Quan hệ ASEAN-EU đã phát triển năng động, mở rộng bao trùm

ASEAN và EU thiết lập quan hệ đối thoại từ năm 1977, sau đó chính thức thể chế hoá với việc ký Hiệp định Hợp tác ASEAN-EEC vào năm 1980. Hai bên nâng quan hệ lên Đối tác Tăng cường với việc thông qua Tuyên bố Nuremberg về quan hệ Đối tác Tăng cường ASEAN-EU năm 2007. Tại Hội nghị Bộ trưởng Ngoại giao ASEAN-EU lần thứ 23 (AEMM) (trực tuyến, tháng 12/2020), hai bên đã nhất trí chính thức thiết lập quan hệ Đối tác chiến lược ASEAN-EU.

Có thể nói, sau 45 năm, quan hệ ASEAN-EU đã phát triển năng động, mở rộng bao trùm các lĩnh vực như chính trị-an ninh, kinh tế - thương mại, văn hóa-xã hội và hợp tác phát triển. Hiện hai bên đang phối hợp triển khai Kế hoạch Hành động triển khai Quan hệ Đối tác Chiến lược ASEAN - EU giai đoạn 2023-2027.

Về kinh tế - thương mại, EU là một trong những đối tác thương mại quan trọng hàng đầu của ASEAN. Theo số liệu của ASEAN, năm 2021, EU là đối tác thương mại lớn thứ 3 (sau Trung Quốc và Mỹ) của ASEAN với tổng giá trị thương mại hai chiều đạt 268,9 tỷ USD, tăng 18,6% so với năm 2020, và là nhà đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) lớn thứ 2 (sau Mỹ) của ASEAN với tổng vốn đầu tư đạt 26,5 tỷ USD. Theo số liệu của EU, năm 2021, ASEAN là đối tác thương mại ngoài châu Âu lớn thứ 3 (sau Trung Quốc và Mỹ) của EU.

Trong hợp tác kinh tế, EU hiện hỗ trợ ASEAN thông qua 02 chương trình chủ đạo là: Chương trình hỗ trợ ASEAN hội nhập khu vực tăng cường của EU (ARISE Plus) và, Đối thoại chính sách khu vực EU - ASEAN nâng cao (E-READI). Các chương trình này nhằm mục đích tăng trưởng kinh tế toàn diện và hội nhập kinh tế cho khu vực ASEAN, tạo thuận lợi cho đối thoại chính sách về các vấn đề chính trị, kinh tế và xã hội, hỗ trợ thực hiện Kế hoạch tổng thể của Cộng đồng Kinh tế ASEAN, tăng cường năng lực đa lĩnh vực cho các nước thành viên ASEAN và Ban Thư ký ASEAN,…

Từ nhiều năm qua, ASEAN và EU đã thảo luận về khả năng thiết lập FTA giữa ASEAN và EU. Hội nghị Tham vấn Bộ trưởng Kinh tế ASEAN (AEM)-Cao ủy Thương mại EU lần thứ 18 (Phnom Pênh, 18/9/2022) đã nhất trí thúc đẩy trao đổi giữa hai bên nhằm xác định các lĩnh vực hợp tác cụ thể cùng quan tâm như phát triển chuỗi cung ứng, thương mại điện tử, kinh tế số, công nghệ xanh và dịch vụ xanh… và hình thức triển khai phù hợp để xây dựng định hướng phát triển hợp tác kinh tế thương mại mới giữa ASEAN và EU, trong khi vẫn duy trì mục tiêu dài hạn về thiết lập FTA ASEAN-EU. Tại Hội nghị này, hai bên đã thông qua Chương trình công tác Thương mại và Đầu tư giai đoạn 2022-2023.

EU nhấn mạnh ASEAN giữ vị trí trung tâm trong Chiến lược hợp tác của EU tại Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương được công bố năm 2021 và mong muốn thúc đẩy hợp tác sâu rộng với ASEAN. EU tham gia các cơ chế do ASEAN khởi xướng và dẫn dắt như Hội nghị Bộ trưởng Ngoại giao (PMC) ASEAN-EU hàng năm, Diễn đàn Khu vực ASEAN (ARF), và các cơ chế ASEAN-EU liên quan khác như Hội nghị Bộ trưởng Ngoại giao ASEAN-EU (AEMM) được tổ chức luân phiên 18 tháng/1 lần và Cuộc họp Quan chức Cao cấp (SOM) ASEAN-EU.

