Kinh nghiệm quốc tế

Cách mạng công nghiệp 4.0 đã và đang tác động mạnh mẽ đến hầu hết các lĩnh vực, ngành nghề, trong đó có lĩnh vực KTNN. Cuộc cách mạng này làm thay đổi cơ bản phương thức thực hiện kiểm toán hiện nay bằng việc áp dụng chứng từ điện tử, các phần mềm tổng hợp, xử lý dữ liệu kiểm toán cũng như cho phép thực hiện các phương thức kiểm toán trong môi trường tin học hóa, tiết kiệm thời gian, công sức, không bị giới hạn bởi không gian, khoảng cách địa lý, tiếp cận gần hơn với hệ thống kiểm toán quốc tế.

Theo KTNN, Cách mạng công nghiệp 4.0 tác động đến các cơ quan kiểm toán tối cao (SAI) trên 4 khía cạnh: Phương pháp quản lý, chỉ đạo điều hành tại SAI; Đối tượng, phạm vi, quy mô kiểm toán của SAI; Phương thức kiểm toán với việc kiểm toán trên dữ liệu số; Các yêu cầu năng lực, kỹ năng công nghệ thông tin (CNTT) của các kiểm toán viên.

Nắm bắt xu thế cũng như yêu cầu đặt ra từ thực tiễn kiểm toán, ngay từ năm 2016, Tổ chức quốc tế các cơ quan kiểm toán tối cao (INTOSAI) đã thành lập Nhóm công tác về Dữ liệu lớn với mục tiêu giúp các SAI xác định được các cơ hội, thách thức cũng như nâng cao năng lực trong kiểm toán dữ liệu lớn trong kỷ nguyên số.

Nắm bắt được ảnh hưởng của Cách mạng công nghiệp 4.0 với thành tựu khoa học, công nghệ số, đặc biệt là Internet kết nối vạn vật (IoT), Trí tuệ nhân tạo (AI), Dữ liệu lớn (Big Data), nhiều SAI trên thế giới đã coi CNTT là một công cụ hỗ trợ đắc lực cho việc phát triển của tổ chức. Đặc biệt, nhiều SAI đã xây dựng các kế hoạch, chiến lược hoặc các chương trình/dự án cụ thể theo hướng ưu tiên đầu tư về kỹ thuật để hỗ trợ tiếp cận kiểm toán có chất lượng cao hơn, sâu sắc hơn và toàn diện hơn thông qua việc áp dụng các công nghệ số tiên tiến trong hoạt động kiểm toán.

KTNN chỉ ra, tại Trung Quốc, cơ quan KTNN (CNAO) đã cải thiện môi trường chính sách để thúc đẩy kiểm toán dựa trên Big Data, nâng cấp thu thập dữ liệu và xây dựng thư viện tài nguyên Big Data. Để có thể thành công, CNAO cũng dành nhiều thời gian và thực hiện theo từng giai đoạn nhằm giải quyết các thách thức về thu thập, xử lý, quy hoạch, xây dựng trung tâm dữ liệu, đổi mới kỹ thuật phân tích kiểm toán, phân tích rủi ro và kiểm soát chất lượng.

Hay KTNN Canada (OAG) cũng đã đẩy mạnh ứng dụng CNTT nói chung và ứng dụng phân tích Big Data, AI vào công tác kiểm toán thông qua một số công việc như: Nhận dạng và kiểm đếm hàng tồn kho, phân tích video và báo những thời điểm có khả nghi, phân tích các hộp thư thoại, cuộc điện thoại, ghi âm cuộc họp. Công nghệ đã giúp OAG thu thập thêm bằng chứng kiểm toán, xác định các trường hợp không tuân thủ điều khoản hợp đồng nhằm đánh giá rủi ro gian lận, xác định sự bất thường của dữ liệu, xem xét dòng tiền giữa các tài khoản.

Nhanh chóng bắt nhịp xu thế chuyển đổi số, KTNN Thái Lan (SAO) từng đầu tư 3,6 triệu USD để tạo mối liên kết thông tin với các cơ quan chức năng. Tại Đại hội Tổ chức Các cơ quan Kiểm toán tối cao châu Á (ASOSAI) lần thứ 15, Chủ tịch Ủy ban KTNN Thái Lan Chanathap Indamra - Chủ tịch ASOSAI nhiệm kỳ 2021-2024 - từng nhấn mạnh: “SAI đóng vai trò quan trọng trong việc giám sát chi tiêu công của Chính phủ, góp phần nâng cao tính minh bạch, hiệu quả, phòng chống tham nhũng. Do đó, SAI phải sử dụng phương pháp tốt hơn, hiệu quả hơn và ứng dụng công nghệ cao, dữ liệu lớn vào hoạt động kiểm toán”.

Cũng tại Đại hội này, các chương trình nghị sự và đặc biệt là Hội nghị chuyên đề lần thứ 8 đã nhấn mạnh vai trò quan trọng của dữ liệu lớn, công nghệ hiện đại đối với việc nâng cao chất lượng, hiệu quả kiểm toán lĩnh vực công. Đây được coi là xu thế tất yếu của các SAI.  

Nhanh nhạy chuyển đổi số trong hoạt động kiểm toán

Có thể thấy, xu thế của thế giới, việc đẩy mạnh ứng dụng CNTT của các bộ, ngành, địa phương, doanh nghiệp - đối tượng kiểm toán của KTNN - đã và đang đặt ra yêu cầu cấp bách chuyển đổi số đối với KTNN.

Tại Việt Nam, không để tụt hậu so với thế giới cũng như nằm ngoài guồng quay chuyển đổi số quốc gia, KTNN đã thể hiện sự quyết tâm chuyển đổi số từ chủ trương, chính sách đến thực tiễn hoạt động.

Chiến lược phát triển KTNN đến năm 2030 do Ủy ban Thường vụ Quốc hội phê duyệt xác định công nghệ là 1 trong 3 trụ cột phát triển của KTNN. Chiến lược xác định 4 mục tiêu liên quan đến chuyển đổi số: Công nghệ đóng vai trò then chốt, giúp KTNN thích ứng với quá trình chuyển đổi số; Ứng dụng công nghệ thông tin để minh bạch, công khai hoạt động và kết quả kiểm toán; Tăng cường các cuộc kiểm toán tại trụ sở KTNN; Chuyển đổi phương pháp kiểm toán truyền thống sáng phương pháp kiểm toán dựa trên dữ liệu số, hướng tới môi trường kiểm toán số bảo mật và tích hợp cao. 

KTNN đã kịp thời ban hành Kế hoạch ứng dụng CNTT trung hạn (05 năm) và Kế hoạch ứng dụng CNTT hằng năm; Chiến lược phát triển và Kiến trúc tổng thể CNTT của KTNN giai đoạn 2019-2025, tầm nhìn đến năm 2030; Kế hoạch thực hiện chiến lược phát triển KTNN đến năm 2030 về phát triển CNTT và công nghệ cao. Đây là những chương trình, kế hoạch quan trọng nhằm định hướng cho việc phát triển, ứng dụng CNTT của KTNN trong giai đoạn tới, giúp cho KTNN thích ứng với sự thay đổi của Cách mạng công nghiệp 4.0 trong quá trình chuyển đổi số.

Cùng với đó, KTNN cũng đã ban hành các quy chế, quy định về quản lý, khai thác sử dụng hệ thống mạng, các phần mềm ứng dụng; Bộ tiêu chí và phương pháp đánh giá mức độ ứng dụng CNTT của KTNN nhằm nâng cao ý thức, chất lượng ứng dụng CNTT vào thực hiện nhiệm vụ trong toàn Ngành.