Cơ chế sử dụng vốn vay chủ yếu dựa vào cấp phát

Ông Trương Hùng Long cho biết, trong giai đoạn 10 năm trở lại đây (2005 – 2015), tổng số vốn ODA, vay ưu đãi được ký kết khoảng 45 tỷ USD, cơ cấu sử dụng trong nước được phân chia như sau: 1/3 cho ngân sách trung ương để cấp phát cho các chương trình, dự án thuộc nhiệm vụ chi của ngân sách trung ương; 1/3 dành cho các chương trình, dự án của địa phương; và 1/3 để cho vay lại các dự án trọng điểm của Nhà nước.

Tuy nhiên, trong tổng số vốn dành cho chương trình, dự án của địa phương, tỷ trọng vốn cấp phát chiếm tới 92,2%, cho vay lại chỉ chiếm 7,8%. Không những thế, hiện nay, phần vốn để cho vay lại các dự án đầu tư trọng điểm của nhà nước hầu hết Chính phủ vẫn chịu toàn bộ các rủi ro tín dụng, cơ quan cho vay lại chỉ có vai trò là ngân hàng phục vụ và hưởng phí dịch vụ.

Cơ chế sử dụng vốn vay chủ yếu dựa vào cấp phát từ ngân sách nhà nước và Nhà nước chịu rủi ro toàn bộ như trên đang đặt ra nhiều vấn đề cấp thiết như tình trạng đầu tư dàn trải, chưa thực hiệu quả; tình trạng chậm tiến độ, tăng tổng mức đầu tư còn không ít… Việc duy trì cơ chế mang tính bao cấp từ phía Trung ương trong thời gian dài cũng đã tạo ra tâm lý ỷ lại, trông chờ vào Nhà nước, chưa thực sự khuyến khích các chủ đầu sử dụng vốn tiết kiệm, có hiệu quả.

Thêm vào đó, từ năm 2010, Việt Nam đã trở thành nước thu nhập trung bình, mức độ ưu đãi của các khoản cho vay của các đối tác phát triển dành cho Việt Nam đang giảm rõ rệt. Đáng lo ngại hơn, ông Trương Hùng Long cho biết, dự kiến đến tháng 7/2017, Việt Nam có thể không còn được vay theo điều kiện ODA và phải chuyển chủ yếu sang sử dụng nguồn vay ưu đãi, tiến tới vay theo điều kiện thị trường. Nguồn vốn ODA đã vay chuyển sang điều khoản trả nợ nhanh gấp đôi hoặc tăng lãi suất lên từ 2% - 3,5%.

Nâng cao trách nhiệm của chủ thể liên quan đến quản lý và sử dụng nguồn vốn vay

Trước những vấn đề nảy sinh từ cơ chế sử dụng vốn vay chủ yếu dựa vào cấp phát từ ngân sách nhà nước và Nhà nước chịu rủi ro toàn bộ như hiện nay, tăng cường hiệu quả dự án, trách nhiệm của chủ đầu tư và cơ quan quan cho vay lại, nâng cao chất lượng thẩm định, quản lý khoản vay của cơ quan cho vay lại, việc mở rộng cơ chế cơ quan cho vay lại chia sẻ rủi ro với Chính phủ là cần thiết nhằm đảm bảo nguyên tắc tín dụng trong cho vay lại.

Đồng thời, cần tăng cường hơn nữa việc tách bạch quyền, nghĩa vụ trong việc vay, trả nợ giữa ngân sách trung ương và ngân sách địa phương. Từ đó, tăng tính trách nhiệm của chính quyền địa phương trong việc nâng cao tính chủ động và hiệu quả sử dụng vốn vay, góp phần quản lý hiệu quả nợ công.

Ông Trương Hùng Long chia sẻ, Nhà nước chỉ nên tập trung nguồn vốn ODA vào những lĩnh vực then chốt, các dự án công trình trọng điểm, thu hẹp phạm vi cấp phát từ Ngân sách nhà nước và giảm tính bao cấp của nhà nước trong cơ chế sử dụng vốn vay nước ngoài. Đối với các địa phương có tiềm lực tài chính khá và đặc biệt các địa phương có khả năng điều tiết ngân sách về trung ương thì phải chia sẻ gánh nặng nợ với ngân sách trung ương thông qua cơ chế cho vay lại Chính quyền địa phương.

Bên cạnh đó, các lĩnh vực, các dự án có khả năng hoàn vốn và có khả năng huy động từ các thành phần kinh tế cần chuyển dần sang cơ chế thị trường thông qua cơ chế cho vay chịu rủi ro, về lâu dài sẽ thực hiện đúng theo cơ chế thị trường. Quan trọng hơn là cần tăng tính công khai minh bạch trong quản lý, sử dụng nguồn vốn vay công; tăng tính trách nhiệm của tất cả các chủ thể liên quan đến quản lý và sử dụng nguồn vốn vay.