Từ thực tiễn đổi mới

Việc xã hội hóa một số loại hình dịch vụ sự nghiệp công để đổi mới cơ chế hoạt động của các đơn vị sự nghiệp công lập, nâng cao trình độ quản trị để ngày càng phù hợp với nền kinh tế quốc dân, thực chất là việc cổ phần hóa các đơn vị này.

Trong thời gian qua, các đơn vị sự nghiệp công lập đang hoạt động theo quy định tại các Nghị định: Nghị định số 53/2006/NĐ-CP ngày 25/05/2006 của Chính phủ về chính sách khuyến khích phát triển các cơ sở cung ứng dịch vụ ngoài công lập, Nghị định số 43/2006/NĐ-CP ngày 25/04/2006 của Chính phủ về quyền tự chủ, tự chịu trách nhiệm về thực hiện nhiệm vụ, tổ chức bộ máy, biên chế và tài chính đối với đơn vị sự nghiệp công lập và Nghị định số 69/2008/NĐ-CP ngày 30/05/2008 của Chính phủ về chính sách khuyến khích xã hội hóa đối với các hoạt động trong lĩnh vực giáo dục, dạy nghề, y tế, văn hóa, thể thao, môi trường. Mới đây, ngày 14/2/2015 Chính phủ đã ban hành Nghị định số 16/2015/NĐ-CP thay thế Nghị định số 43/2006/NĐ-CP.

Những chính sách trên đã trao quyền tự chủ, tự chịu trách nhiệm cho các đơn vị sự nghiệp công lập trong việc thực hiện nhiệm vụ, tổ chức lại bộ máy, sử dụng lao động và nguồn lực tài chính; chi phí lãi vay được tính vào chi phí các hoạt động dịch vụ; được thực hiện trích khấu hao đối với các tài sản cố định theo chế độ áp dụng cho doanh nghiệp nhà nước; hạch toán kết quả hoạt động tài chính; trích lập các quỹ.

Theo khảo sát về mức độ tự chủ tài chính và tình hình tài sản tại 41 đơn vị sự nghiệp công lập thuộc 07 tập đoàn và 11 tổng công ty nhà nước trực thuộc các bộ cho thấy:

- Về tự chủ tài chính: Có 30 đơn vị tự bù đắp chi phí, trong đó có 22 đơn vị có số thu lớn hơn chi, gồm: Cơ sở đào tạo, giáo dục (trường đại học, học viện, cao đẳng, trung cấp) có 15 đơn vị, 5 viện nghiên cứu, 2 bệnh viện; 8 đơn vị có số thu bằng chi, gồm: Cơ sở đào tạo, giáo dục (trường đại học, học viện, cao đẳng, trung cấp) có 5 đơn vị; các viện có 2 đơn vị; bệnh viện có 1 đơn vị; 8 đơn vị không tự bù đắp được chi phí, gồm: Cơ sở đào tạo, giáo dục có 6 đơn vị; viện nghiên cứu có 1 đơn vị; bệnh viện có 1 đơn vị. Như vậy, các đơn vị sự nghiệp công lập tự bù đắp được chi phí là 30 đơn vị có thể thực hiện thí điểm cổ phần hóa.

- Về tình hình tài sản: Có 14 đơn vị có tổng tài sản trên 100 tỷ đồng, trong đó: 11 đơn vị có số thu lớn hơn chi; 07 đơn vị có tổng tài sản trên 50-100 tỷ đồng (trong đó 4 đơn vị có số thu lớn hơn chi); Có 14 đơn vị có tổng tài sản trên 10-50 tỷ đồng (trong đó 6 đơn vị có số thu lớn hơn chi); 3 đơn vị có tổng tài sản dưới 10 tỷ đồng, (trong đó 1 đơn vị có số thu lớn hơn chi).

Thực hiện các chính sách trên, tại một số đơn vị sự nghiệp công lập đã xuất hiện hình thức cá nhân góp tiền mua máy móc thiết bị đưa vào bệnh viện khai thác, đã thực hiện có hiệu quả thu hồi vốn và có lãi. Nhiều bệnh viện đã mở thêm khoa dịch vụ khám chữa bệnh tự nguyện và thực hiện hạch toán kết quả hoạt động như đối với các bệnh viện tư nhân. Số lượng bệnh viện tư nhân và các trường ngoài công lập ngày càng tăng, chứng tỏ mô hình cổ phần, tư nhân hóa các đơn vị sự nghiệp đang phát huy hiệu quả, giảm tải gánh nặng ngân sách nhà nước. Đối với lĩnh vực đào tạo cũng xuất hiện nhiều trường có hình thức đào tạo tự nguyện hoặc hợp tác đào tạo với các tổ chức giáo dục nước ngoài. Ngoài ra, hệ thống cơ sở hạ tầng, trang thiết bị, nguồn nhân lực của các đơn vị sự nghiệp công lập từ trước đến nay chưa được đầu tư đúng mức do ngân sách nhà nước còn hạn hẹp; công tác quản lý của các đơn vị sự nghiệp công lập cũng mang nặng tính bao cấp, chưa chủ động vì vậy cũng chưa phát huy hết khả năng cung cấp dịch vụ của các đơn vị này.

