Giới thiệu

Trong môi trường kinh doanh cạnh tranh hiện nay, các nhà quản trị tài chính doanh nghiệp (DN) phải áp dụng các kỹ năng cả trong và ngoài chức năng quản trị tài chính cụ thể. Nhà quản trị tài chính có thể được yêu cầu cung cấp thông tin chuyên sâu về các vấn đề như lập kế hoạch tài chính, đo lường sự thành công của chiến lược kinh doanh hoặc xác định khả năng thanh toán của DN. Do đó, bên cạnh các nhiệm vụ thông thường liên quan đến đánh giá và quản trị tài chính trong DN đòi hỏi nhà quản trị phải được trang bị đủ kiến thức phân tích tài chính một cách khoa học, đồng thời cũng phải mang tính thực tiễn.

Một trong những kỹ thuật quan trọng giúp cho các nhà quản trị tài chính có cái nhìn đầy đủ và ra được các quyết định tài chính quan trọng trong kinh doanh đó là kỹ thuật phân tích tài chính DuPont. Theo Isberg (1998), kỹ thuật phân tích DuPont là một công cụ hữu ích trong việc cung cấp gốc nhìn tổng quan lẫn chuyên sâu cho những phân tích tài chính. Cũng theo Isberg (1998), một bản phân tích báo cáo tài chính toàn diện sẽ cung cấp thông tin chi tiết về hoạt động hay vị thế của DN xét về khả năng thanh khoản, đòn bẩy, hiệu suất hoạt động cũng như hiệu quả kinh doanh. Kỹ thuật phân tích DuPont có thể được sử dụng như một la bàn trong việc định hướng nhà phân tích nhận diện các điểm mạnh và điểm yếu quan trọng bởi vì kỹ thuật này giúp cho các nhà quản trị thấy được mối liên hệ giữa các chỉ tiêu tài chính, nhờ đó nhà quản trị có thể đánh giá cụ thể và ra quyết định nên cải thiện tình hình tài chính DN bằng cách nào.

Vận dụng những thế mạnh nói trên của kỹ thuật phân tích DuPont, bài nghiên cứu này đánh giá sự ảnh hưởng của các nhân tố đến hiệu quả kinh doanh của các công ty phi tài chính được niêm yết trên HOSE, từ đó kiến nghị một số giải pháp phù hợp nhằm cải thiện hơn tình hình quản trị tài chính công ty, góp phần nâng cao hiệu quả kinh doanh cho chính các công ty này.

Lý thuyết về mô hình Dupont

Kỹ thuật phân tích DuPont do Frank Donaldson Brown - một kỹ sư điện - phát minh vào năm 1918. Khi đó, Tập đoàn hóa chất E.I. du Pont de Nemours and Company (gọi tắt là Công ty DuPont) đã thuê Brown để giải quyết tình trạng bất ổn tài chính của công ty. Ông đã nhận ra mối quan hệ toán học giữa tỷ suất sinh lời trên tổng tài sản (Return On Assets - ROA) với 2 chỉ tiêu tài chính, đó là tỷ suất sinh lời trên doanh thu - đo lường khả năng sinh lời trong kinh doanh (Return On Sales - ROS) và số vòng quay tổng tài sản - đo lường hiệu suất sử dụng tổng tài sản đầu tư (Total Asset Turnover - TAT), được thể hiện cụ thể qua công thức:

(1)

= TSSL trên doanh thu x Vòng quay tổng tài sản

= ROS x TAT

Trong đó, TSSL: Tỷ suất sinh lời; TTSbq: Tổng tài sản bình quân.

Phương trình (1) chính là phương trình Dupont nguyên thủy do Brown phát hiện mà về sau được gọi là mô hình Dupont. Sau khi giải quyết thành công các vấn đề tài chính của công ty DuPont, Ông đã tiếp tục vận dụng mô hình (1) trong giải quyết vấn đề tài chính của công ty General Motors và đã mang lại thành công quan trọng trong quản trị tài chính công ty. Từ đó, mô hình này dần được vận dụng trong quản trị tài chính ở các tập đoàn lớn tại Mỹ và ngày càng được mở rộng ứng dụng quản trị tài chính của các công ty trên thế giới (Blumenthal, 1998).

