Nguồn: Nhóm tác giả tổng hợp

Các dạng ý kiến kiểm toán báo cáo tài chính tại các công ty công nghệ viễn thông

Các dạng ý kiến kiểm toán

Thống kê thực trạng về ý kiến kiểm toán về kiểm toán BCTC tại các công ty thuộc nhóm công nghệ viễn thông niêm yết từ năm 2015-2021 (Bảng 1) cho thấy, kết quả thuộc 2 nhóm ý kiến là chấp nhận toàn phần và nhóm ý kiến không phải dạng chấp nhận toàn phần.

Trong đó, nhóm ý kiến chấp nhận toàn phần nhiều hơn ý kiến không phải chấp nhận toàn phần, chiếm tỷ lệ trên 70%, nhóm ý kiến không phải chấp nhận toàn phần chiếm tỷ lệ từ 17-26% và các xu hướng tăng trong 2 năm 2020 và 2021. Tỷ lệ không chấp nhận toàn phần có xu hướng tăng đáng kể trong 2 năm 2020, 2021 là thời điểm bùng phát dịch COVID-19, hạn chế đi lại, các thủ tục kiểm toán được thực hiện chủ yếu là kiểm toán từ xa, các thủ tục kiểm toán mặc dù đã được thực hiện nhưng có sự gia tăng các trường hợp không thu thập được các bằng chứng thích hợp thực hiện để đưa ra ý kiến kiểm toán và KTV đánh giá các ảnh hưởng của các sự kiện đó đến BCTC là không lan tỏa trên BCTC. Điều này lý giải cho thực trạng ý kiến kiểm toán ngoại trừ được đưa ra nhiều hơn trong giai đoạn này.

Năm 2015 với 24 mã chấp nhận toàn phần, 6 mã không chấp nhận toàn phần; Năm 2016, 2017, 2018 với tỷ lệ báo cáo kiểm toán không chấp nhận toàn phần lần lượt là 6, 7, 6 (chiếm các tỷ lệ lần lượt 19%, 23% và 19%). Tuy nhiên, năm 2020 và 2021, tỷ lệ chấp nhận toàn phần giảm chỉ chiếm 74% trong khi đó tỷ lệ báo cáo kiểm toán với ý kiến không chấp nhận toàn phần tăng là 8 mã cổ phiếu (chiếm 26%). Tổng hợp các dạng ý kiến qua các năm 2015-2021 của các mã cổ phiếu công ty ngành công nghệ viễn thông được mô tả như Hình 1.

Tổng số ý kiến không phải chấp nhận toàn phần của các công ty thuộc nhóm ngành công nghệ viễn thông giai đoạn 2015-2021 là 46 trường hợp, trong đó có 37 trường hợp là giao dịch trên sàn UPCoM, 9 trường hợp còn lại ngoại trừ là các mã công ty niêm yết CKV, TTZ và CTR trên 2 sở Hà Nội và sở Hồ Chí Minh. Thực trạng này cho thấy, kết quả kiểm toán BCTC của các công ty niêm yết thuộc nhóm ngành công nghệ viễn thông chủ yếu là ý kiến chấp nhận toàn phần, dạng ý kiến chiếm đa số so với ý kiến không chấp nhận toàn phần.

Cơ sở hình thành ý kiến không phải chấp nhận toàn phần

Từ việc nghiên cứu thực trạng báo cáo kiểm toán của các công ty nhóm ngành công nghệ viễn thông giai đoạn 2015-2021, nhóm tác giả nhận thấy khi KTV đưa ra ý kiến không phải chấp nhận toàn phần (là ý kiến ngoại trừ, hay trái ngược hoặc từ chối đưa ra ý kiến), KTV luôn trình bày trong báo cáo kiểm toán lý do khiến họ hình thành loại ý kiến này.

Kết quả về cơ sở hình thành ý kiến không phải chấp nhận toàn phần (Bảng 2) cho thấy không thể thu thập đầy đủ các bằng chứng kiểm toán thích hợp là lý do phổ biến khiến KTV đưa ra ý kiến kiểm toán không phải là chấp nhận toàn phần. Trong đó, thường gặp và có xu hướng gia tăng với nhóm ngành công nghệ viễn thông là không thu thập đầy đủ các bằng chứng kiểm toán cho các khoản phải thu, phải trả (tăng từ 22,22% lên 27,27 và năm 2021 là 30%).

