Hiểu thế nào về BHXH theo mô hình đa tầng?

 Nghị quyết số 28-NQ/TW ngày 23/5/2018, Hội nghị lần thứ 7 Ban chấp hành Trung ương Đảng (khóa XII) về cải cách chính sách BHXH, trong 11 nội dung cải cách, nội dung đầu tiên là xây dựng hệ thống BHXH đa tầng, bao gồm:

Thứ nhất, là trợ cấp hưu trí xã hội: Ngân sách nhà nước (NSNN) cung cấp một khoản trợ cấp cho người cao tuổi không có lương hưu, hoặc BHXH hàng tháng. Có chính sách huy động các nguồn lực xã hội đóng thêm để các đối tượng này có mức hưởng cao hơn; điều chỉnh giảm dần độ tuổi hưởng trợ cấp hưu trí xã hội phù hợp với khả năng của ngân sách. Hiện nay, Việt Nam đang thực hiện dưới dạng trợ cấp tuổi già, mức hưởng 270.000 đồng/tháng đối với những người già trên 80 tuổi không có lương hưu.

Thứ hai, là BHXH cơ bản bao gồm BHXH bắt buộc và BHXH tự nguyện. Cụ thể, đối với BHXH bắt buộc (với các chế độ hưu trí, tử tuất, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp, ốm đau, thai sản, thất nghiệp) dựa trên đóng góp của người lao động và người sử dụng lao động. BHXH tự nguyện (với các chế độ hưu trí, tử tuất hiện nay, từng bước mở rộng sang các chế độ khác) dựa trên đóng góp của người lao động không có quan hệ lao động; có sự hỗ trợ phù hợp từ NSNN cho nông dân, người nghèo, người có thu nhập thấp, lao động khu vực phi chính thức để mở rộng diện bao phủ BHXH; nâng cao ý thức, trách nhiệm của người lao động đối với việc tự bảo đảm an sinh cho bản thân. Mở rộng diện bao phủ BHXH theo lộ trình, điều chỉnh tăng tuổi nghỉ hưu phù hợp với từng thời kỳ.

Thứ ba, là bảo hiểm hưu trí bổ sung là chế độ hưu trí tự nguyện theo nguyên tắc thị trường, tạo điều kiện cho người sử dụng lao động và người lao động có thể lựa chọn tham gia đóng góp, để được hưởng mức lương hưu cao hơn.

Đặc biệt, lần đầu tiên, quy định phạm vi BHXH không chỉ bao gồm những quan hệ đóng hưởng trực tiếp vào Quỹ BHXH mà còn bao gồm cả những quan hệ đóng hưởng gián tiếp vào NSNN. Theo đó, hệ thống BHXH đa tầng, NSNN cung cấp một khoản trợ cấp cho người cao tuổi không có lương hưu, hoặc BHXH hàng tháng.

Bên cạnh đó, Nhà nước còn có chính sách huy động các nguồn lực xã hội đóng thêm để các đối tượng này có mức hưởng cao hơn; điều chỉnh giảm dần độ tuổi hưởng trợ cấp hưu trí xã hội phù hợp khả năng của ngân sách. Ðiều này cho thấy, Nhà nước ngày càng quan tâm đến việc bảo đảm an sinh cho người dân, hướng tới không để người cao tuổi nào trong xã hội không có lương hưu, hoặc từ NSNN hoặc từ Quỹ BHXH.

Xây dựng hệ thống BHXH đa tầng nhằm đảm bảo an sinh xã hội lâu dài

Nghị quyết số 28-NQ/TW về cải cách chính sách BHXH được đánh giá là có rất nhiều điểm mới về tư duy nhận thức trong cải cách chính sách BHXH. Nội dung cải cách chính sách BHXH tại Nghị quyết số 28-NQ/TW là tiến bộ nhất so với các nước trong khu vực, đã tiệm cận với các tiêu chuẩn về an sinh xã hội trong các công ước và khuyến nghị của Tổ chức Lao động quốc tế. Những điểm mới về tư duy nhận thức trong cải cách chính sách BHXH thể hiện toàn diện trong quan điểm chỉ đạo, mục tiêu, nội dung cải cách, các nhiệm vụ, giải pháp.

Theo ông Doãn Mậu Diệp, Thứ trưởng Bộ Lao động – Thương binh và Xã hội, cải cách chính sách BHXH là vấn đề quan trọng, liên quan trực tiếp tới an sinh xã hội của đất nước. Nghị quyết số 28/NQ-TW đã đề cập đến những vấn đề mà người lao động quan tâm và kỳ vọng sẽ giải quyết được những bất cập hiện nay. Một trong những nội dung cải cách đầu tiên được nêu tại Nghị quyết số 28/NQ-TW là xây dựng hệ thống BHXH đa tầng.

Theo đó, hệ thống chính sách BHXH ở Việt Nam được ra đời ngay từ những năm đầu mới thành lập nước, đến năm 1961 thì có Điều lệ tạm thời đầu tiên. Qua thời gian, chính sách BHXH từng bước được bổ sung và hoàn thiện, đáp ứng được yêu cầu và điều kiện phát triển kinh tế - xã hội của từng thời kỳ. Tuy nhiên, cho đến nay, chính sách BHXH nói riêng và hệ thống chính sách an sinh xã hội nói chung còn mang tính đơn lẻ và thiếu tính kết nối, dẫn tới còn có những khoảng trống chính sách, mà ở đó các đối tượng người dân chưa nhận được sự bảo vệ, sự đảm bảo an toàn và an ninh thu nhập từ hệ thống an sinh xã hội của Nhà nước.

