Giới thiệu

Trong bối cảnh cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0 đang diễn ra mạnh mẽ, ngành Vận tải đã chứng kiến sự chuyển đổi sâu sắc nhờ vào ứng dụng công nghệ hiện đại. Một trong những xu hướng nổi bật nhất trong thập kỷ là sự phát triển của kinh tế chia sẻ, đặc biệt là trong lĩnh vực dịch vụ xe công nghệ. Kinh tế chia sẻ với đặc thù là việc sử dụng các nền tảng kỹ thuật số để kết nối người cung cấp dịch vụ và người tiêu dùng đã mang lại nhiều lợi ích cho kinh tế và xã hội, từ việc giảm chi phí, tối đa ưu tiên tài nguyên, tạo ra cơ hội việc làm mới.

Trong khu vực Đông Nam Á, các nền tảng xe công nghệ như Grab, Gojek đã trở thành những ví dụ điển hình cho sự thành công của mô hình kinh tế chia sẻ trong ngành Vận tải. Tuy nhiên, cùng với những lợi ích đó, các thử thách thức liên quan đến quy định, cạnh tranh và bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng cũng không thể bị xem nhẹ. Bài viết này phân tích và tổng hợp những kinh nghiệm từ việc ứng dụng công nghệ trong ngành Vận tải tại các quốc gia Đông Nam Á, từ đó, rút ra những bài học quý báu cho Việt Nam.

Cơ sở lý thuyết

Khái niệm về kinh tế chia sẻ

Nền kinh tế chia sẻ, đặc trưng bởi việc sử dụng hiệu quả tài nguyên và các mô hình kinh doanh phi tập trung đã trở nên nổi tiếng toàn cầu do những tiến bộ trong công nghệ thông tin. Mô hình kinh tế này khuyến khích tính bền vững thông qua việc sử dụng chung các tài sản chưa được sử dụng hết, thách thức các cấu trúc kinh doanh truyền thống (Noble, Kitano, Morimoto, Chang, 2022).

Mô hình xe công nghệ

Mô hình phương tiện công nghệ trong nền kinh tế chia sẻ, được minh họa bằng các công ty như Uber và Gojek, phát triển mạnh nhờ tính linh hoạt, tiện lợi và kết nối kỹ thuật số giữa nhà cung cấp dịch vụ và người dùng. Mô hình này nhấn mạnh vào tính di động được chia sẻ, được tạo điều kiện thuận lợi bởi công nghệ để liên kết người dùng và nhà cung cấp, thay vì quyền sở hữu cá nhân (Santos, 2018). Các công ty khởi nghiệp trong lĩnh vực này tận dụng công nghệ kỹ thuật số để đổi mới các mô hình kinh doanh nắm bắt xu hướng xã hội về chia sẻ. Nền kinh tế chia sẻ, được hỗ trợ bởi công nghệ dữ liệu lớn, được coi là một mô hình tăng trưởng kinh tế mới.

Tình hình phát triển mô hình xe công nghệ tại Đông Nam Á

Ứng dụng công nghệ trong vận tải tại các quốc gia Đông Nam Á

Đông Nam Á là một khu vực đa dạng về văn hóa, kinh tế và xã hội, với 11 thành viên quốc gia. Tăng trưởng kinh tế của Đông Nam Á trung bình từ 5% đến 7% hàng năm, tạo nền tảng vững chắc cho những tiến bộ công nghệ, đặc biệt là trong giao thông vận tải. Sự phát triển này tạo ra một nền tảng vững chắc cho việc ứng dụng các công nghệ mới trong nhiều lĩnh vực, bao gồm cả ngành Vận tải.

Singapore và Indonesia đã nổi lên như những quốc gia chủ chốt trong việc thúc đẩy các dịch vụ xe công nghệ ở Đông Nam Á. Thành công của Singapore trong lĩnh vực này có thể là nhờ hệ thống giao thông hiện đại và các chính sách hỗ trợ của chính phủ, đặc biệt là các ưu đãi về thuế và các chương trình hỗ trợ khởi nghiệp đã thúc đẩy sự phát triển của các dịch vụ như Grab (Kee, Rusdi, Mokhtar, Ridzuan, Abdullah, 2021).

Mặt khác, Indonesia với dân số đông đảo, đóng vai trò là thị trường lớn nhất cho các dịch vụ xe công nghệ trong khu vực. Quốc gia này đã chứng kiến sự trỗi dậy của các nền tảng như Gojek và đã đạt được những cột mốc đáng chú ý như hơn 170 triệu lượt tải ứng dụng và 1 tỷ giao dịch hàng năm trong nước. Chính phủ Indonesia đã đóng vai trò quan trọng trong việc quản lý và cấp phép hoạt động, tạo ra môi trường thuận lợi cho sự phát triển của các dịch vụ xe công nghệ (Veza et và cộng sự, 2022).