Không thu thập được bằng chứng kiểm toán liên quan đến ghi nhận doanh thu, chi phí và không xác định được giá trị thuần có thể thực hiện được của hàng tồn kho, khả năng thu hồi phải thu chiếm tỷ lệ thấp qua các năm. Một thực trạng khác về cơ sở hình thành ý kiến kiểm toán không phải là chấp nhận toàn phần cho thấy, các trường hợp phát sinh ý kiến không phải chấp nhận toàn phần do BCTC có sai sót trọng yếu ít phổ biến.

Các sai sót như ghi nhận doanh thu không phù hợp hoặc do chưa trích lập đủ dự phòng giảm giá hàng tồn kho, dự phòng phải thu khó đòi hoặc liên quan đến khấu hao tài sản cố định là cơ sở đưa ra ý kiến không chấp nhận toàn phần.

Nguồn: Nhóm tác giả tổng hợp

Các vấn đề nhấn mạnh và vấn đề khác trong ý kiến kiểm toán

Trong một số trường hợp trong báo cáo kiểm toán của các mã cổ phiếu ngành công nghệ viễn thông, KTV còn đưa ra đoạn nhấn mạnh và vấn đề khác. Mục đích của việc này là thu hút sự chú ý của người sử dụng đối với các vấn đề đó. KTV bổ sung các thông tin rõ ràng vào báo cáo kiểm toán với một số các vấn đề cụ thể tại công ty mà không làm thay đổi bản chất của ý kiến kiểm toán đã được đưa ra trước đó.

Đoạn “Vấn đề cần nhấn mạnh” được KTV trình bày trong báo cáo kiểm toán của các mã cổ phiếu công ty ngành công nghệ viễn thông thường đề cập đến cảnh báo về khả năng hoạt động liên tục, nhấn mạnh các thay đổi về phương án vốn, các khoản chưa chắc chắn như chi phí thuế TNDN phải nộp tại nước ngoài chưa quyết toán, cảnh báo về các khoản cổ tức chi trả... Trong khi đó, đoạn “Vấn đề khác” để người sử dụng hiểu rõ hơn về cuộc kiểm toán, về trách nhiệm của KTV hoặc về báo cáo kiểm toán.

Một số gợi ý

Thứ nhất, trên góc độ KTV và công ty kiểm toán: Ý kiến của KTV trên báo cáo kiểm toán là phần đúc kết nhất khẳng định lại toàn bộ những kết luận về đối tượng kiểm toán. Nhưng do bản chất vốn có của một cuộc kiểm toán và tính chất của các gian lận, không thể đảm bảo chắc chắn rằng gian lận luôn được phát hiện nên trong thực tế, một chuyên gia phát hiện gian lận nhiều kinh nghiệm cũng không thể đảm bảo chắc chắn phát hiện được toàn bộ các gian lận khi chúng được che dấu một cách cố ý. Vì vậy, xét trên một phương diện nào đó, độ tin cậy với những kết luận của KTV chỉ mang tính tương đối.

Cũng từ thực trạng dạng ý kiến của các công ty công nghệ viễn thông nói riêng và các công ty niêm yết nói chung (ý kiến chấp nhận toàn phần là đa số)đặt ra một yêu cầu nâng cao chất lượng báo cáo kiểm toán, tăng lòng tin của các nhà đầu tư và của cả xã hội, bảo đảm tính công khai và minh bạch, tính chính xác của BCTC đã được kiểm toán (không chỉ đối với các mã cổ phiếu thuộc nhóm ngành công nghệ viễn thông mà còn là tổng thể các công ty đăng ký giao dịch trên thị trường chứng khoán). Nói về vấn đề này không thể không bàn đến vai trò và trách nhiệm của các KTV và công ty kiểm toán độc lập trong việc xác nhận tính trung thực và hợp lý của BCTC của doanh nghiệp. Bài toán dung hòa giữa lợi ích cho khách hàng và trách nhiệm của chính công ty đối với pháp luật và đạo đức nghề nghiệp luôn là bài toán khó cho mọi công ty kiểm toán.

Do vậy, cách ứng xử của KTV khi kiểm toán cho một công ty đang xuất hiện dấu hiệu thua lỗ và có dấu hiệu sai phạm là rất quan trọng. Khi phát hiện các dấu hiệu này, KTV cần thẳng thắn bàn bạc và trao đổi với khách hàng nhằm tìm biện pháp giải quyết, thay vì lờ đi, bỏ qua hay bắt tay với khách hàng để làm đẹp số liệu. Bất kỳ công ty kiểm toán nào nếu không lấy đạo đức, chuẩn mực nghề nghiệp làm kim chỉ nam hành động thì không thể đem lại lợi ích thực sự cho khách hàng cũng như khó có thể tồn tại và phát triển bền vững trong môi trường cạnh tranh gay gắt như hiện nay.

