Hàng loạt các khoản đầu tư với quy mô không nhỏ cho lĩnh vực công nghệ số rót vào ASEAN gần đây đã thu hút sự chú ý. Khu vực này đã trở nên sành sỏi về công nghệ hơn trong hai thập kỷ qua, trong đó, VIệt Nam rõ ràng có vị trí nổi bật.

Theo báo cáo về kinh tế điện tử của Đông Nam Á (e-Conomy SEA), năm ngoái, Việt Nam là nền kinh tế số tăng trưởng nhanh nhất ở ASEAN với tiềm năng trở thành nền kinh tế số có quy mô lớn thứ nhì vào năm 2030. Với nền tảng quy mô tiêu dùng lớn và số lượng người sử dụng internet gia tăng, tiềm năng trong nền kinh tế số của Việt Nam là điều dễ hiểu.

Mặc dù vậy, theo các chuyên gia HSBC, vẫn còn đó những thách thức. Chẳng hạn, làm thế nào để nâng cao hiểu biết về số hóa tiếp tục là một ưu tiên bởi Việt Nam đang bị chậm so với các nước trong khu vực. Điều đáng khích lệ là Chương trình Chuyển đổi số quốc gia cho thấy một ví dụ mà trong đó khối tư nhân tìm kiếm cơ hội đóng vai trò tích cực hỗ trợ chuyển đổi số cho nền kinh tế. Trong khi đó, làm cách nào để đảm bảo bổ sung năng lượng cần thiết để tiếp sức cho đà tăng trưởng này lại là một thử thách khác, thể hiện rõ trong trường hợp của các trung tâm dữ liệu.

Theo phân tích từ các chuyên gia HSBC, nửa năm đầu đang dần khép lại, Việt Nam vẫn duy trì tiến độ phục hồi với yếu tố dẫn đầu là các lĩnh vực bên ngoài. Mặc dù vậy, sự phục hồi không hoàn toàn diễn ra trên diện rộng, trong đó, lĩnh vực điện tử đang dẫn đầu. Trong khi đó, phục hồi trong nước tiếp tục bị chậm lại với doanh số bán lẻ hàng tháng không thay đổi. Bên cạnh tăng trưởng, lạm phát tháng 5 tiếp tục neo sát mức trần 4,5%. Con số này cho thấy một bức tranh có phần đa chiều trong mảng thực phẩm và năng lượng, đòi hỏi một sự giám sát chặt chẽ trong ngắn hạn.

Hòa nhập với xu thế công nghệ số

Sự sôi động trong đầu tư liên quan đến công nghệ số đang diễn ra ở Đông Nam Á. Mới đây, Microsoft công bố nhiều khoản đầu tư tại Indonesia, Malaysia và Thái Lan. Còn ở Việt Nam, Alibaba dự định xây một trung tâm dữ liệu nhằm đáp ứng nhu cầu gia tăng về công nghệ số. Với sự quan tâm lớn dành cho nền kinh tế số đang lên của Việt Nam, chúng ta sẽ cùng đi sâu hơn vào một số vấn đề cơ bản hiện nay.

“Với dân số hơn 100 triệu người và tỷ lệ trong độ tuổi lao động gần 70%, chúng tôi nhìn thấy tiềm năng mạnh mẽ đối với tiêu dùng công nghệ số của Việt Nam. Theo báo cáo về kinh tế điện tử của Đông Nam Á( e-Conomy SEA) năm 2023, Việt Nam là nền kinh tế số phát triển nhanh nhất ở ASEAN với tốc độ tăng trưởng ấn tượng là 20%. Xét về tổng giá trị giao dịch (gross merchandise value – GMV), Việt Nam có tiềm năng để trở thành thị trường công nghệ số lớn thứ nhì khu vực vào năm 2030, chỉ đứng sau Indonesia (Biểu đồ 1). Chúng tôi kỳ vọng sự tăng trưởng được thúc đẩy bởi hệ sinh thái thương mại điện tử đang phát triển được hỗ trợ bởi tập khách tiêu dùng đang gia tăng”. - Báo cáo của HSBC cho biết,

