Vượt quá mong đợi của dư luận

TS. Trần Công Trục, nguyên Trưởng Ban Biên giới Chính phủ là người đầu tiên ở châu Á dịch UNCLOS năm 1982 cho biết, nội dung Phán quyết của PCA chỉ tập trung phán xét về việc giải thích và áp dụng sai các quy định của UNCLOS năm 1982, không liên quan gì đến tranh chấp chủ quyền lãnh thổ và tranh chấp về việc phân định các vùng chồng lấn, cụ thể là:

1. Bác bỏ “quyền lịch sử đối với tài nguyên trong “đường 9 đoạn”;

2. Khẳng định các cấu trúc (thực thể địa lý) thuộc Trường Sa không có hiệu lực để có vùng đặc quyền kinh tế 200 hải lý;

3. Các hoạt động của Trung Quốc ngăn cản Philippines thực hiện các quyền của mình trong vùng đặc quyền kinh tế, kể cả vùng biên xung quanh bãi cạn Scaborough là vi phạm UNCLOS1982;

4. Các hoạt động khai thác, xây đảo nhân tạo của Trung Quốc đã gây hại cho môi trường biển;

5. Tất cả những hoạt động đó của Trung Quốc đã làm trầm trọng thêm tranh chấp.

Những nội dung chủ yếu của phán quyết nói trên hầu như vượt quá mong đợi của dư luận, nó sẽ có những ảnh hưởng và tác động tích cực như sau:

- Làm sáng tỏ sự thật đúng sai của một loại tranh chấp do việc giải thích và áp dụng sai UNCLOS 1982để đưa ra các yêu sách phi lý, vi phạm đến các quyền và lợi ích chính đáng của các bên liên quan trong khu vực Biển Đông. Nó sẽ góp phần thu hẹp các tranh chấp rất phức tạp trong Biển Đông.

- Tạo tiền lệ pháp lý cho các bên tranh chấp trong khu vực và quốc tế để vận dụng phục vụ cho biện pháp giải quyết hòa bình các tranh chấp quốc tế trong bối cảnh hiện nay.

- Tạo dựng niềm tin của nhân loại đối với vai trò của các cơ quan tài phán quốc tế của LHQ trong việc tham gia giải quyết các tranh chấp phức tạp trên Biển Đông.

- Có thể có tác dụng ngăn cản những tính toan và những bước đi phiêu lưu của một số thế lực muốn lợi dụng môi trường bất ổn của Biển Đông để trục lợi.

- Góp phần gắn kết các quốc gia có cùng lợi ích trực tiếp hoặc gián tiếp trong Biển Đông, đặc biệt là quan hệ giữa các quốc gia ASEAN.

- Mặc dù phán quyết này không phải giải pháp duy nhất có thể giải quyết được mọi tranh chấp trong Biển Đông, nhưng nó cũng có tác dụng đáng kể góp phầngiải quyết cơ bản và lâu dài các tranh chấp phức tạp trong Biển Đông bằng biện pháp hòa bình .

Thu hẹp phạm vi tranh chấp ở Biển Đông

Nhìn nhận về phán quyết của PCA, TS. Lê Hồng Hiệp, Viện Nghiên cứu Đông Nam Á cho rằng, phán quyết của PCA đã giúp thu hẹp đáng kể phạm vi tranh chấp ở Biển Đông, nhất là các tranh chấp liên quan tới yêu sách của Trung Quốc xung quanh cái gọi là “đường lưỡi bò” và các thực thể ở quần đảo Trường Sa.

“Có thể coi đây là một cột mốc lịch sử trong tiến trình tranh chấp Biển Đông từ trước tới nay, vì đây là lần đầu tiên một quốc gia đã sử dụng các công cụ pháp lý để thách thức các yêu sách của một quốc gia khác tham gia vào tranh chấp này”, ông Hiệp nói.

Cũng theo vị chuyên gia này, PCA đã ra phán quyết rằng các yêu sách của Trung Quốc đối với các quyền lịch sử trong phạm vi "đường 9 đoạn" là đi ngược lại UNCLOS năm 1982, vì vậy nó không có giá trị pháp lý.

Hơn nữa, PCA xác nhận rằng không có một thực thể nào ở quần đảo Trường Sa có đủ điều kiện để coi là một đảo có khả năng duy trì sự sống của con người, cũng như khả năng duy trì đời sống kinh tế riêng theo quy định của điều 121 của UNCLOS năm 1982.

Chính vì vậy không có thực thể nào ở quần đảo Trường Sa được hưởng Vùng đặc quyền kinh tế (EEZ) 200 hải lý, mà chỉ có tối đa được hưởng vùng lãnh hải 12 hải lý. Vì vậy, phán quyết của PCA đã làm giảm đáng kể các chồng lấn trong yêu sách của các bên ở Biển Đông.

Thượng tôn pháp luật ở Biển Đông

TS. Nguyễn Ngọc Trường, Chủ tịch Trung tâm Nghiên cứu chiến lược và phát triển quốc tế (CSSD) cho rằng:PCA đã bác bỏ “đường 9 đoạn”. Philippines là nguyên đơn nên Philippines được lợi trong cuộc đấu tranh này và điều này đồng thời bất lợi cho Trung Quốc.

Đồng thời, Tòa không giải quyết vấn đề chủ quyền và phân định ranh giới biển mà chỉ giải thích về việc hiểu luật biển như thế nào và những điều đó liên quan như thế nào đến những thực thể ở quần đảo Trường Sa.

Theo TS. Nguyễn Ngọc Trường, Việt Nam tất nhiên cần tiếp tục ủng hộ các nỗ lực có tính chất xây dựng để giải quyết vấn đề Biển Đông một cách hòa bình. Điều này đã được Việt Nam nêu ra trong Tuyên bố ngày 5/12/2014 của Bộ Ngoại giao Việt Nam gửi Tòa Trọng tài.

Theo đó, Việt Nam ủng hộ việc Tòa xét xử đồng thời Việt Nam cũng khẳng định sẽ bảo vệ các lợi ích của Việt Nam ở Biển Đông. Các lợi ích này cũng liên quan tự do hàng hải và thượng tôn pháp luật ở Biển Đông.

“Phán quyết này của Tòa vượt quá các dự kiến của các nhà quan sát cũng như các nước. Bản thân tôi cũng không nghĩ Tòa đưa ra phán quyết 5 điểm “ngon lành” như vậy. Điều này tuy trước hết có lợi cho Philippines, nhưng cũng có lợi cho các bên liên quan là các nước nhỏ và vừa ở Biển Đông”, ông Trường nói./.