhiên, để mô hình hoạt động xuất sắc phát huy vai trò là mô hình tích hợp nâng cao năng suất chất lượng, cần có thêm các hoạt động chia sẻ kinh nghiệm, đào tạo phương pháp áp dụng các tiêu chí và nâng cao vai trò của DN trong việc tự hoạch định, áp dụng và đánh giá theo các tiêu chí giải thưởng.

Phần lớn các DN ở Việt Nam hiện nay tham gia giải thưởng là các DN lớn và vừa, đã có nền tảng về quản lý và áp dụng các hệ thống quản lý/công cụ nâng cao năng suất cơ bản. Mô hình hoạt động xuất sắc sẽ là một trong những giải pháp giúp các DN có cơ sở xây dựng định hướng, xác định kế hoạch, phương pháp và đối sánh với các DN tầm cỡ khu vực và quốc tế, nâng cao năng suất và chất lượng sản phẩm hàng hóa của DN.