Theo đó, không chỉ có thuận lợi về nhân khẩu học, sự gia tăng nhanh chóng số lượng người dùng internet của Việt Nam cũng giúp mở rộng thị trường công nghệ số ở đây. Hiện nay, Việt Nam có gần 80% dân số sử dụng internet nhờ tỷ lệ sở hữu điện thoại thông minh đã tăng hơn gấp đôi so với cách đây một thập kỷ (Biểu đồ 2). Tuy nhiên, mặc dù số lượng người dùng internet tăng trưởng đáng kể, mức độ ứng dụng công nghệ số trong một số lĩnh vực lại chậm lại phía sau. Theo dữ liệu năm 2021/2022 của World Bank, Việt Nam đi sau Singapore, Thái Lan và Malaysia về sử dụng các giải pháp thanh toán phi tiền mặt (Biểu đồ 3), mặc dù nỗ lực chuyển dịch sang thanh toán số đã tăng tốc từ đó tới nay.

Trong bối cảnh đó, chuyển đổi số có nhiều cơ hội để triển khai trong nhiều lĩnh vực bên cạnh tiêu dùng. Chẳng hạn như thương mại vẫn còn là một ngành sử dụng giấy tờ tương đối nhiều. Điều đó có thể gây tăng chi phí và chậm trễ, tạo ra tắc nghẽn trong dòng chảy thương mại. Mặc dù Cổng thông tin một cửa quốc gia, một hệ thống trực tuyến phục vụ giải quyết thủ tục hành chính về thương mại giữa doanh nghiệp và chính phủ, ngày càng được sử dụng nhiều hơn, dẫn đến nhiều cải thiện rõ rệt về hiệu quả thông quan (Biểu đồ 4) nhưng vẫn còn một số tồn tại. Chẳng hạn, việc sử dụng chữ ký điện tử vẫn còn hạn chế, đồng nghĩa với một số thủ tục vẫn cần giải quyết bằng giấy tờ. Như thể hiện trong Biểu đồ 5, các biện pháp ứng dụng số hóa khác trong thương mại cho thấy dư địa để chuyển dịch sang hành chính không giấy tờ.

Mặc dù vậy, theo các chuyên gia HSBC, một phần khó khăn bắt nguồn từ tỷ lệ người dân hiểu biết về công nghệ còn thấp, làm chậm quá trình phổ biến công cụ số và hạn chế việc sử dụng hiệu quả các công cụ này. Xét về kỹ năng và nhân tài trong lĩnh vực số hóa, Việt Nam đang đi sau các nước khác (Biểu đồ 6), hạn chế cơ hội tận dụng lợi thế của số hóa.

“Điều đáng khích lệ là Chính phủ nhận thức rất rõ những thách thức này và đóng vai trò tích cực trong việc hỗ trợ chuyển đổi số của nền kinh tế. Theo Chương trình Chuyển đổi số quốc gia đến năm 2025, tầm nhìn đến năm 2030, Việt Nam hướng tới xây dựng ba trụ cột gồm chính phủ số, kinh tế số và xã hội số. Theo đó, Chính phủ đã đề ra một số mục tiêu tham vọng trong những năm gần đây, bao gồm tới năm 2030, giải quyết trực tuyến toàn bộ hồ sơ thủ tục hành chính.

Chiến lược quốc gia này đã mở ra nhiều cơ hội trong nhiều lĩnh vực. Cụ thể, tỷ lệ hiểu biết về số hóa còn tương đối thấp ở nhóm cư dân nông thôn và trong lĩnh vực nông nghiệp. Đến cuối năm 2021, Việt Nam có hơn 27.000 hợp tác xã nông nghiệp nhưng mới chỉ khoảng 2.000 trong số đó ứng dụng "công nghệ cao" và công nghệ số trong sản xuất. Thêm nữa, nhóm này vẫn đặc biệt phụ thuộc nhiều vào các giải pháp tài chính truyền thống”. - Báo cáo của HSBC cho biết.

Mặc dù các sáng kiến của nhà nước nhằm thúc đẩy số hóa ở khu vực nông thôn đã thúc đẩy tiến bộ trong việc xây dựng một nền kinh tế số, nhưng theo các chuyên gia từ HSBC, điều quan trọng cần lưu ý là các doanh nghiệp tư nhân cũng có thể đóng một vài trò nhất định giúp tăng tốc quá trình chuyển dịch. Chẳng hạn, Grab tổ chức các chương trình đạo tạo cho hơn 800 hợp tác xã nhằm giúp người nông dân tìm hiểu về số hóa và các cơ hội kinh doanh liên quan.