Thị trường xe công nghệ tại Thái Lan đang có sự tăng trưởng đáng kể, đạt giá trị khoảng 1,5 tỷ USD vào năm 2022 và tốc độ tăng trưởng hàng năm dự kiến là 10% từ năm 2022 đến năm 2027. Sự tăng trưởng này là nhờ vào số lượng người tiêu dùng có ý thức bảo vệ môi trường ngày càng tăng và sự phát triển của ngành Công nghiệp ô tô sáng tạo tại Thái Lan. Thị trường xe công nghệ tại Thái Lan có tính cạnh tranh cao, với cả Grab và Gojek đều hoạt động và cạnh tranh quyết liệt trong lĩnh vực này. Các chính sách hỗ trợ của chính phủ Thái Lan cũng đóng vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy sự phát triển của lĩnh vực này (Eng, Vichitsarawong, 2019).

Tại Philippines, thị trường xe công nghệ đầy thách thức nhưng đầy hứa hẹn. Grab thống trị thị trường với 75% thị phần đáng kể. Chính phủ Philippines đã thực hiện nhiều quy định khác nhau, chẳng hạn như yêu cầu về đăng ký và cấp phép lái xe để quản lý và thúc đẩy sự phát triển của dịch vụ này. Các quy định này nhằm bảo vệ quyền lợi của người dùng và đảm bảo chất lượng dịch vụ. Malaysia cũng đang chứng kiến sự tăng trưởng nhanh chóng trong thị trường dịch vụ xe công nghệ với nền tảng phổ biến là Grab đã vượt qua 100 triệu chuyến đi vào năm 2022 (Eng, Vichitsarawong, 2019). Chính phủ Malaysia đã chủ động hỗ trợ lĩnh vực này bằng cách đưa ra các chính sách như chương trình thỏa thuận lợi nhuận cho các công ty khởi nghiệp trong lĩnh vực này.

Nhìn chung, thị trường xe công nghệ ở Đông Nam Á, đặc biệt là ở Singapore, Indonesia, Thái Lan, Philippines và Malaysia đang chứng kiến những tiến bộ đáng kể nhờ các yếu tố như sự chấp nhận của người dùng, sự hỗ trợ của chính phủ và sự cạnh tranh trên thị trường. Những diễn biến này nhấn mạnh tiềm năng tăng trưởng và đổi mới hơn nữa của khu vực trong lĩnh vực dịch vụ xe công nghệ.

Các yếu tố tác động đến phát triển của xe công nghệ tại Đông Nam Á

Sự phát triển của xe công nghệ tại Đông Nam Á đã được thúc đẩy bởi nhiều yếu tố như sau:

Thứ nhất, các chính sách và quy định của chính phủ đóng vai trò quan trọng trong việc tác động đến sự phát triển của các dịch vụ xe công nghệ. Ví dụ, Singapore đã sử dụng các ưu đãi về thuế và hỗ trợ khởi nghiệp để thúc đẩy tăng trưởng, trong khi Indonesia và Philippines tập trung vào các khuôn khổ pháp lý.

Các quy định này không chỉ tạo ra môi trường thuận lợi cho các dịch vụ xe công nghệ mà còn bảo vệ quyền lợi của người tiêu dùng (Song, 2023). Các chính sách và quy định của chính phủ đóng vai trò then chốt trong việc định hình bối cảnh dịch vụ xe công nghệ, hỗ trợ đổi mới và tăng trưởng thị trường, đảm bảo tính bền vững của môi trường và bảo vệ người tiêu dùng.

Thứ hai, thị trường Đông Nam Á thể hiện một bối cảnh đa dạng về hành vi của người tiêu dùng, với các sở thích và ưu tiên riêng biệt ảnh hưởng đến việc áp dụng các dịch vụ xe công nghệ. Ở Singapore và Malaysia, việc dễ dàng áp dụng các dịch vụ mới được cho là nhờ vào môi trường công nghệ tiên tiến và sự hỗ trợ của chính phủ. Ngược lại, ở Indonesia và Philippines, các yếu tố như giá cả và sự tiện lợi đóng vai trò quan trọng trong việc lựa chọn dịch vụ xe công nghệ của người tiêu dùng. Bằng cách tận dụng hiểu biết từ các nghiên cứu về quản trị, chăm sóc sức khỏe, năng suất nghiên cứu và khả năng cạnh tranh kinh tế trong khu vực, các doanh nghiệp có thể điều chỉnh chiến lược của mình một cách hiệu quả để đáp ứng nhu cầu ngày càng thay đổi của người tiêu dùng Đông Nam Á.

Thứ ba, cạnh tranh trong các mô hình xe công nghệ, điển hình là các công ty như Grab và Gojek, đã trở thành động lực thúc đẩy đổi mới và nâng cao dịch vụ. Quan hệ đối tác chiến lược với các công ty vận tải truyền thống như Grab hợp tác với các công ty taxi ở Thái Lan, đã nâng cao hơn nữa chất lượng dịch vụ và mở rộng các dịch vụ cung cấp. Các quan hệ đối tác chiến lược và những tiến bộ công nghệ đã nâng cao hơn nữa chất lượng và phạm vi dịch vụ được cung cấp, mang lại lợi ích cho cả khách hàng và toàn ngành.

