Phóng viên: Ông đánh giá như thế nào về hệ thống chính sách thuế liên quan đến mặt hàng thuốc lá tại Việt Nam thời gian qua, thưa ông? Việc điều chỉnh thuế có tác động gì đến phát triển kinh tế bền vững?

Ông Nguyễn Anh Dương: Trong những năm qua, khung chính sách về phòng chống tác hại của thuốc lá đã được điều chỉnh theo hướng hoàn thiện hơn, trong đó chính sách thuế đối với thuốc lá ngày càng được quan tâm. Bên cạnh đó, Việt Nam đang đẩy nhanh việc thực hiện các mục tiêu phát triển bền vững (SDG). Tuy nhiên, vẫn chưa có sự liên kết trực tiếp giữa chính sách thuế thuốc lá và các mục tiêu này.

Thực tế cho thấy, thuế TTĐB đối với thuốc lá đóng vai trò quan trọng trong phát triển bền vững, góp phần điều chỉnh hành vi tiêu dùng, tăng nguồn thu cho ngân sách nhà nước và giảm thiểu tác hại của thuốc lá đối với xã hội.

Việc điều chỉnh thuế TTĐB giúp bổ sung nguồn thu ngân sách nhà nước, đáp ứng các khoản chi thường xuyên hằng năm và tài trợ cho những chương trình phát sinh mới. Cụ thể, nguồn thu từ thuế TTĐB đối với thuốc lá có thể được sử dụng để hỗ trợ nhiều nhóm đối tượng, đặc biệt là người nghèo và thanh thiếu niên. Những người có thu nhập thấp thường nhạy cảm hơn với thay đổi về giá, nên khi thuế thuốc lá tăng, họ có xu hướng giảm tiêu dùng, từ đó cải thiện sức khỏe và giảm chi tiêu không cần thiết.

Thuế TTĐB đối với thuốc lá còn có tác động đến bình đẳng giới, giúp giảm chi tiêu vào thuốc lá, từ đó tăng nguồn lực tài chính cho phụ nữ và gia đình. Hơn nữa, việc giảm tỷ lệ hút thuốc lá thụ động ở nữ giới có thể giúp bảo vệ sức khỏe của họ, đồng thời góp phần giảm bạo lực gia đình khi thu nhập của hộ gia đình được cải thiện.

Ngoài ra, thuế TTĐB còn có ảnh hưởng tích cực đến môi trường khi làm giảm sản xuất và tiêu dùng thuốc lá, giúp hạn chế tình trạng phá rừng để trồng cây thuốc lá. Hơn nữa, quá trình sản xuất thuốc lá thải ra nhiều khí nhà kính, góp phần vào biến đổi khí hậu, vì vậy việc điều chỉnh thuế có thể giúp giảm tác động tiêu cực này.

Ngoài ra, nguồn thu này cũng có thể tài trợ cho các chương trình hỗ trợ đồ dùng học tập cho trẻ em nghèo, giúp họ có điều kiện học tập tốt hơn. Một lĩnh vực quan trọng khác là đào tạo và chuyển đổi nghề nghiệp cho các hộ gia đình từng trồng cây thuốc lá, giúp họ tìm kiếm nguồn thu nhập mới, hướng tới sinh kế bền vững hơn.

Phóng viên: Có thể thấy, việc sử dụng hiệu quả nguồn thu thuế từ sản phẩm thuốc lá có vai trò quan trọng với sự phát triển kinh tế - xã hội. Vậy, thời gian tới, Việt Nam nên có những chính sách gì để tối ưu hóa nguồn thu này, thưa ông?

Ông Nguyễn Anh Dương: Việt Nam cần vững tin rằng việc tăng thuế TTĐB đối với thuốc lá là một chiến lược then chốt và hiệu quả trong việc giảm tiêu thụ thuốc lá, đặc biệt đối với nhóm người có thu nhập thấp và trẻ em. Kinh nghiệm từ Hàn Quốc và Philippines đã cho thấy chính sách này mang lại tác động tích cực trong việc hạn chế hút thuốc và bảo vệ sức khỏe cộng đồng.

Bên cạnh đó, nguồn thu từ thuế TTĐB có thể được sử dụng để tài trợ cho các chương trình truyền thông, giáo dục, nâng cao nhận thức về tác hại của thuốc lá. Việc xác định trọng tâm của các chiến dịch truyền thông cũng cần được cân nhắc để tối ưu hiệu quả.

Ngoài ra, việc nâng cao năng lực đánh giá và dự báo nguồn thu từ thuế TTĐB đối với thuốc lá sẽ giúp lập kế hoạch tốt hơn cho các chương trình và sáng kiến thúc đẩy phát triển kinh tế bền vững, đặc biệt là những chương trình được tài trợ từ ngân sách nhà nước.

Trước hết, Việt Nam cần cân nhắc áp dụng cơ chế thuế TTĐB hỗn hợp đối với thuốc lá, tập trung vào các phương án do Bộ Tài chính đề xuất. Trong đó, kịch bản 2 được đánh giá là có khả năng bổ sung nguồn lực nhanh hơn cho các chương trình phát triển bền vững.

Bên cạnh đó, cần có sự điều chỉnh về cơ chế chi ngân sách nhằm gắn kết chặt chẽ hơn giữa thuế thuốc lá với các chương trình SDG. Hiện nay, nguồn thu từ thuế thuốc lá chủ yếu được sử dụng cho các khoản chi thường xuyên, nhưng nếu có cơ chế rõ ràng hơn, nguồn thu này có thể được phân bổ trực tiếp vào các chương trình giảm nghèo, y tế, giáo dục và bảo vệ môi trường.

Ngoài ra, việc nâng cao hiệu quả truyền thông về lợi ích của tăng thuế thuốc lá là rất quan trọng. Cần có các chiến dịch thông tin rõ ràng để người dân hiểu rằng đây không chỉ là vấn đề tài chính mà còn là một giải pháp mang lại lợi ích sức khỏe và kinh tế cho toàn xã hội.

Phóng viên: Ông có đề xuất nào về việc hợp tác với các tổ chức quốc tế trong vấn đề này không?

Ông Nguyễn Anh Dương: Việt Nam nên tăng cường tham vấn với các tổ chức quốc tế và chuyên gia trong lĩnh vực chính sách thuế thuốc lá. Việc học hỏi kinh nghiệm từ các nước đã thành công trong việc áp dụng thuế TTĐB hiệu quả sẽ giúp chúng ta xây dựng chính sách phù hợp với điều kiện thực tế trong nước.

Một khía cạnh quan trọng khác là việc hỗ trợ tái đào tạo kỹ năng cho lao động trong chuỗi sản xuất thuốc lá. Điều này không chỉ giúp họ chuyển đổi nghề nghiệp mà còn tạo điều kiện nâng cao thu nhập, góp phần vào sự phát triển kinh tế bền vững.

Phóng viên: Cảm ơn ông đã chia sẻ những thông tin hữu ích.