Một vấn đề quan trọng cần cân nhắc là làm cách nào để đảm bảo nguồn năng lượng bổ sung để tiếp sức cho đà tăng trưởng này. Một yếu tố đóng góp chính là Nghị định 53, ban hành năm 2022, yêu cầu doanh nghiệp phải lưu trữ dữ liệu tại Việt Nam. Sự gia tăng khối lượng dữ liệu trong nước trong tương lai cho thấy sẽ có thêm nhiều trung tâm dữ liệu mọc lên, có thể là một phần yếu tố trong quyết định xây dựng một trung tâm dữ liệu ở Việt Nam của Alibaba. Điều đó càng nhấn mạnh mối liên hệ giữa tăng trưởng kinh tế số và khả năng đáp ứng về mặt năng lượng, vốn đã chứng kiến một số thách thức. World Bank đã ước tính phí tổn kinh tế của các đợt cắt điện tháng 5 và 6 năm ngoái tương đương 0,3% GDP, đặc biệt ảnh hưởng đến các doanh nghiệp sản xuất. Trong bối cảnh nhu cầu điện sẽ còn gia tăng thêm, mở rộng và cải thiện nguồn cung cũng như hạ tầng điện của Việt Nam sẽ ngày càng trở nên quan trọng hơn.

“Tựu trung lại, số hóa mang lại cả những cơ hội lẫn thách thức cho Việt Nam. Nhằm tận dụng điều kiện thuận lợi về nhân khẩu học và đạt được các tham vọng số hóa, các khoản đầu tư cần được hướng không chỉ vào các lĩnh vực mới như trí tuệ nhân tạo (AI) mà còn vào các lĩnh vực nền tảng như giáo dục công nghệ số và hạ tầng truyền thống. Trên thực tế, quá trình này không chỉ đang diễn ra ở Việt Nam mà còn trên toàn khu vực ASEAN. Theo một khảo sát mới đây của HSBC, hơn 40% doanh nghiệp hoạt động ở ASEAN tham gia khảo sát coi số hóa là ưu tiên hàng đầu (Biểu đồ 7). Do vậy, chủ động đối thoại và hợp tác giữa khu vực công và tư có thể giúp thúc đẩy phát triển nhằm chuẩn bị cho một nền dân số hòa nhập với xu thế công nghệ số”. - báo cáo của HSBC nhấn mạnh.

Sự phục hồi vẫn tiếp diễn

Theo HSBC, sự phục hồi trong lĩnh vực bên ngoài của Việt Nam vẫn tiếp diễn trong tháng 5. Tăng trưởng xuất khẩu nhảy vọt 13,9% so với cùng kỳ năm trước, vượt cả kỳ vọng của thị trường (HSBC: 9,5%, Bloomberg: 10,6%). Tương tự như các tháng trước, điện tử tiêu dùng vẫn dẫn đầu, đóng góp 60% tăng trưởng (Biểu đồ 8). Kết quả kinh doanh và triển vọng đáng khích lệ của sản phẩm chủ chốt của Samsung, dòng điện thoại Galaxy S24, có khả năng sẽ giúp cải thiện hơn nữa.

Bên cạnh điện tử, mở rộng tiếp cận thị trường cũng đang giúp Việt Nam duy trì xuất khẩu nông nghiệp. Chẳng hạn, xuất khẩu sầu riêng của Việt Nam sang Trung Quốc gần như gấp đôi trong bốn tháng đầu năm, lấy bớt nhiều thị phần của Thái Lan ở Trung Quốc.

Tuy nhiên, tình hình không hoàn toàn tươi sáng cho tất cả các sản phẩm nông nghiệp. Cà phê, sản phẩm nổi tiếng của Việt Nam, đã chứng kiến giá tăng trên thế giới (Biểu đồ 9). Mặc dù xuất khẩu cà phê, về giá trị, tiếp tục tăng nhưng khối lượng lại giảm đáng kể (Biểu đồ 10). Chưa kể, các quan chức nhà nước gần đây đã ghi nhận sản lượng thu hoạch năm nay có thể giảm xuống mức thấp nhất trong vòng bốn năm trở lại, phản ánh mức độ ảnh hưởng ngày càng gia tăng của các xu hướng khi hậu cũng như tác động của hiện tượng El Niño lên ngành nông nghiệp của ASEAN.

