Phóng viên: Kinh tế Việt Nam năm 2023 đã trải qua gần 2/3 chặng đường, dưới góc nhìn của chuyên gia kinh tế, ông đánh giá như thế nào về những kết quả đạt được?

PGS. TS. Phạm Thế Anh: Tăng trưởng kinh tế 6 tháng đầu năm của Việt Nam thấp hơn rất nhiều so với trung bình của của của 5 năm trước khi xảy ra đại dịch.

Sang quý II/2023, từ tháng 7 tình hình có khởi sắc một chút. Nhìn trên số liệu vừa được Tổng cục Thống kê công bố cho thấy, sang tháng 8, nhiều ngành, nhiều lĩnh vực tiếp tục duy trì xu hướng tích cực hơn so với tháng trước và cùng kỳ năm trước.

Tuy có chuyển biến tích cực hơn nhưng tình hình kinh tế còn rất khó khăn, thách thức, các động lực tăng trưởng vẫn suy giảm. Cả tổng cung và tổng cầu đều vẫn yếu.

Đặc biệt, nhìn vào các thành phần của tổng cầu cuối cùng thì thấy rằng hầu hết các thành phần tổng cầu thì đều suy yếu, khiến việc đạt được mục tiêu tăng trưởng năm 2023 ở mức 6,5 % trở nên xa vời.

Phóng viên: Vâng, một số chuyên gia khác cũng lưu ý về vấn đề tổng cầu đang giảm sút. Vậy thực trạng tổng cầu hiện nay, theo đánh giá của ông như thế nào?

PGS. TS. Phạm Thế Anh: Tuy hoạt động thương mại, dịch vụ và du lịch duy trì mức tăng cao (tăng 10% so cùng kỳ năm trước) nhưng chủ yếu là do nền rất thấp của quý I/2022 và tốc độ tăng đã giảm đi qua các tháng, không cao như những tháng đầu năm.

Về thương mại quốc tế, xuất khẩu trong tháng 7&8/2023 đã có sự phục hồi nhẹ, tháng sau cao hơn tháng trước nhưng sự phục hồi này còn chậm và có tiếp diễn không thì còn phải theo dõi thêm trong những tháng tới.

Tổng kim ngạch xuất khẩu 8 tháng năm 2023 vẫn giảm 10% so với cùng kỳ năm trước. Với dự báo kinh tế thế giới càng xấu đi và thậm chí là kéo dài tới năm 2024 thì chúng ta cũng không thể kỳ vọng một sự hồi phục mạnh mẽ của xuất khẩu.

Nhập khẩu giảm còn mạnh hơn. 8 tháng năm 2023 nhập khẩu giảm tới 16,2%, một phần do kinh tế khó khăn, nhu cầu tiêu dùng hàng ngoại của người dân giảm nhưng quan trọng hơn là sản xuất khó khăn, nhập khẩu nguyên vật liệu giảm rất nhanh.

Điều tích cực là 8 tháng năm 2023, chúng ta có cán cân thương mại hàng hóa ước tính xuất siêu 20,19 tỷ USD (cùng kỳ năm trước xuất siêu 5,26 tỷ USD).

Về đầu tư, ngoại trừ đầu tư công tăng khá, còn đầu tư của doanh nghiệp nhà nước như hiện nay gần như là không đáng kể. Đầu tư nhân tăng rất chậm do lãi suất cao, khó tiếp cận tín dụng, khó phát hành trái phiếu/cổ phiếu do niềm tin giảm sút.

Đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) dù tháng 7&8/2023 có cải thiện về vốn đăng kí nhưng tính đến ngày 20/8/2023, vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài thực hiện tại Việt Nam ước đạt 13,1 tỷ USD, chỉ tăng 1,3% so với cùng kỳ năm trước.

Vốn FDI vào Việt Nam chủ yếu sản xuất hướng về xuất khẩu nên khi thị trường thế giới còn khó khăn thì dòng FDI không thể kỳ vọng tăng trưởng mạnh mẽ được, mà chỉ ở mức độ tương đối. Vì thế thu hút FDI những tháng tới mà duy trì như những năm trước là tích cực rồi.

Phóng viên: Trong bối cảnh như vậy, chính sách điều hành nào nên được ưu tiên lúc này, thưa ông?

