Trong những năm gần đây ngành Hải quan đã tập trung đẩy mạnh cải cách hiện đại hóa và luôn là đơn vị đi đầu trong việc phát triển, triển khai ứng dụng công nghệ thông tin. Nhờ đó, công tác cải cách thủ tục hành chính, hiện đại hóa hải quan đã có những phát triển vượt bậc, tạo môi trường thuận lợi cho các hoạt động xuất nhập khẩu, xuất nhập cảnh, thực hiện các cam kết hội nhập quốc tế.

Tuy nhiên, cùng với sự hội nhập ngày càng sâu rộng, hoạt động xuất nhập khẩu của Việt Nam cũng ngày càng phát triển, thương mại điện tử xuyên biên giới trở nên đa dạng và phổ biến hơn đã đặt ra nhiều yêu cầu, thách thức đối với cơ quan hải quan.

Xác định đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin và thực hiện chuyển đổi số là động lực quan trọng để đưa Hải quan Việt Nam lên giai đoạn phát triển cao theo mô hình phát triển Hải quan số mà Tổ chức Hải quan Thế giới đưa ra, đồng thời tránh được nguy cơ tụt hậu so với Hải quan các nước trên thế giới.

Thực hiện chuyển đổi số cũng sẽ giúp cho ngành Hải quan đổi mới căn bản, toàn diện, nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước về hải quan, nâng cao năng suất lao động của cán bộ, công chức hải quan; cải thiện môi trường kinh doanh, tạo thuận lợi, giảm chi phí cho người dân, doanh nghiệp trong quá trình làm thủ tục hải quan.

Tại Quyết định số 628/QĐ-TTg ngày 20/5/2022 của Thủ tướng Chính phủ về việc phê duyệt Chiến lược phát triển Hải quan đến năm 2030 đã xác định mục tiêu tổng quát là “xây dựng Hải quan Việt Nam chính quy, hiện đại, ngang tầm Hải quan các nước phát triển trên thế giới, dẫn đầu trong thực hiện chính phủ số, với mô hình Hải quan số, Hải quan thông minh…”.

Quyết định số 628/QĐ-BTC ngày 13/8/2023 của Bộ trưởng Bộ Tài chính về Kế hoạch cải cách, phát triển và hiện đại hóa ngành Hải quan đến năm 2025 cũng xác định mục tiêu tổng quát là “Xây dựng và phát triển Hải quan Việt Nam hiện đại đến năm 2025 cơ bản hoàn thành hải quan số theo định hướng chính phủ số ..” Đồng thời xác định mục tiêu cụ thể là  “xây dựng và vận hành Hệ thống công nghệ thông tin hải quan đáp ứng yêu cầu chuyển đổi số toàn diện ngành Hải quan...”

Nhằm thực hiện các mục tiêu đề ra tại Chiến lược phát triển Hải quan đến năm 2030 theo yêu cầu của Thủ tướng Chính phủ, Kế hoạch cải cách, phát triển và hiện đại hóa hải quan đến năm 2025, đồng thời góp phần thực hiện chuyển đổi số, xây dựng Hải quan số, ngày 15/9/2023, Bộ Trưởng Bộ Tài chính đã ban hành Quyết định số 1957/QĐ-BTC về việc phê duyệt chủ trương đầu tư dự án Xây dựng hệ thống công nghệ thông tin thực hiện hải quan số đáp ứng yêu cầu nghiệp vụ trong thông quan.

Mục tiêu của Dự án là xây dựng một hệ thống công nghệ thông tin mới có khả năng mở rộng và tích hợp với các hệ thống công nghệ thông tin hiện tại và các hệ thống công nghệ thông tin trong tương lai trên cơ sở ứng dụng những thành tựu mới về công nghệ của Cách mạng Công nghiệp 4.0, phù hợp với chuẩn mực quốc tế, đáp ứng yêu cầu quản trị thông minh; hướng tới quản lý doanh nghiệp, hàng hóa xuất nhập khẩu, quá cảnh; phương tiện vận tải xuất cảnh, nhập cảnh, quá cảnh toàn diện từ khâu đầu đến khâu cuối trong quá trình thông quan; có khả năng tích hợp, kết nối, chia sẻ thông tin với các bộ, ngành, doanh nghiệp thông qua Cơ chế một cửa quốc gia và sẵn sàng trao đổi dữ liệu hải quan với các nước trong khu vực và trên thế giới, xây dựng Hải quan Việt Nam thành Hải quan số.