Bài học cho Việt Nam

Ngành Vận tải công nghệ tại Việt Nam đã có những bước phát triển đáng kể trong vài năm gần đây, với sự xuất hiện và mở rộng của các nền tảng như: Grab, Gojek, Be và các dịch vụ vận tải công nghệ khác. Tuy nhiên, bên cạnh những thành tựu, ngành này vẫn đang đối mặt với nhiều thách thức về pháp lý, cơ sở hạ tầng và cạnh tranh. Hiện tại, việc quản lý và điều chỉnh ngành vận tải công nghệ tại Việt Nam vẫn còn thiếu sự đồng bộ và hiệu quả.

Các quốc gia như Singapore và Indonesia đã triển khai các chính sách linh hoạt và tiến bộ nhằm hỗ trợ ngành vận tải công nghệ phát triển, bao gồm việc thiết lập các khung pháp lý rõ ràng, cung cấp các điều kiện thuận lợi cho doanh nghiệp, đồng thời đảm bảo quyền lợi của người tiêu dùng và tài xế. Việt Nam cần học hỏi và áp dụng những chính sách linh hoạt tương tự, nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho sự phát triển bền vững của ngành.

Các quốc gia Đông Nam Á đã đầu tư mạnh mẽ vào hạ tầng công nghệ và giao thông, giúp tăng cường hiệu quả hoạt động của các nền tảng xe công nghệ. Ví dụ, việc phát triển hệ thống giao thông thông minh và ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý giao thông tại Singapore đã góp phần tối ưu hóa hoạt động của các dịch vụ vận tải công nghệ. Việt Nam nên thúc đẩy hợp tác công-tư để tăng cường năng lực cạnh tranh và phát triển bền vững.

Indonesia và Malaysia đã chú trọng đến việc đào tạo và nâng cao kỹ năng cho tài xế xe công nghệ, nhằm đảm bảo chất lượng dịch vụ và an toàn giao thông. Các chương trình đào tạo bao gồm kỹ năng lái xe an toàn, giao tiếp khách hàng và sử dụng ứng dụng công nghệ. Việt Nam cần triển khai các chương trình đào tạo tương tự để nâng cao chất lượng dịch vụ và tạo điều kiện tốt hơn cho tài xế.

Để áp dụng những bài học từ các quốc gia Đông Nam Á một cách hiệu quả, Việt Nam cần hoàn thiện khung pháp lý và chính sách hỗ trợ, thiết lập một khung pháp lý rõ ràng và linh hoạt, tạo điều kiện thuận lợi cho sự phát triển của ngành vận tải công nghệ, đồng thời đảm bảo quyền lợi của tất cả các bên liên quan.

Thúc đẩy hợp tác công-tư, tăng cường hợp tác giữa chính phủ và các doanh nghiệp tư nhân, tạo điều kiện thuận lợi cho việc chia sẻ thông tin, nguồn lực, và chuyên môn, sẽ giúp tạo ra các giải pháp sáng tạo và hiệu quả cho các vấn đề phát sinh trong ngành Vận tải công nghệ ở Việt Nam. Bên cạnh đó, Việt Nam cần tập trung vào đào tạo và nâng cao kỹ năng cho tài xế, triển khai các chương trình đào tạo và nâng cao kỹ năng cho tài xế xe công nghệ, bao gồm kỹ năng lái xe an toàn, giao tiếp khách hàng, và sử dụng ứng dụng công nghệ, sẽ giúp nâng cao chất lượng dịch vụ và đảm bảo an toàn giao thông. Những đề xuất này không chỉ giúp ngành vận tải công nghệ tại Việt Nam phát triển bền vững, mà còn góp phần nâng cao năng lực cạnh tranh của Việt Nam trên thị trường quốc tế.

Tài liệu tham khảo:

1. Eng, L. L., & Vichitsarawong, T. (2019), Competition and Profits in the Airline Industry: The Case of AirAsia and Malaysia Airlines. International Journal of Revenue Management, 11(1/2), 126;
2. Fielbaum, A., & Tirachini, A. (2020), The Sharing Economy and the Job Market: The Case of Ride-Hailing Drivers in Chile. Transportation, 48(5), 2235-2261;
3. Islam, M. M. (2024), Autonomous Systems Revolution: Exploring the Future of Self-Driving Technology. Jaigs, 3(1), 16-23;
4. Kee, D. M. H., Rusdi, S. A. M., Mokhtar, S. S., Ridzuan, S. A. M., & Abdullah, S. A. A. (2021), How Grab Becomes One of the Greatest Start-Ups in South-East Asia
5. International Journal of Tourism and Hospitality in Asia Pasific, 4(1), 73-81;
6. Muñoz, P., & Cohen, B. (2018), A Compass for Navigating Sharing Economy Business Models. California Management Review, 61(1), 114-147;
7. Ng, W.-S. (2018), Urban Transportation Mode Choice and Carbon Emissions in Southeast Asia. Transportation Research Record Journal of the Transportation Research Board, 2672(2), 54-67;
8. Noble, T., Kitano, N., Morimoto, A., & Chang, H.-C. (2022), Analyzing the Potential of the Sharing Economy in a Post-Covid World</B&gt. Urban and Regional Planning Review, 9(0), 167-184.