Theo số liệu của Tổng cục Thống kê, lợi nhuận của các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài (DN FDI) chiếm tới 45,9% lợi nhuận toàn bộ các loại hình DN, nhưng nhóm này lại đóng số thuế thấp nhất.

Trong báo cáo đánh giá chính sách thuế ưu đãi, Oxfam cho rằng ưu đãi thuế của Việt Nam vốn đã khá cao so với một số nước trong khu vực. Chính sách ưu đãi thuế của Việt Nam lớn và dàn trải; ưu đãi về thời gian miễn thuế, giảm thuế dài hơn và có phạm vi rộng hơn một số nước trong khu vực.

Báo cáo của Oxfam cho biết chính sách ưu đãi và miễn giảm thuế đối với DN FDI của Việt Nam cho các DN và dự án lớn chưa mang lại hiệu quả, tác động kinh tế như mong đợi, trong khi đó lại tạo ra sự thất thu về ngân sách cũng như các tác động tiêu cực về môi trường và xã hội.

Theo bà Nguyễn Thu Hương, Quản lý cấp cao Chương trình Quản trị của Oxfam, Dự thảo mới đang có nhiều ưu đãi thuế dành cho các đặc khu kinh tế, song các chính sách ưu đãi này không có gì mới so với các Luật khác và không cần thiết.

Chẳng hạn, các ngành công nghiệp được đề xuất ưu tiên gần như trùng lặp với các ngành ưu tiên của các khu công nghệ cao và khu kinh tế đã được ưu đãi trong các Luật hiện hành khác.

Ba ngành mới là casino, nghỉ dưỡng, bất động sản thì vốn đã thu hút sẵn đầu tư khi chưa có Luật này. Ví dụ, kể từ năm 2015 đến nay, Quảng Ninh đã thu hút khoảng 36.000 tỷ đồng vốn đầu tư FDI ở những lĩnh vực này.

Trong khi đó, quy định tại điều 40 - 43 của Dự thảo là đối tượng mới khác được hưởng ưu đãi thuế trong dự thảo là lĩnh vực nghiên cứu phát triển, các DN khởi nghiệp và các trung tâm nghiên cứu sáng tạo có đặc thù là kết quả kinh doanh không ổn định. Theo Oxfam, việc miễn thuế trong ngắn hạn có thể cũng không mang lại nhiều lợi ích cho nhóm nhà đầu tư.

Đặc biệt, Oxfam chỉ ra, Dự thảo đang đề xuất những chính sách ưu đãi thuế dựa trên lợi nhuận mà các quốc gia không còn sử dụng nữa.

Chẳng hạn, Jamaica đã loại bỏ ưu đãi thuế dựa trên lợi nhuận theo ngành từ năm 2013; từ năm 2009, Ấn Độ bỏ ưu đãi thuế dựa trên lợi nhuận, thay vào đó sử dụng ưu đãi thuế dựa trên đầu tư; Ai Cập bỏ các loại ưu đãi về thời gian miễn thuế từ năm 2005, mà không hề có tác động tiêu cực tới đầu tư, FDI năm 2006 tăng gấp đôi so với năm 2005.

Theo nhận định của các chuyên gia, hơn 30 năm áp dụng ưu đãi thuế cho các DN FDI, Việt Nam chưa có các phân tích thấu đáo về chi phí.

Thực tế, trong những năm qua, các nước đang phát triển, trong đó có Việt Nam thất thu 100 tỷ USD/năm do tránh thuế của các tập đoàn đa quốc gia.

Thế nhưng, tại Dự thảo Luật không có các giải pháp hạn chế vấn đề này mà ngược lại tạo điều kiện cho tập đoàn đa quốc gia và DN Việt Nam dễ dàng né thuế bằng cách chuyển lợi nhuận từ DN nằm ngoài đặc khu kinh tế sang các DN ở trong đặc khu.

Dẫn số liệu báo cáo của Ngân hàng Thế giới (WB), Oxfam cho biết 85% nhà đầu tư ở Việt Nam được khảo sát khẳng định các chính sách ưu đãi thuế là không cần thiết.

Báo cáo Cạnh tranh Toàn cầu tại Diễn đàn Kinh tế thế giới mới đây, các chuyên gia cũng khẳng định 3 yếu tố quan trọng nhất được công ty lựa chọn không phải là ưu đãi thuế, mà là cơ sở hạ tầng, chất lượng nguồn nhân lực và ổn định xã hội.

Ông Henrique Alencar, Tư vấn chính sách về Thuế và Bất bình đẳng, Oxfam Novib, cho biết: “Theo kinh nghiệm quốc tế, thành công của các đặc khu hầu hết phụ thuộc vào vị trí, môi trường đầu tư, tính liêm chính, minh bạch và hiệu quả của bộ máy hành chính”.

Từ góc độ công bằng thuế, Oxfam khuyến nghị Quốc hội và Chính phủ cẩn trọng xem xét lại các chính sách ưu đãi thuế của Dự thảo này.