Hiện nay, cả nước có trên 5 triệu người cao tuổi (trên 60 và dưới 80 không thuộc hộ nghèo; không bị khuyết tật) không được hưởng trợ cấp hàng tháng dẫn đến tuổi già gặp nhiều khó khăn. Nhiều quốc gia trên thế giới đã xác định trợ cấp tuổi già (Việt Nam đang áp dụng với người trên 80 tuổi) là tầng lương hưu xã hội trong hệ thống BHXH đa tầng.

Chính vì thế, trong cải cách chính sách BHXH lần này, hệ thống BHXH đa tầng được xác định: Tầng thứ nhất là tầng trợ cấp hưu trí xã hội. Trong đó, NSNN cung cấp một khoản bảo đảm về thu nhập cho người cao tuổi không có lương hưu, hoặc BHXH hàng tháng. Có chính sách huy động các nguồn lực xã hội đóng thêm để các đối tượng này có mức hưởng cao hơn. Đồng thời, với lộ trình mở rộng bao phủ bằng cách điều chỉnh giảm dần độ tuổi hưởng lương hưu xã hội phù hợp với khả năng của ngân sách và lộ trình tăng tuổi nghỉ hưu trong từng thời kỳ.

Ở góc độ cơ quan giám sát, TS. Bùi Sỹ Lợi, Phó Chủ nhiệm Uỷ ban các vấn đề xã hội của Quốc hội cho rằng, về khái niệm đa tầng, cần giải thích rõ để nhân dân hiểu chủ yếu thực ra có 3 tầng nấc: Tầng đầu tiên là chăm lo cho những người không có khả năng thu nhập tự đảm bảo chi trả (với mức hỗ trợ từ 270 – 280 nghìn đồng), đó là người già neo đơn, người già từ 80 tuổi trở lên.

Đây là một dạng trợ cấp hưu trí xã hội từ NSNN, thể hiện bản chất an sinh xã hội của Nhà nước ta. Tầng trên là hưu trí bổ sung, người nào có thu nhập cao, người đó đóng vào quỹ do doanh nghiệp và người lao động tự thỏa thuận để khi về hưu có Nhà nước bảo trợ để nhận lương hưu cao hơn và dự kiến, tới năm 2021 sẽ bổ sung thêm 4 đối tượng (chủ hộ kinh doanh, người quản lý doanh nghiệp, người quản lý hợp tác xã, đặc biệt người lao động làm việc phi chính thức…).

Hiện nay, Việt Nam có khoảng 50 triệu lao động, trong đó 14 triệu lao động đã tham gia BHXH, 8 triệu lao động có quan hệ lao động, 34 triệu lao động khu vực phi chính thức nông nghiệp, nông thôn. "Phải làm sao đưa tất cả các đối tượng lao động này tham gia BHXH để có an sinh xã hội lâu dài, điểm này rất quan trọng", TS. Bùi Sỹ Lợi nhấn mạnh.

Có thể thấy, nội dung hệ thống BHXH đa tầng dù không đồng nhất với những khái niệm trên thế giới, nhưng đã hướng đến những mục tiêu trong xây dựng hệ thống an sinh xã hội mà các tổ chức quốc tế đưa ra; đồng thời, phù hợp mục tiêu tăng trưởng bao trùm, nâng cao chất lượng an sinh đang được Ðảng, Nhà nước và dư luận xã hội đặc biệt quan tâm.

Thực tế, những năm gần đây, Việt Nam luôn chú trọng phát triển hệ thống BHXH đa dạng và linh hoạt thông qua việc mở rộng các hình thức BHXH bắt buộc và BHXH tự nguyện; thực hiện thêm chế độ bảo hiểm thất nghiệp. Mặc dù vậy, việc thực hiện chính sách vẫn còn những "khoảng trống" và chưa có sự kết nối chặt chẽ với các chính sách an sinh xã hội khác để BHXH thật sự trở thành trụ cột chính của hệ thống an sinh xã hội.

Ðến nay, ở Việt Nam mới chỉ có khoảng 47% số người hết tuổi lao động có lương hưu, BHXH hàng tháng, trợ cấp xã hội và trợ cấp ưu đãi người có công hàng tháng. Bởi vậy, để thúc đẩy việc tham gia BHXH; tạo điều kiện cho người lao động có thu nhập cao chọn hình thức bảo hiểm phù hợp, qua đó chia sẻ một phần tới các đối tượng khó khăn khác; đồng thời hướng tới mục tiêu bảo hiểm hưu trí toàn dân, để mọi người dân khi hết tuổi lao động đều có lương hưu. Theo đánh giá của các chuyên gia, thông qua BHXH đa tầng, mục tiêu BHXH toàn dân có thể sẽ về đích sớm hơn. Ðiều này có ý nghĩa rất lớn trong bảo đảm an sinh xã hội, nâng cao đời sống người dân.