Theo Báo cáo định hướng Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của các Luật Thuế của Bộ Tài chính, trong năm, cá nhân phát sinh thu nhập được cơ quan chi trả tạm khấu trừ theo Biểu thuế lũy tiến, đối với trường hợp không ký hợp đồng lao động thì khấu trừ theo thuế suất 10% đối với thu nhập từ 2 triệu đồng trở lên từng lần chi trả. Cá nhân có nhiều nguồn thu nhập trong năm thì đến cuối năm nếu phát sinh số thuế phải nộp thêm hoặc phát sinh số thuế nộp thừa đề nghị hoàn thì phải quyết toán thuế. 

Thực tế nhiều cá nhân không nhớ chính xác các khoản thu nhập đã khấu trừ tại nguồn nên việc phải tự tổng hợp thu nhập để xác định có phải nộp thêm hoặc được hoàn hay không là rất khó khăn. Trong thực hiện đã phát sinh nhiều trường hợp khi cơ quan thuế phát hiện vừa bị truy thu thuế vừa bị phạt mặc dù với số tiền không lớn nhưng cũng gây bức xúc cho người nộp thuế.

Nhiều ý kiến cho rằng, cần thiết phải sửa đổi lại cách tính thuế để đảm bảo hạn chế tối đa các trường hợp phải quyết toán thuế đặc biệt là nhóm người làm công ăn lương là người Việt Nam sau khi khấu trừ tại nguồn theo đúng quy định thì không phải quyết toán thuế.

Theo Tổng cục Thuế, tổng hợp số liệu của quyết toán thuế năm 2015 thì cá nhân có thu nhập chịu thuế thu nhập cá nhân (TNCN) là 17.709.989 người, trong đó có 9.376.222 cá nhân đã quyết toán thuế. Trong số các cá nhân đã quyết toán thuế thì chia ra như sau:

- Số cá nhân phải nộp thêm là 490.427 (khoảng 5,23% cá nhân quyết toán) tương ứng số thuế phải nộp thêm là 2.989.976.623.720 đồng. Trong số các cá nhân phải nộp thêm thì có 19.781 cá nhân thuộc diện tự quyết toán (không ủy quyền cho tổ chức chi trả do có hai nguồn thu nhập trở lên) với số thuế phải nộp thêm sau quyết toán 1.037.256.766.424 đồng;

- Số cá nhân được hoàn là 1.285.388 (khoảng 13,71% cá nhân quyết toán) tương ứng số tiền thuế được hoàn là 2.854.253.900.891 đồng. Trong số các cá nhân được hoàn thì có 84.852 cá nhân thuộc diện tự quyết toán (không ủy quyền cho tổ chức chi trả do có hai nguồn thu nhập trở lên) với số thuế được hoàn là 584.451.444.107 đồng.

So với số lượng người nộp thuế thì số lượng cá nhân trực tiếp quyết toán thuế khoảng 1%. Tuy nhiên, số lượng này vẫn gây quá tải cho cơ quan thuế tại thời điểm quyết toán hàng năm. Đại đa số các trường hợp tự quyết toán với cơ quan thuế đều là các trường hợp đề nghị hoàn thuế do trong năm phát sinh thu nhập vãng lai khấu trừ thuế suất 10% đối với thu nhập trên 2 triệu đồng.

Cũng theo số liệu thống kê trong những năm qua thì khoảng trên 50% các trường hợp quyết toán có số thuế chênh lệch nhỏ (bao gồm cả trường hợp nộp thêm và trường hợp được hoàn) nhưng người nộp thuế và cơ quan thuế vẫn phải thực hiện đầy đủ các thủ tục, quy trình phức tạp liên quan đến thu NSNN.

Để tạo điều kiện thuận lợi cho cơ quan thuế và người nộp thuế, Bộ Tài chính trình Chính phủ sửa đổi quy định quyết toán thuế TNCN theo 2 phương án như sau:

Phương án 1: Bỏ quyết toán thuế, cá nhân có thu nhập từ tiền lương, tiền công tính thuế TNCN hàng tháng theo biểu thuế lũy tiến, cuối năm tổ chức chi trả có trách nhiệm tính lại theo thu nhập bình quân 12 tháng để xác định cá nhân phải nộp thêm hoặc nộp thừa và tự bù trừ cho cá nhân.

Với phương án sửa đổi Biểu thuế lũy tiến từng phần như đã nêu ở trên thì hầu hết các cá nhân sẽ được giảm số thuế phải nộp so với hiện nay vì khoảng cách giãn cách giữa các bậc thu nhập đã được nới rộng và thuế suất điều chỉnh ở các bậc thuế kéo về mức thuế suất thấp hơn. Do vậy, việc bỏ quy định quyết toán thuế sẽ ít ảnh hưởng đến quyền lợi của cá nhân.

Tại các văn bản hướng dẫn Luật (Nghị định, Thông tư) sẽ quy định cụ thể các nội dung:

- Đối với cá nhân làm việc có ký hợp đồng lao động tại nhiều nơi thì tính thuế TNCN hàng tháng theo biểu thuế lũy tiến tại từng nơi và cuối năm không phải gộp chung để tính lại.

- Đối với thu nhập vãng lai (không ký hợp đồng lao động) thì khấu trừ theo thuế suất 10% đối với thu nhập từ 5 triệu đồng trở lên từng lần chi trả, không được tính giảm trừ gia cảnh tương tự như các khoản thu nhập chịu thuế TNCN khác (kinh doanh, trúng thưởng, đầu tư vốn…) kể cả có thu nhập vãng lai từ nhiều nguồn.

- Cá nhân chỉ được tính giảm trừ gia cảnh tại 1 nơi có tính thuế theo biểu thuế lũy tiến từng phần. Cá nhân phải tự xác định nơi tính giảm trừ gia cảnh duy nhất trong năm và không được điều chỉnh lại trong năm nếu không thay đổi nơi làm việc.

Nhược điểm của phương án 1: Không phù hợp với thông lệ quốc tế là thuế TNCN phải được tính trên tổng thu nhập trong năm từ tất cả các nguồn và chỉ áp dụng một biểu thuế lũy tiến.

Ngoài ra, với nguyên tắc chỉ tính thuế tại nơi khấu trừ và không điều chỉnh lại thì sẽ không thu thuế được từ cá nhân nước ngoài cư trú tại Việt Nam nhưng nhận thu nhập tại nước ngoài - như vậy sẽ từ bỏ quyền đánh thuế tại Việt Nam theo các Hiệp định tránh đánh thuế hai lần.

Phương án 2: Vẫn giữ quy định quyết toán thuế để phù hợp với thông lệ quốc tế nhưng bổ sung quy định ngưỡng tiền thuế dưới 300.000 đồng thì không xử lý hoàn thuế hoặc phải nộp thêm.

Tại các văn bản hướng dẫn Luật (Nghị định, Thông tư) sẽ quy định cụ thể về mức khấu trừ đối với thu nhập vãng lai để hạn chế tối đa việc hoàn thuế, nộp thêm thuế.

Nhược điểm của phương án 2 vẫn còn quy định về quyết toán thuế nên vẫn có thể xảy ra tình trạng phải hoàn thuế, nộp thêm thuế, xử phạt do không quyết toán đúng hạn, quá tải tại thời điểm quyết toán.

Nội dung sửa đổi, bổ sung được thể hiện theo phương án 1 tại khoản 5, khoản 9 Điều 4 dự thảo Luật.