PGS. TS. Phạm Thế Anh: Như tôi đã nói. Lúc này cần sử dụng chính sách tài khóa nghịch chu kỳ. Đồng thời, có thể sử dụng một số biện pháp hỗ trợ tổng cầu có chọn lọc nhưng cần kết hợp các chính sách cải thiện tổng cung tiềm năng. Không nên tiếp tục dựa quá nhiều vào chính sách tiền tệ để kích cầu.

Các chính sách kích cầu chỉ thực hiện tạm thời, không kéo dài và phải đảm bảo các nguyên tắc và kịp thời, không nên để độ trễ của chính sách rất lớn như hiện nay.

Các chính sách đưa ra phải đúng đối tượng để kích cầu hàng hóa nội địa thay vì hàng hóa nhập ngoại. Cũng cần kích cầu của những đối tượng có nhu cầu chi tiêu cao để tăng sức cầu, qua đó kích thích tổng cầu.

Chính phủ cũng nên thực hiện các giải pháp kích thích tiêu dùng thông qua trợ cấp an sinh xã hội cho hộ nghèo và người bị mất việc, hay điều chỉnh nâng mức thu nhập chịu thuế/giảm thuế suất thu nhập cá nhân.

Đồng thời, giảm VAT hàng thiết yếu nội địa để kích thích tiêu dùng. Theo tôi, thực hiện giải pháp kích thích tiêu dùng qua trợ cấp an sinh này đạt được cả 2 mục tiêu: An sinh xã hội và kích cầu.

Giải pháp nữa là tiếp tục đẩy nhanh đầu tư công nhưng phải tránh dàn trải mà cần tập trung vào các dự án cơ sở hạ tầng, phát triển nhà ở xã hội và trường học. Đây là những chính sách vừa kích tổng cầu trong ngắn hạn lại tạo cung dài và hạn chế tác động phụ.

Bên cạnh đó, để kích thích tổng cầu cần khuyến khích đầu tư tư nhân thông qua tiếp tục hạ lãi suất cho vay, từ đó giảm chi phí vốn, tăng khả năng tiếp cận vốn trên thị trường chứng khoán, kích thích được tiêu dùng nhờ sự hồi phục của thị trường tài sản.

Tôi xin lưu ý: Cố gắng hạ lãi suất cho vay nhưng phải rất cẩn trọng với việc tiếp tục hạ lãi suất điều hành.

Phóng viên: Nhiều chuyên gia cũng khuyến nghị, trong bối cảnh hiện nay cần thận trọng hơn với việc tiếp tục nới lỏng tiền tệ cũng như hạ lãi suất điều hành, thay vào đó là cần tăng vai trò của tài khóa để thúc đẩy tăng trưởng kinh tế. Quan điểm của ông với vấn đề này như thế nào?

PGS. TS. Phạm Thế Anh: Chúng ta hoàn toàn có dư địa để mở rộng tài khóa mạnh hơn. Cách đây vài tháng tôi cũng đã có khuyến nghị trong tình hình này phải ưu tiên sử dụng các biện pháp tài khóa nghịch chu kỳ.

Tài khóa nghịch chu kỳ là khi kinh tế suy giảm thì Chính phủ phải chi nhiều hơn, thúc đẩy đầu tư công mạnh hơn nhưng cũng lại phải giảm thuế để giảm bớt khó khăn cho sản xuất kinh doanh và người dân.

Chúng ta đang có dư địa vì ngân sách vẫn đảm bảo các nhu cầu phát triển kinh tế - xã hội, quốc phòng, an ninh, quản lý nhà nước, thanh toán các khoản nợ đến hạn cũng như chi trả kịp thời cho các đối tượng theo quy định. Nợ công giảm và ổn định ở mức vừa phải.

Nghĩa vụ trả nợ trực tiếp so với ngân sách nhà nước không quá căng thẳng. Nợ công nước ngoài thấp (14,7% năm 2021 và khoảng 12% năm 2023). Lãi suất vay nợ trái phiếu chính phủ thấp. Kì hạn trái phiếu chính phủ lành mạnh.

Tôi cho rằng, nền kinh tế lúc này đang rất cần chính sách tài khóa nghịch chu kỳ.

Phóng viên: Xin trân trọng cảm ơn ông!