Bên cạnh đó, nhìn vào thực trạng ý kiến kiểm toán cho thấy ý kiến không phải chấp nhận toàn phần chủ yếu là dạng ý kiến ngoại trừ như mô tả ở trên. Bởi vậy, để nâng cao chất lượng BCTC và ý kiến kiểm toán, kiểm toán cần nêu rõ trách nhiệm của mình đối với ý kiến ngoại trừ. Kiểm toán viên cần khẳng định rõ trách nhiệm kết luận của mình với phần các yếu tố có thể phát sinh trong tương lai.

Mặc dù, những yếu tố ảnh hưởng nếu có phát sinh trong tương lai thực sự rất khó kiểm soát nhưng KTV cũng cần phân tích và dự đoán khả năng xảy ra của các sự kiện đó trong tương lai từ đó tư vấn và cảnh báo kịp thời cho các nhà quản lý, giúp các nhà quản lý tránh được nhưng thiệt hại đồng thời nâng cao giá trị của kết luận trong báo cáo kiểm toán.

Để nâng cao chất lượng các ý kiến kiểm toán, cần nâng cao chất lượng nguồn nhân lực tạo ra nó cả về chất lượng và số lượng. Các cơ quan chủ quản, các công ty kiểm toán và các tổ chức nghề nghiệp kế toán, kiểm toán cần thực hiện thường xuyên các khóa đào tạo và bồi dưỡng, cuối mỗi khóa cần tổ chức kiểm tra, viết thu hoạch và sử dụng kết quả này để đánh giá KTV.

Bên cạnh đó định kỳ cần tổ chức các kỳ thi về chuyên môn, đạo đức nghề nghiệp cho KTV; phối hợp với các tổ chức khác để đào tạo, bồi dưỡng nghiệp vụ cho KTV. Mặt khác, phải thường xuyên kiểm soát chất lượng hoạt động kiểm toán, có thể thành lập Ban kiểm soát chất lượng kiểm toán để thực hiện chức năng kiểm tra, kiểm soát việc tuân thủ các chuẩn mực, quy trình, kế hoạch kiểm toán cũng như có thể kiểm toán lại một số BCTC đã được kiểm toán nếu cần.

Thứ hai, trên góc độ người quan tâm đến thông tin trên BCTC: Ý kiến của KTV và của công ty kiểm toán về BCTC có ảnh hưởng đến quyền lợi của nhiều phía. Chẳng hạn như trường hợp ý kiến đưa ra thiếu chính xác, nhà đầu tư là người hứng chịu nhiều thiệt thòi nhất. Không phải nhà đầu tư nào cũng có đủ năng lực để xem và hiểu rõ được thuyết minh BCTC và đánh giá được các điểm quan trọng của các điểm ngoại trừ trong báo cáo của KTV, thậm chí, hiểu rõ báo cáo của KTV thì với hàng loạt yếu tố ngoại trừ trong BCTC như vậy; hoặc các nhà đầu tư không hoàn toàn đủ thông tin để đánh giá được thực chất hoạt động doanh nghiệp để ra quyết định đầu tư đúng đắn.

Bởi vậy, ý kiến kiểm toán cần rõ ràng trong văn phong khoa học mạch lạc dễ hiểu tránh gây hiểu lầm. Các đoạn nhấn mạnh và các vấn đề khác cần được sử dụng để lưu ý người sử dụng thông tin tránh các trường hợp họ đưa ra các quyết định sai lầm từ việc ý kiến kiểm toán không rõ ràng. Hiểu về ý kiến kiểm toán là thực sự cần thiết cho các đối tượng sử dụng thông tin BCTC sau kiểm toán.

Tài liệu tham khảo:

1. Bộ Tài chính (2012), Thông tư số 214/2012/TT-BTC ban hành hệ thống chuẩn mực kiểm toán Việt Nam (hiệu lực từ 01/01/2014);
2. Nguyễn Minh Nhựt (2016), kiểm định mối quan hệ giữa ý kiến kiểm toán và quản trị lợi nhuận trên BCTC của các công ty niêm yết ở Việt Nam
3. Wijaya, p. (2021), ‘Market reaction toward modified audit opinion: empirical evidence from pre and at pandemic period’, Doctoral dissertation, Universitas Pelita Harapan.
4. http://www.hse.org.vn/
5. http://www.ssc.gov.vn/ssc/Detail.aspx?tabid=950&ItemID=37545
6. http://www.hsx.vn/
7. http://vneconomy.vn/home.htm