EU đã tham gia Hiệp ước Thân thiện và Hợp tác (TAC) năm 2012 và là tổ chức khu vực đầu tiên gia nhập Hiệp ước TAC. EU cử Đại sứ chuyên trách và lập Phái đoàn EU tại ASEAN từ năm 2016, thể hiện cam kết và quyết tâm tăng cường và làm sâu sắc quan hệ với ASEAN. Đồng thời, đến nay đã có 25 nước thành viên EU cử Đại sứ tại ASEAN.

Cùng với đó, EU chú trọng thúc đẩy hợp tác phòng chống tội phạm xuyên quốc gia, bảo đảm an ninh biển, thông qua việc thường xuyên tổ chức Cuộc họp Tham vấn Quan chức Cao cấp ASEAN-EU về Phòng chống tội phạm xuyên quốc gia (SOMTC-EU) và Đối thoại cao cấp ASEAN-EU về Hợp tác an ninh biển (HLD-MS). EU hiện đồng chủ trì các Nhóm giữa kỳ (ISM) về An ninh biển và về Chống khủng bố và tội phạm xuyên quốc gia, trong khuôn khổ ARF.

EU là một trong những đối tác hợp tác phát triển hàng đầu của ASEAN

ASEAN và EU chú trọng ưu tiên thúc đẩy hợp tác về kết nối, trong đó Hội nghị Bộ trưởng Ngoại giao ASEAN-EU lần thứ 23 (AEMM-23) (trực tuyến, tháng 12/2020) đã nhất trí thông qua Tuyên bố chung ASEAN-EU về Kết nối năm 2020. Tại Hội nghị Bộ trưởng Giao thông Vận tải ASEAN lần thứ 28 (Bali, 17/10/2022), hai bên đã ký kết Hiệp định Vận tải Hàng không Toàn diện ASEAN-EU (ASEAN-EU CATA), là hiệp định vận tải hàng không đầu tiên giữa hai tổ chức khu vực trên thế giới, mở ra nhiều cơ hội cho các hãng hàng không của ASEAN và EU trong việc khai thác dịch vụ hành khách và vận tải hàng hóa giữa hai khu vực, góp phần thúc đẩy kết nối người dân và các nền kinh tế ASEAN và EU, tích cực đóng góp vào các nỗ lực phục hồi sau đại dịch COVID-19.

Trong lĩnh vực văn hóa - xã hội, EU hỗ trợ ASEAN thúc đẩy bình đẳng giới và trao quyền cho nữ giới, bảo hộ lao động nhập cư, nâng cao chất lượng giáo dục thông qua các chương trình học bổng và hỗ trợ giáo dục sau đại học trong khuôn khổ Chương trình EU hỗ trợ giáo dục đại học tại khu vực ASEAN (SHARE), hợp tác khoa học công nghệ, bảo vệ môi trường, quản lý thiên tai, trong đó có hỗ trợ ASEAN triển khai Hiệp định ASEAN về Ứng phó khẩn cấp và Quản lý thảm họa (AADMER) và tài trợ hoạt động của Trung tâm điều phối khu vực ASEAN vềhỗ trợ nhân đạo và quản lý thảm hoạ (AHA).

Thông qua việc tổ chức các Đối thoại cao cấp ASEAN-EU về Môi trường và Biến đổi khí hậu và về Phát triển bền vững, ASEAN và EU đẩy mạnh hợp tác ứng phó với các thách thức khu vực và toàn cầu liên quan đến bảo vệ môi trường, ứng phó biến đổi khí hậu, hỗ trợ nhau thực hiện các mục tiêu phát triển bền vững.