Mô hình này cho thấy, ROA chịu ảnh hưởng bởi ROS và TAT. Nếu như ROS là yếu tố phản ánh trình độ quản lý doanh thu và chi phí của DN thì TAT là yếu tố phản ánh trình độ khai thác và sử dụng tài sản trong kinh doanh của DN. Vì vậy, nếu DN theo đuổi chiến lược nâng cao ROS tức là DN đang theo đuổi chính sách giá bán cao hay tiết kiệm chi phí thì hiệu quả kinh doanh càng cao; và nếu DN theo đuổi chiến lược đẩy mạnh tốc độ quay vòng của đồng vốn đầu tư tức là DN đang nỗ lực đẩy mạnh hoạt động bán hàng để gia tăng quy mô doanh thu, tăng hiệu suất khai thác tài sản đầu tư thì chiến lược này cũng góp phần nâng cao hiệu quả sử dụng vốn kinh doanh. Ngoài ra, nếu DN nâng cao hiệu quả bán hàng đồng thời đẩy mạnh hiệu suất sử dụng vốn sẽ càng nâng cao hiệu quả kinh doanh trên đồng vốn đầu tư.

Phương pháp nghiên cứu

Thu thập dữ liệu

Nghiên cứu này sử dụng dữ liệu lấy trực tiếp từ các báo cáo tài chính của các công ty được niêm yết trên HOSE, tuy nhiên chỉ tập trung nghiên cứu bộ dữ liệu của các công ty phi tài chính đã có đầy đủ dữ liệu từ năm 2017 đến năm 2022. Nghiên cứu này không thu thập dữ liệu đối với các công ty kinh doanh trong lĩnh vực tài chính vì hệ thống báo cáo tài chính có những đặc trưng riêng.

Theo Isberg (1998), một phân tích tài chính thích hợp cho kỹ thuật phân tích DuPont đòi hỏi dữ liệu cần có ít nhất từ 3 đến 5 năm để thể hiện được xu hướng và dữ liệu so sánh chéo. Dó đó, bài báo thu thập dữ liệu từ năm 2017 đến năm 2022 đảm bảo được yêu cầu về mặt dữ liệu cho phân tích này.

Phương pháp phân tích dữ liệu

Bài báo vận dụng mô hình phân tích DuPont truyền thống để đánh giá những nhìn nhận ban đầu về 2 yếu tố ROS và TAT tác động đến ROA trong mỗi năm, từ năm 2017-2022. Sau đó, tác giả sử dụng mô hình hồi quy gộp (Pooled OLS) để phân tích ảnh hưởng của từng nhân tố ROS, TAT đến ROA và chỉ ra nhân tố nào có ảnh hưởng mạnh hơn. Tuy nhiên, theo Wooldridge (2002), đối với dữ liệu bảng (Panel Data) thường xảy ra vấn đề phương sai của sai số thay đổi hay có hiện tượng tự tương quan phần dư hoặc xảy ra đồng thời cả 2 hiện tượng này. Nếu kết quả hồi quy chỉ có hiện tượng tự tương quan trong phần dư thì có thể sử dụng thủ tục lặp Cochrane-Orcutt, hoặc nếu kết quả hồi quy chỉ xảy ra vấn đề phương sai của sai số thay đổi có thể điều chỉnh sai số chuẩn mạnh của White để khắc phục (xem Gujarati, 2022), và nếu kết quả hồi quy vi phạm đồng thời cả 2 vấn đề trên thì nên sử dụng phương pháp ước lượng bình phương bé nhất tổng quát khả thi (Feasible Generalized Least Square - FGLS), Wooldridge (2002).

Ngoài ra, các kiểm định hiện tượng đa cộng tuyến, sự phù hợp của mô hình... cũng được kiểm tra trước khi vận dụng để giải thích sự ảnh hưởng của ROS và TAT đến ROA.

Quy ước ký hiệu và cách tính các chỉ tiêu phân tích

Việc tính toán các chỉ tiêu dùng trong phân tích có ý nghĩa quan trọng đến tính chính xác kết quả nghiên cứu. Vì vậy, đối với các chỉ tiêu đo lường các tỷ số sinh lời như ROA hay ROS trong Bảng 1, chỉ tiêu lợi nhuận được lấy theo lợi nhuận sau thuế. Thực tế cho thấy trong các chỉ tiêu đo lường lợi nhuận kinh doanh của DN, chỉ tiêu lợi nhuận sau thuế được nhiều nhà nghiên cứu sử dụng để phân tích hiệu quả kinh doanh bởi vì nó phản ánh lợi nhuận ròng cuối cùng mà cổ đông (chủ sở hữu) có được sau một kỳ kinh doanh (Isberg, 1998).