Những khoản nợ khủng

Đầu tháng 4/2016, ông Phan Bá Tòng, Giám đốc Công ty TNHH Xuất nhập khẩu thủy sản Thiên Mã, hoạt động tại khu công nghiệp Trà Nóc (Cần Thơ) đã bị Cục Cảnh sát kinh tế bắt giữ để điều tra về hành vi sai phạm kinh tế liên quan đến các khoản vay tại một số ngân hàng.

Theo thông tin ban đầu, doanh nghiệp này vay vốn ngắn hạn nhưng đầu tư trung hạn, kinh doanh gặp khó khăn, lợi nhuận thu về không trả được lãi ngân hàng nên ông Tòng đã lập thêm một doanh nghiệp mới và lập hồ sơ khống để vay đáo hạn.

Tính đến ngày 30/7/2016, tổng số nợ của Công ty Thiên Mã gần 1.000 tỷ đồng, trong đó nợ của các tổ chức tín dụng 680 tỷ đồng, trong khi tài sản còn lại của công ty theo định giá của ngân hàng chỉ khoảng 110 tỷ đồng.  

Trước đó hồi tháng 6, ngân hàng Xây dựng công khai đòi nợ CTCP Đầu tư Phương Trang, sau nhiều tranh cãi, số nợ được xác nhận 3.436 tỷ đồng, đây là số tiền của 47 khoản vay và một khoản mua bán trái phiếu của Phương Trang.

Thống kê đến cuối tháng 6, tổng nợ vay ngân hàng của Hoàng Anh Gia Lai là 26.684 tỷ đồng, trong đó khoản vay ngắn hạn là 10.212 tỷ đồng, tăng thêm gần 2.000 tỷ đồng so với hồi đầu năm, vay dài hạn của Hoàng Anh Gia Lai giảm hơn 2.300 tỷ đồng xuống còn 16.472 tỷ đồng và các chủ nợ phải họp lại bàn cách chia sẻ, giải cứu doanh nghiệp.

Tại CTCP Mai Linh, tính đến cuối năm 2015, tổng các khoản nợ phải trả tại thời điểm cuối năm 2015 cũng gần 5.200 tỷ đồng (nợ ngắn hạn 2.900 tỷ đồng) trên tổng tài sản 5.800 tỷ đồng.

 Hàng loạt khoản nợ lớn được công bố cho thấy các ngân hàng đã rất tin tưởng các doanh nghiệp lớn có uy tín và áp dụng hạn mức cấp tín dụng cao và điều này đã đẩy không ít ngân hàng vào thế khó.

Trước tình hình này, Ngân hàng Nhà nước đã ban hành công văn yêu cầu các tổ chức tín dụng, chi nhánh ngân hàng nước ngoài, Ngân hàng Nhà nước chi nhánh tỉnh, thành và cơ quan thanh tra, giám sát ngân hàng kiểm soát rủi ro trong hoạt động cấp tín dụng vượt giới hạn, cấp tín dụng đối với khách hàng có dư nợ lớn.

Doanh nghiệp nhỏ khát vốn

Còn nhớ năm 2013, trong cơn sốt đầu tư sang Myanmar, tổng giám đốc một ngân hàng thương mại cổ phần có trụ sở tại TP. Hồ Chí Minh đã hồ hởi thông báo về việc ký kết hỗ trợ một khoản vay lớn cho một doanh nghiệp lớn để đầu tư vào ngành khách sạn tại thị trường Myanmar.

Theo lời vị tổng giám đốc này, mối quan hệ của doanh nghiệp và ngân hàng lâu nay rất tốt và cho rằng doanh nghiệp sẽ có được lợi nhuận khủng khi dự án này đi vào hoạt động.

Song thực tế không như mong đợi, khi doanh nghiệp đầu tư đa ngành và thua lỗ, doanh thu của dự án cũng không khả quan và doanh nghiệp này lại trở thành khách hàng có nợ khó đòi của ngân hàng với số tiền hàng ngàn tỷ đồng cả ngắn hạn lẫn dài hạn. Điều này cho thấy cho doanh nghiệp lớn vay chưa hẳn sẽ luôn thuận lợi.