EU là một trong những đối tác hợp tác phát triển hàng đầu của ASEAN, tập trung hỗ trợ ASEAN hội nhập khu vực, tăng cường kết nối ASEAN thông qua các chương trình hợp tác phát triển khác nhau trên cả ba trụ cột hợp tác của ASEAN, và tăng cường năng lực Ban Thư ký ASEAN. Các chương trình hợp tác phát triển được EU triển khai với ASEAN đáng chú ý bao gồm: Chương trình hỗ trợ ASEAN hội nhập khu vực tăng cường của EU (ARISE Plus) và Đối thoại chính sách khu vực EU-ASEAN nâng cao (E-READI) đang được EU triển khai hiệu quả từ năm 2018 đến nay, với tổng ngân sách 61 triệu Euro.

Trong những năm qua, EU cung cấp tài chính và hỗ trợ kỹ thuật cho nhiều chương trình, dự án hợp tác chung, trong đó có Chương trình EU hỗ trợ giáo dục đại học tại khu vực ASEAN (SHARE) (giai đoạn 2014-2019), Chương trình Nhập cư và Quản lý biên giới ASEAN-EU giai đoạn II (2014-2018)…

Bên cạnh đó, EU là một trong những đối tác đầu tiên, tích cực thúc đẩy hợp tác với ASEAN trong ứng phó COVID-19 ngay từ khi dịch bệnh bùng phát. Hai bên đã phối hợp tổ chức Hội nghị trực tuyến cấp Bộ trưởng Ngoại giao ASEAN-EU về Covid-19 ngày 20/3/2020, nhất trí đẩy mạnh hợp tác thông qua các cơ chế của ASEAN cũng như phối hợp với các Đối tác khác để phòng chống, kiểm soát và đẩy lùi đại dịch.

EU cam kết triển khai gói hỗ trợ “Team Europe” trị giá 800 triệu Euro hỗ trợ khu vực ASEAN ứng phó COVID-19 và giảm thiểu các tác động tiêu cực của đại dịch; bổ sung thêm “Chương trình hỗ trợ Đông Nam Á sẵn sàng ứng phó đại dịch” trị giá 20 triệu Euro nhằm hỗ trợ nâng cao năng lực y tếvà điều phối ứng phó dịch bệnh tại khu vực; đồng thời tổ chức các cuộc đối thoại giữa các chuyên gia y tế ASEAN-EU về ứng phó Covid-19.

Nhận lời mời của Chủ tịch Hội đồng Châu Âu Charles Michel, Thủ tướng Lúc-xăm-bua Xavier Bettel, Thủ tướng Hà Lan Mark Rutte và Thủ tướng Bỉ Alexander De Croo, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính sẽ dẫn đầu đoàn đại biểu cấp cao Việt Nam tham dự Hội nghị Cấp cao kỷ niệm 45 năm quan hệ ASEAN-EU tại Brussels, Vương quốc Bỉ vào ngày 14/12/2022 và thăm chính thức Đại Công quốc Luxembourg, Vương quốc Hà Lan và Vương quốc Bỉ từ ngày 09 đến ngày 15/12/2022.

Đây là lần đầu tiên ASEAN và EU phối hợp tổ chức Hội nghị Cấp cao kỷ niệm quan hệ hai bên tại EU, với sự tham gia của Lãnh đạo Cấp cao các nước thành viên ASEAN và EU, kể từ khi thiết lập Quan hệ Đối thoại vào năm 1977, và nhất là sau khi hai bên thiết lập quan hệ Đối tác chiến lược vào năm 2020.

Hiện ASEAN và EU đang phối hợp chặt chẽ hoàn tất các công tác chuẩn bị cho Hội nghị Cấp cao kỷ niệm. Tại Hội nghị, dự kiến các Lãnh đạo Cấp cao hai bên sẽ cùng nhìn lại, đánh giá tổng thể chặng đường quan hệ đối tác trong 45 năm qua và đề ra những định hướng quan trọng phát triển quan hệ ASEAN-EU trong thời gian tới, đồng thời dành thời gian trao đổi về các vấn đề khu vực và quốc tế cùng quan tâm.

Kết thúc Hội nghị, các Lãnh đạo Cấp cao hai bên dự kiến sẽ thông qua Tuyên bố chung của Hội nghị Cấp cao kỷ niệm ASEAN-EU, phản ánh các kết quả của Hội nghị, nhấn mạnh các thành quả quan trọng đạt được trong 45 năm quan hệ ASEAN-EU và khẳng định các định hướng thúc đẩy quan hệ hai bên phát triển trong thời gian tới.