Thêm nữa, tình hình gián đoạn thương mại còn tiếp diễn, chẳng hạn như từ Trung Đông, cũng đặt thêm gánh nặng lên một số ngành hàng. Dệt may và da giày tiếp tục đi theo hướng ngược lại, nhiều khả năng là do lượng xuất khẩu nhiều hơn sang châu Âu và các tuyến đường thương mại liên quan. Trong khi đó, tình hình tắc nghẽn cảng biển ở châu Á cũng đòi hỏi phải giám sát chặt chẽ bởi khả năng tiếp tục tiếp diễn trong ngắn hạn.

Trong khi tăng trưởng xuất khẩu đạt mức hai con số, tăng trưởng nhập khẩu cũng không kém cạnh, thậm chí có phần nhỉnh hơn. Nhập khẩu tăng 25,7% so với cùng kỳ năm trước, cao hơn kỳ vọng thị trường (HSBC: 19,3%, Bloomberg: 20,0%). Trong sự gia tăng trên diện rộng, nhập khẩu năng lượng tăng đáng kể, có thể phản ánh nỗ lực của chính phủ nhằm giải quyết nguồn cung năng lượng trong bối cảnh sản xuất thủy điện gặp điều kiện khó khăn do tình hình thời tiết bất lợi.

Triển vọng kinh doanh dài hạn cũng chưa có dấu hiệu hạ nhiệt. FDI duy trì đúng tiến độ để duy trì đà tăng trưởng từ năm 2023. FDI đăng ký mới từ đầu năm tới nay tăng trưởng hai con số, các dòng vốn gia tăng tập trung trong lĩnh vực sản xuất và bất động sản (Biểu đồ 11). Một minh chứng cho thấy sức hấp dẫn đầu tư của Việt Nam với nhiều nhà sản xuất chính là Pandora, một thương hiệu trang sức, đã bắt đầu khởi công xây dựng một nhà máy với tổng trị giá 150 triệu USD ở Bình Dương. 

Mặc dù lĩnh vực bên ngoài phục hồi tích cực, lĩnh vực trong nước chứng kiến một vài dấu hiệu yếu đi. Tăng trưởng doanh số bán lẻ, thống kê theo tháng có điều chỉnh theo mùa, đã giảm nhẹ trong tháng 5 (Biểu đồ 12) và số lượng du khách quốc tế hàng tháng cũng hạ nhiệt xuống khoảng 1,4 triệu. Mặc dù mục tiêu của năm nay là đạt 17-18 triệu du khách có vẻ hoàn toàn trong tầm tay, Việt Nam đang đối mặt với sự cạnh tranh ngày càng căng thẳng khi các nước trong khu vực đã chạy đua trong việc ban hành cơ chế miễn thị thực.

Cuối cùng, lạm phát đòi hỏi giám sát chặt chẽ trong ngắn hạn. Lạm phát chính trong tháng 5 neo ở mức 4,4% so với cùng kỳ năm trước, gần chạm đến trần 4,5% của Ngân hàng Nhà nước (Biểu đồ 13). Phân tích chi tiết lại cho thấy một bức tranh khá đa chiều. Trong khi giá gạo giảm so với tháng trước, giá thịt lợn đẩy đà tăng giá thực phẩm nói chung lên. Mặc dù giá dầu giảm (Biểu đồ 14), giá điện tăng, thể hiện trong chỉ số CPI với độ trễ là một tháng, nhắc chúng ta nhớ rằng Việt Nam dễ bị ảnh hưởng bởi biến động hàng hóa toàn cầu như thế nào.

“Yếu tố thúc đẩy tăng giá nhập khẩu chính là đồng VND yếu đi. Diễn biến tỷ giá do môi trường lãi suất cao kéo dài ở Mỹ đã khiến Ngân hàng Nhà nước phải chủ động hơn trong giải quyết áp lực ngoại tệ. Ngân hàng Nhà nước đã triển khai một số biện pháp bên cạnh điều chỉnh lãi suất tái cấp vốn, chặng hạn như thông qua nghiệp vụ thị trường mở linh hoạt hơn. Trong khi rủi ro tăng lãi suất tái cấp vốn trong ngắn hạn gia tăng, chúng tôi kỳ vọng Ngân hàng Nhà nước sẽ giữ lãi suất chính sách ổn định bởi sự phục hồi kinh tế vẫn còn trong giai đoạn sơ khởi, một nước đi đòi hỏi sự cân bằng khéo léo”. - Báo cáo của HSBC nhấn mạnh.