Cổ phần hóa các đơn vị sự nghiệp công lập là cần thiết nhưng thực tế lại chưa có quy định cụ thể cho việc thực hiện cơ chế chuyển đổi. Chính vì vậy, việc ban hành Quyết định thí điểm chuyển đơn vị sự nghiệp công lập thành công ty cổ phần là nhằm tạo hành lang pháp lý, góp phần đẩy mạnh việc xã hội hóa các đơn vị sự nghiệp công lập, huy động các nguồn lực xã hội, cung cấp sản phẩm dịch vụ có chất lượng cao đáp ứng yêu cầu xã hội. Đồng thời, phát huy nguồn lực của các thành phần kinh tế trong việc cung cấp dịch vụ công, nâng cao chất lượng dịch vụ cho xã hội, khai thác và sử dụng hiệu quả hơn cơ sở vật chất hiện có; Từng bước đổi mới phương thức quản lý tài chính theo cơ chế thị trường, nhằm nâng cao hiệu quả, cơ sở vật chất hiện có của các đơn vị sự nghiệp công lập. Bên cạnh đó, các đơn vị sự nghiệp công lập khi chuyển sang công ty cổ phần được tự chủ về tài chính, phát huy được vai trò của doanh nghiệp, công khai minh bạch hạch toán theo nguyên tắc thị trường; đa dạng hóa sở hữu; huy động vốn của các nhà đầu tư trong và ngoài nước để nâng cao năng lực tài chính, đầu tư đổi mới công nghệ.

Cơ chế cổ phần hóa đơn vị sự nghiệp công lập

Trước thực tiễn trên, ngày 22/6/2015, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 22/2015/QĐ-TTg về việc chuyển đơn vị sự nghiệp công lập thành công ty cổ phần. Có hiệu lực từ ngày 10/8/2015, Quyết định quy định các đơn vị sự nghiệp công lập thực hiện chuyển thành công ty cổ phần khi bảo đảm đủ các điều kiện: Tự đảm bảo được toàn bộ kinh phí hoạt động thường xuyên trong năm gần nhất với thời điểm thực hiện chuyển đổi hoặc có khả năng tự bảo đảm được toàn bộ kinh phí hoạt động thường xuyên sau khi chuyển đổi; thuộc danh mục chuyển đổi thành công ty cổ phần theo quyết định của Thủ tướng Chính phủ.

Hình thức chuyển đổi là giữ nguyên vốn nhà nước hiện có tại đơn vị sự nghiệp công lập, phát hành thêm cổ phiếu để tăng vốn điều lệ; bán một phần vốn nhà nước hiện có; kết hợp vừa bán bớt một phần vốn nhà nước vừa phát hành thêm cổ phiếu để tăng vốn điều lệ. Phương thức bán cổ phần lần đầu là bán đấu giá công khai, bảo lãnh phát hành và thỏa thuận trực tiếp.

Sau khi chuyển thành công ty cổ phần, đơn vị hoạt động theo quy định của Luật Doanh nghiệp, các luật chuyên ngành và các quy định của pháp luật hiện hành; các đơn vị chuyển đổi được tiếp tục thực hiện việc cung cấp các loại dịch vụ công cho xã hội; được tự quyết định thu giá dịch vụ trên cơ sở khung giá tính đủ các chi phí hợp lý, đúng pháp luật do cấp có thẩm quyền ban hành.

Khi thực hiện chuyển đổi thành công ty cổ phần, đơn vị có trách nhiệm sắp xếp, sử dụng tối đa số lao động tại thời điểm quyết định chuyển đổi và phối hợp với các cơ quan liên quan giải quyết chế độ nghỉ việc, thôi việc cho người lao động theo quy định của Bộ luật Lao động và các quyền lợi khác theo quy định hiện hành; kế thừa mọi trách nhiệm đối với người lao động từ đơn vị sự nghiệp công lập chuyển sang; có quyền tuyển chọn, bố trí sử dụng lao động...

Quyết định cũng đưa ra các nguyên tắc xử lý tài chính là đơn vị sự nghiệp công lập sau khi chuyển đổi thành công ty cổ phần tiếp tục thừa kế các nghĩa vụ tài chính và nghĩa vụ khác đã bàn giao; có trách nhiệm theo dõi, đôn đốc thu hồi nợ phải thu và thực hiện nghĩa vụ trả nợ; được sử dụng toàn bộ tài sản, nguồn vốn nhận bàn giao để tổ chức kinh doanh hiệu quả. Đơn vị sự nghiệp công lập có trách nhiệm phối hợp với các cơ quan có liên quan kiểm tra, xử lý các vấn đề tài chính để xác định giá trị phần vốn nhà nước của đơn vị tại thời điểm chính thức chuyển thành công ty cổ phần...

Ngoài ra, các đơn vị sự nghiệp công lập chuyển đổi được miễn lệ phí trước bạ đối với việc chuyển những tài sản thuộc quyền quản lý và sử dụng của đơn vị sự nghiệp công lập thành sở hữu của công ty cổ phần; được miễn lệ phí cấp Giấy chứng nhận đăng ký doanh nghiệp...

Đặc biệt, đối với người lao động có trình độ chuyên môn nghiệp vụ cao, là các chuyên gia giỏi, là chủ đề tài nghiên cứu khoa học, bằng phát minh sáng chế đã được ứng dụng làm việc tại đơn vị sự nghiệp công lập có cam kết làm việc lâu dài ít nhất 05 năm được mua thêm theo mức 800 cổ phần/01 năm cam kết làm việc tiếp nhưng tối đa không quá 8.000 cổ phần cho một người lao động.

Như vậy, với những quy định mới về phương thức chuyển đổi, phương pháp xử lý tài chính cũng những ưu đãi mang tính đột phá cho người lao động trong việc mua cổ phần được đưa ra tại Quyết định chắc chắn sẽ động lực quan trọng đẩy nhanh chuyển đổi đơn vị sự nghiệp sang công ty cổ phần./.