Dự án Xây dựng hệ thống công nghệ thông tin thực hiện hải quan số đáp ứng yêu cầu nghiệp vụ trong thông quan là dự án quan trọng của ngành Hải quan đang được tập trung triển khai hiện nay.

Để xây dựng hệ thống công nghệ thông tin này, Tổng cục Hải quan đã huy động gần 200 cán bộ, công chức là chuyên gia thuộc các lĩnh vực trong toàn Ngành để thực hiện rà soát, tái thiết kế tổng thể quy trình nghiệp vụ, xây dựng yêu cầu kỹ thuật, công nghệ và thực hiện các thủ tục cần thiết khác nhằm hoàn thiện hồ sơ trình Bộ Tài chính phê duyệt Dự án.

Trên cơ sở phê duyệt của Bộ Tài chính, Tổng cục Hải quan sẽ tổ chức đầu tư làm căn cứ để triển khai Dự án.

Hệ thống công nghệ thông tin thực hiện Hải quan số đáp ứng yêu cầu nghiệp vụ trong thông quan được triển khai sẽ mang lại hiệu quả rất to lớn về kinh tế, xã hội, đặc biệt là tạo thuận lợi thương mại cho cộng đồng doanh nghiệp, tiết kiệm thời gian và chi phí cho doanh nghiệp xuất nhập khẩu trong quá trình làm thủ tục hải quan, thông quan hàng hóa.

Nhờ khả năng tích hợp, kết nối, chia sẻ thông tin với các bộ, ngành, doanh nghiệp, sẵn sàng trao đổi dữ liệu hải quan với các nước trong khu vực và trên thế giới, Hệ thống sẽ cho phép quá trình thông quan được thuận lợi, thông suốt hơn, giảm số lượng hồ sơ, giấy tờ, thông tin cần khai báo cho người dân và doanh nghiệp.

 Quá trình thông quan hàng hoá và hành khách hiệu quả là một trong những lợi ích chính tự động hoá mang lại, bằng cách tạo ra: Năng suất cao hơn cho cả Hải quan và các đối tác kinh doanh; sử dụng các nguồn lực hiệu quả hơn; Giảm chi phí cho cả Hải quan và các đối tác thương mại thông qua thông quan nhanh hàng hoá; Thông tin kịp thời và chính xác hơn; khả năng kiểm soát tốt hơn; Giảm tình trạng tắc nghẽn tại cảng và sân bay. Qua đó, thúc đẩy hoạt động đầu tư, kinh doanh, du lịch, nâng cao khả năng cạnh tranh của nền kinh tế Việt Nam.

Trước đó, Tổng cục Hải quan đã xây dựng và ban hành Kế hoạch chuyển đổi số của ngành Hải quan đến năm 2025, định hướng đến năm 2030 tại Quyết định số 707/QĐ-TCHQ ngày 04/5/2022. Trong đó, Trong đó, Tổng cục Hải quan đặt ra mục tiêu tổng quát là:

- Đẩy mạnh chuyển đổi số trong hoạt động nghiệp vụ hải quan một cách toàn diện, đồng bộ với chuyển đổi số phục vụ doanh nghiệp xuất nhập khẩu và các Bộ, ngành trong triển khai Cơ chế một cửa quốc gia và Cơ chế một cửa ASEAN nhằm hoàn thành mục tiêu 100% thủ tục hải quan được thực hiện hoàn toàn trên môi trường mạng (phi giấy tờ).

- Phấn đấu đến năm 2025, hoàn thành Hải quan số, trong đó thực hiện chuyển đổi số toàn diện trong công tác quản lý nhà nước về hải quan với hệ thống công nghệ thông tin có mức độ tích hợp cao, có tính mở, phù hợp với chuẩn mực quốc tế, đáp ứng toàn diện nhu cầu xử lý tự động tất cả các khâu nghiệp vụ hải quan từ khâu đầu đến khâu cuối, thực hiện thủ tục hải quan mọi lúc - mọi nơi - trên mọi phương tiện và nhu cầu khai thác thông tin, sử dụng thông tin trên cơ sở ứng dụng những thành tựu mới nhất về công nghệ của Cách mạng Công nghiệp lần thứ 4.

- Hoàn thành các mục tiêu nêu tại Quyết định số 749/QĐ-TTg ngày 03/6/2020 của Thủ tướng Chính phủ về việc phê duyệt “Chương trình chuyển đổi số quốc gia đến năm 2025, định hướng đến năm 2030” liên quan đến chức năng, nhiệm vụ của ngành Hải quan.