Ở các nước phát triển, ngân hàng phân bổ vốn theo cơ chế thị trường, doanh nghiệp tốt được huy động vốn với lãi suất rẻ, doanh nghiệp kém hiệu quả hơn huy động vốn với lãi suất cao hoặc không được cấp vốn để hoạt động tín dụng đạt được hiệu quả cao nhất.

Tuy nhiên ở Việt Nam, dòng vốn thường ưu ái các doanh nghiệp lớn, mặc dù chính sách vẫn kêu gọi ngân hàng hỗ trợ các doanh nghiệp nhỏ và vừa (DNNVV). Khi các doanh nghiệp lớn gặp rủi ro, thua lỗ, thay vì để phá sản, ngân hàng giãn nợ hoặc tiếp tục bơm vốn với hy vọng vực dậy doanh nghiệp.

Nhưng thực tế sau khi khủng hoảng, doanh nghiệp rất khó lấy lại phong độ, doanh thu giảm, lợi nhuận giảm cùng với khoản nợ ngày càng tăng và tài sản đảm bảo ngày càng mất giá khiến nợ càng khó thu hồi hơn.

Trong khi đó, tại các chương trình hội thảo bàn về các DNNVV những năm qua, Hiệp hội DNNVV Việt Nam không ngừng nhắc đi nhắc lại khó khăn trong việc tiếp cận tín dụng của các DNNVV và có rất nhiều doanh nghiệp cảm thấy quá mệt mỏi, phải tìm vốn từ bạn bè, người thân, thậm chí là tín dụng đen thay vì gõ cửa ngân hàng do không thể theo được các tiêu chuẩn ngân hàng đưa ra.

Đây không phải là chuyện mới, nhưng khi đặt bên cạnh thông tin những doanh nghiệp lớn có uy tín với các khoản nợ khó đòi từ hàng trăm tỷ đến hàng chục ngàn tỷ đồng, có doanh nghiệp gian dối lập hồ sơ khống vẫn được cấp vốn vay khiến cộng đồng DNNVV không khỏi cảm thấy thiệt thòi.

Kế toán trưởng của một doanh nghiệp xây dựng trần tình, do khó vay vốn nên doanh nghiệp buộc phải sử dụng “chiêu” giảm lợi nhuận trước thuế và mua hàng không có hóa đơn để chi phí nộp thuế giảm xuống.

Dù biết điều này sẽ ảnh hưởng đến cơ hội tiếp cận vốn ngân hàng, nhưng nếu số liệu minh bạch vẫn còn nhiều yêu cầu khác như dự án phải khả thi, chứng minh khả năng trả nợ, hơn nữa, lợi nhuận của DNNVV không cao nhưng lãi suất cho vay so với các doanh nghiệp lớn lại cao hơn.

Do đó, họ đành chấp nhận lợi ích trước mắt bằng việc né thuế. Trong khi đó, GS. Nguyễn Mại, Chủ tịch Hiệp hội doanh nghiệp đầu tư nước ngoài Việt Nam, cho rằng ngân hàng e ngại DNNVV trong khi thực tế nợ xấu của nhóm doanh nghiệp này rất thấp và đa phần nợ xấu xuất phát từ các doanh nghiệp lớn.

Các doanh nghiệp lớn đang nợ ngân hàng hàng ngàn tỷ đồng, nếu nguồn vốn này phân bổ cho các DNNVV sẽ giúp được rất nhiều doanh nghiệp phát triển, vì có rất nhiều dự án có nhu cầu vốn từ 300 triệu đến 1 tỷ đồng nhưng không vay được vốn để thực hiện.

Nếu ngân hàng xây dựng các tổ chuyên môn thẩm định các doanh nghiệp có nhu cầu vốn vay dưới 1 tỷ đồng để hỗ trợ chuyên sâu và theo dõi tình hình kinh doanh của doanh nghiệp sẽ hạn chế được rủi ro khi cho vay, từ đó nuôi dưỡng sản xuất và giúp DNNVV tháo gỡ những vướng mắc nội tại.